«دانشجو بايد معترض باشد.» اين جمله‌اي است كه بارها از زبان افراد مختلفي شنيده شده و حالا در روز دانشجوي آذرماه 98 بار ديگر نجفقلي حبيبي آن را تكرار مي‌كند و جالب آنكه محمدرضا عارف، از اين فراتر رفته و با انتقاد از آنچه «سكوت قبرستاني حاكم بر دانشگاه‌ها» خوانده، گفته كه «دانشجو بايد پرخاش» كند؛ اين قصه پرتكرار «دانشجويان و اعتراض‌شان» اما حالا آنقدر نخ‌نما شده كه تعدادي از اين دانشجويان، با نگاهي كه مناسب مواجهه با دانشگاه نيست از كنشگرانِ معترض مدني به دانشجويان زنداني تبديل شده‌اند و حال و روز خوبي ندارند. نكته‌اي كه حبيبي كه از السابقون انقلاب اسلامي و البته جريان دانشجويي حامي انقلاب در آن روزها و سال‌هاست، آن را مذموم دانسته و از اينكه گروهي در اقدامي «غيرمنطقي»، دانشجويان را به بهانه‌هايي «وابسته به دشمنان» معرفي مي‌كنند، ابراز تاسف مي‌كند.
نجفقلي حبيبي در پاسخ به افرادي كه معتقدند «دانشگاه نبايد آلوده سياست شود»، سياست را مجموعه رخدادها و رفتارهايي توصيف مي‌كند كه در زندگي و آرامش شهروندان، نقش بسزايي دارند و از اين گزاره نتيجه مي‌گيرد كه «تحت هيچ شرايطي و با هيچ عذر و بهانه‌اي نمي‌توانيم با دانشجو به دليل اعتراض برخورد كنيم.» اما حالا مدت‌هاست كه تحركات دانشجويي چنانكه بايد و شايد مورد توجه قرار نمي‌گيرد و عجيب‌تر، حتي در مواردي به چوب برخوردهاي امنيتي و مهر واكنش‌هاي انضباطي رانده مي‌شوند و شايد به همين دليل است كه چنان‌چه گفتيم محمدرضا عارف، رييس فراكسيون اميد مجلس كه زماني رياست دانشگاه تهران را برعهده داشت، حالا مي‌گويد كه «سكوت قبرستاني در دانشگاه‌ها حكمفرما شده» و معتقد است كه فضاي امروز دانشگاه‌ها مطلوب انقلاب و كشور نيست؛ چراكه به باور او، «دانشجو بايد پرخاش كند و مطالبه‌گري داشته باشد.»
پيگيري مطالبات از «كف دانشگاه»
اما جنبش دانشجويي به‌‌رغم فراز و فرودهايي كه پشت سر گذاشته، هرگز متوقف نشده. گاهي كمرنگ شده و گاهي پرشور، چنان كه بايد. اما ايستادن و توقف در كار دانشگاه و دانشجو نبوده و نيست. چنانكه در مقطع فعلي كه به باور ناظران، ازجمله ادوار ركود جنبش دانشجويي است، آنها فعالند اما شايد نه آن‌چنان كه هميشه ديده‌ايم، علني و آشكار و صريح. اين را كنشگران دانشجويي مي‌گويند. آنها مي‌گويند چندسالي است كه تصميم گرفته‌اند به‌جاي چهره‌هاي سرشناس سياسي، به‌سراغ افراد دانشگاهي و كساني بروند كه از جنس دانشگاهند. همزمان مي‌گويند باتوجه به فشارها و محدوديت‌ها در صدور مجوز مراسم مختلف دانشگاهي، تصميم گرفته‌اند دست از برنامه‌هاي متمركز در سالن‌هاي همايش دانشگاه‌ها شسته و مطالبات خود را «كف دانشگاه» پيگيري كنند. اين پاسخي است كه آنها در واكنش به انتقادهاي اين يكي، دو روز نسبت به علت عدم ارايه درخواست برگزاري مراسم روز دانشجو در قياس با سال‌هاي گذشته و ثبت تنها 313 مورد درخواست در دانشگاه‌هاي سراسر كشور مطرح كرده‌اند. درنتيجه اجازه ندادند سايه سكوت، رمق را از دانشگاه و جنبش دانشجويي بگيرد و درنتيجه در بسياري از دانشگاه‌هاي كشور، با تجمع در محيط دانشگاه مطالبات‌شان را مطرح كردند.
در اين ميان، چنانكه ايلنا گزارش كرده، دست‌كم دانشجويان دو دانشگاه تهران و پلي‌تكنيك دست به اين تجمع‌هاي اعتراضي زده‌اند. دانشجوياني كه با انتقاد از برخي معضلات موجود ازجمله بيكاري، حضور نهادهاي امنيتي در دانشگاه‌ها و برخي مشكلات ايجاد شده در جريان ناآرامي‌هاي اخير، خواستار مقابله با سياست‌هاي نئوليبرالي موجود در كشور شده و با در دست داشتن پلاكاردهايي آزادي برخي دانشجويان و كارگران بازداشتي را از مسوولان مطالبه كردند. دانشجويان ايران تصميم گرفته‌اند حالا كه «افزايش غيرمنطقي و نامعقول فشارها بر دانشگاه» راه انتقاد و فعاليت را بر آنها بسته و فضا آنقدر تنگ است كه به گفته غلامرضا ظريفيان «در سراسر دانشگاه‌هاي كشور درمجموع 313 درخواست از جانب تشكل‌هاي مختلف براي برگزاري مراسم روز دانشجو ارايه شده»، به‌جاي نشستن در سالن‌هاي همايش و شنيدن سخنرانيهاي مسوولان، مطالبات‌شان را در حياط دانشگاه‌ها فرياد بزنند و از پلاكاردها و شعارهاي‌شان به عنوان تريبون استفاده كنند. اين همان چيزي است كه پروانه سلحشوري، نماينده مجلس با آن دانشجو را معنا كرده و او را «روح پرسشگر، ذهن نقاد، زبان بي‌لكنت، فرياد رسا، شور و شوق و اميد جامعه» مي‌خواند.
جاي خالي «رييس‌جمهور»
اما ظاهرا به نظر مي‌رسد، اين تنها دانشجويان نيستند كه تصميم به تغيير رويه گرفته‌اند، رييس‌جمهوري هم امسال رويه‌اش را تغيير داده و تاكتيك «سكوت» در پيش گرفته است. حسن روحاني كه در طول 6 سال رياست‌جمهوري‌اش، هر سال به اين مناسبت، نهايتا با يكي دو روز تاخير، در يكي از دانشگاه‌هاي كشور حاضر مي‌شد و سخنراني مي‌كرد، امسال در هيچ مراسمي مربوط به روز دانشجو شركت نكرده و خبري از حضورش در روزهاي آتي نيز نيست. در روزهايي كه به گفته معاون اول حسن روحاني، دانشجويان در شرايطي «خاص» به استقبال روز دانشجو مي‌روند كه كشور، «روزهاي تلخي» را سپري كرده است، رييس‌جمهوري اما تصميم به سكوت مقابل دانشجويان و دانشگاه‌ها گرفته است. او كه از 24 آبان‌ماه و طرح افزايش نرخ بنزين، سخنرانيهاي پرحاشيه بسياري را پشت سر گذاشته، ظاهرا حالا تصميم گرفته به‌جاي اينكه دوباره هدف انتقادات قرار بگيرد، به‌جاي حضور در دانشگاه، در پاستور بماند.
خاموشي اجباري تريبون اصلاحات در روز دانشجو
اما تنها رييس‌جمهوري نبود كه دانشجويان را در روز دانشجو تنها گذاشت. امسال حضور ديگر سياسيون و نمايندگان مجلس كه هر سال براي حضور در مراسم روز دانشجو پُر از برنامه بودند، كمرنگ‌تر از هر وقت ديگري بود. آن هم در شرايطي كه تنها يكي، دو ماه ديگر انتخابات مجلس در راه است و اين در حالي است كه تجربه روز دانشجوي سال 94 كه در آستانه برگزاري انتخابات مجلس دهم در هفتم اسفندماه آن سال، برگزار مي‌شد، به‌روشني حكايت از تفاوت فضاي آن روزهاي دانشگاه‌هاي كشور و فضايي كه امسال پشت سر گذاشتند، دارد.
هرچند فضاي امنيتي را مي‌توان به سادگي يكي از دلايل نبود سياسيون، به‌ويژه كنشگران اصلاح‌طلب در سخنرانيهاي روز دانشجوي سال 98 دانست. همان‌طور كه غلامرضا ظريفيان، استاد دانشگاه و معاون سابق وزارت علوم در گفت‌وگو با «اعتماد» از پاسخ منفي مقام‌هاي دانشگاهي به بخشي از ۳۱۳ درخواست برگزاري مراسم از سوي دانشجويان خبر داده بود، سخنراني مقامات اصلاح‌طلب در برخي دانشگاه‌هاي كشور نيز لغو شده تا تريبون اصلاحات در روز دانشجو خاموش بماند. مناظره حسين نقاشي و احمد زيدآبادي، فعالان سياسي اصلاح‌طلب كه قرار بود روز شنبه در دانشگاه صنعتي اصفهان برگزار شود، يكي از همين برنامه‌هاي لغو شده بود. همزمان صادق زيباكلام، عماد بهاور، فائزه هاشمي و مصطفي تاجزاده نيز ديگر اصلاح‌طلباني بودند كه بنابر شنيده‌هاي «اعتماد»، از سخنراني‌‌شان در دانشگاه‌هاي مختلف كشور جلوگيري و برنامه‌حضورشان در اين دانشگاه‌ها لغو شده است. كنار حذف اصلاح‌طلبان از برنامه‌هاي روز دانشجو اما اصولگرايان، شانس استفاده از تريبون دانشگاه‌ها را داشتند.
سيدابراهيم رييسي كه از روز انتصابش به عنوان رييس دستگاه قضايي كشور، سعي كرده تا با تغيير رويكرد در اين قوه، همراهي و اعتماد مردم را براي خود به همراه داشته باشد، روز گذشته در مراسم روز دانشجوي دانشگاه تهران حضور پيدا كرد. رييسي معتقد است كه «هرگز نبايد از مطالبات دانشجويي به عنوان يك مشكل ياد شود بلكه بيان دغدغه‌ها و مشكلات و لسان مردم بودن يك نعمت و فرصت است.» رييس قوه قضاييه بار ديگر در اين سخنراني هم به تفاوتي كه ميان جرم سياسي و جرم امنيتي قائل است، تاكيد كرد و با اشاره به جريانات كارگري و دانشجويي در كشور و تحت تاثير قرار گرفتن آن با جرم سياسي و امنيتي گفت كه «ما بين اين مسائل فرق مي‌گذاريم.» او ادامه داد: «مقام معظم رهبري چند سال قبل هم فرمودند من از دانشگاه گله دارم. رهبري عنوان داشتند: چرا برخي مي‌خواهند دانشجو و دانشگاه سياسي نباشد؟ دانشجو بايد سياسي باشد. - سياسي يعني عضو فلان گروه و فلان دسته سياسي باشد، خير- سياسي بودن دانشجو بدين منظور است كه جامعه را بشناسد و نياز جامعه را بداند و متناسب با نياز جامعه حرف بزند و رفع نياز كند.» البته اين روزها دانشجويان با موانع و مشكلاتي رو به رو هستند كه فعاليت سياسي آنها را محدود مي‌كند، همان نكته‌اي كه ابوالفضل سروش، عضو شوراي مركزي فراكسيون اميد مجلس بر آن انگشت گذاشته و اين‌طور توضيح داده است: «بايد ضمن ايجاد حاشيه امن براي خطاهاي غيرعمد در فعاليت‌هاي دانشجويي، آستانه تحمل نظام براي پذيرش آن بالاتر برود تا آنها ترسي از برخوردهاي خارج از عرف و قهرآميز مسوولان و دستگاه‌هاي حكومتي نداشته باشند.»
از املاك نجومي‌تان چه خبر آقاي قاليباف؟!
رسانه‌ها گزارش داده‌اند دانشجويان دانشگاه علامه كه ميزبان محمدباقر قاليباف، شهردار پيشين تهران بودند، بي‌واهمه از او طرح پرسش كرده‌اند. محمدباقر قاليباف كه پس از حضور در مراسم روز دانشجوي دانشگاه علامه براي نام‌نويسي در انتخابات يازدهمين دوره مجلس راهي وزارت كشور شده بود، پس از سخنراني انتقادي تند و تيزي عليه دولت از تريبون دانشگاه، با پرسش‌هاي انتقادي دانشجوياني مواجه شد كه از او مي‌خواستند درباره «املاك نجومي» شفاف‌سازي كند.
قاليباف كه تريبون دانشگاه را محلي براي انتقاد از دولت يافته بود اما تا توانست به همه مسائل مربوط به دولت از سياست خارجي و روابط بين‌الملل گرفته تا افزايش نرخ بنزين حمله كرد، حال آنكه خود بايد پاسخگوي عملكرد 12ساله‌اش در شهرداري تهران باشد و براي وعده‌هايي حتي در همين انتخابات اخير كه بي‌پشتوانه مطرح مي‌كرد، به دانشجويان پاسخ دهد. شهردار پيشين تهران كه در صحبت‌هايش گفته «بايد بدانيم همه دنيا امريكا نيست» و «مشكلات و مسائل معيشتي كشور بي‌ارتباط با امريكاست»، دولت را به «اداره شرطي» كشور متهم كرد. اين‌جا بود كه دانشجويي از او پرسيد: «آقاي قاليباف! شما چگونه مي‌خواهيد با امريكا رابطه نداشته باشيد؟ امريكا قطب اقتصادي جهان است. شما گفتيد، ۵ساله اقتصاد كشور را درست مي‌كنيد، آيا مي‌خواهيد بدون ارتباط با امريكا اين كار را انجام دهيد؟» قاليباف در پاسخ به اين پرسش مدعي شد كه نگفته با امريكا تعاملي ندارد. او همچنين ادعا كرد كه نگفته ۵ساله كشور را درست مي‌كند؛ بلكه گفته وضعيت «ثبات اقتصادي» برقرار مي‌كند. شهردار 12ساله تهران مدعي شد كه «سابقه‌اش» نشان داده كه «امكان ندارد وعده‌اي بدهد كه در توانش نباشد.» اما پرسش‌هاي بعدي از او همان‌‌هايي بود كه قاليباف مدت‌ها از پاسخگويي به آن سر باز زده است. دانشجويي از دانشگاه علامه گمانه‌هايي درمورد پرونده املاك نجومي زد و پرسيد: «شما هزينه انتخابات خود را از كجا آورديد؟» و دانشجوي ديگري خطاب به محمد باقر قاليباف گفت: «مهم‌ترين همراه سياسي شما يعني احمد توكلي تصريح كرده كه تخلف املاك نجومي در شهرداري محرز شده است. شما اگر ضد‌فساد هستيد، اين چه ليستي است كه تهيه كرده‌ايد؟» هرچند درنهايت درگيري لفظي ايجاد شده بين دانشجويان به قاليباف كمك كرد كه اين‌بار هم از پاسخگويي درباره ابهامات پرونده «املاك نجومي» شانه خالي كند.
تريبوني براي تخريب روحاني
اصولگراي ديگري كه شانس سخنراني در دانشگاه را پيدا كرد، حسن رحيمپورازغدي عضو شوراي انقلاب فرهنگي بود كه به مناسبت روز دانشجو در دانشگاه خواجه نصيرالدين طوسي حضور يافت. چند روز پس از افزايش نرخ بنزين، خبري مبني بر درگيري لفظي حسن روحاني و رحيمپورازغدي در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي منتشر شد. خبري كه از همان زمان تا به حال، رحيم پورازغدي در واكنش به آن از سياست سكوت بهره جسته بود. هرچند ديروز از تريبون دانشگاه به بيان جزييات آن پرداخت. اين فعال سياسي اصولگرا درخواست كرد كه مطالب مطرح شده در آن جلسه منتشر شود تا همه بفهمند كه او چه گفته و ديگران چه توهين‌هايي به او كرده‌اند! رحيمپورازغدي مطالبي را كه مدعي بود در آن جلسه مطرح كرده است، به دانشجويان گفت و بعد از آن توضيح داد: «او (روحاني) به من گفت ساكت باش و حرف بي‌ربط نزن و گفت كه من ديگر نبايد شورا بروم. من گفتم كه شما مسوول شورا نيستيد. ايشان به من گفت شما چه كسي هستيد كه بنده در جواب گفتم كه خود شما كيستيد؟ ايشان گفتند كه من رييس‌جمهوري هستم از اين‌رو ايشان نبايد بيايد. بنده در جواب گفتم شورايي كه شما رييسش هستي را چرا اصلا بايد بياييم.» به گزارش مهر، پورازغدي ادامه داد: «او (روحاني) قانونا حق چنين كاري را ندارد ولي در مقابل علاقه‌اي هم براي شركت در جلسات ندارم. يك ديكتاتوري كامل و بدون توضيح و ادب است. ما كه گماشته ايشان نيستيم. او بايد با وزرايش اينگونه حرف بزند.» حالا بايد ديد باتوجه به اينكه اين ادعاهاي يك‌طرفه رحيمپورازغدي از تريبون دانشگاه مطرح شده و با وجود اينكه پيش از اين علي مطهري توهين روحاني به پورازغدي را تاييد كرده بود بايد ديد اين اظهارات با واكنش از سوي ديگر افراد حاضر در آن جلسه يا شخص حسن روحاني روبه‌رو خواهد شد يا همچنان سكوت علاوه بر دانشگاه، بر فضاي سياسي كشور نيز حاكم خواهد ماند. سكوتي كه البته ديروز در دانشگاه‌ها بيشتر از جنس آرامش پيش از توفان و آتشي زير خاكستر بود.