گردش مالي چند ده هزار ميلياردي مشاغل فرهنگي- هنري معاف از ماليات است
ايران، بهشت مالياتي سلبريتي‌ها
گروه اقتصادي
چند روز پيش از تقديم لايحه بودجه به مجلس، محمدباقر نوبخت، رييس سازمان برنامه و بودجه اعلام كرد تمام فعاليت‌هاي انتشاراتي، مطبوعاتي، فرهنگي و هنري داراي مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، معافيت صددرصدي از ماليات دارند. نوبخت معتقد است اين تصميم، موضع دولت براي كمك به بهبود معيشت و وضعيت فرهنگ و هنر در كشور و همچنين كمك به صنايع هنري محلي است. اين در حالي است كه اين تصميم تاكنون انتقادهاي فراواني به دنبال داشته و وزارت اقتصادي و دارايي به عنوان ركن اصلي ماليات‌ستاني نيز در اين خصوص همچنان موضع جدي نگرفته است. اواخر هفته گذشته، فرهاد دژپسند، وزير اقتصاد نيز در اين رابطه گفت: «وزارت اقتصاد در حال بررسي اين معافيت است، بنابراين بعدا در اين خصوص نظر مي‌دهم.» سال گذشته و پس از دستور رهبري مبني بر اصلاح ساختاري بودجه، سازمان برنامه و بودجه با ارايه 4 محور و 9 برنامه سعي در ارايه اصلاحاتي براي ساختار بودجه بر آمد. يكي از محورها، درآمدزايي پايدار و افزايش پايه‌هاي مالياتي و كاهش فرارهاي مالياتي بود. فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري در حالي با معافيت‌هاي صددرصدي همراه است كه در ديگر كشورها هنرمندان نيز مانند افراد شاغل در ساير بخش‌هاي اقتصادي ماليات خود را با نرخ‌هاي مشخصي مي‌پردازند، چراكه نظام‌هاي مالياتي در كشورهاي با سطح توسعه بالا به‌گونه‌اي طراحي شده كه هيچ‌كس مشمول معافيت مالياتي نخواهد بود و افراد بر حسب درآمدي كه دارند، ماليات پرداخت مي‌كنند. اين در حالي است كه متوليان معافيت مالياتي معتقدند كساني كه درآمد ميلياردي دارند، زياد نبوده و بخش كوچكي از جامعه هنري را تشكيل مي‌دهند و نبايد به خاطر آنان از ساير افراد با درآمد پايين ماليات گرفت.
درآمدهاي مالياتي جايگزين درآمدهاي نفتي
پس از اعلام بازگشت تحريم‌هاي نفتي و اتمام معافيت خريد نفت توسط هشت مشتري بزرگ نفت ايران، درآمدهاي نفتي در بودجه سال 98 به شدت ريزش پيدا كرد به گونه‌اي كه بودجه با فروش روزي 1.5 ميليون بشكه بسته شد. هر چند مرداد سال جاري، سيدحميد پور‌محمدي، معاون سازمان برنامه و بودجه اعلام كرد سقف صادرات نفت در بودجه 300 هزار بشكه است؛ روند كاهش وابستگي بودجه به نفت ادامه پيدا كرد تا جايي كه در بودجه سال 99 سقف درآمدهاي نفتي 48.5 هزار ميليارد تومان عنوان شد كه نشان از كاهش 68 درصدي درآمدهاي نفت در بودجه است. نوبخت پيش از تقديم لايحه بودجه به مجلس بارها در محافل مختلف اعلام كرد از سه منبع مي‌توان براي جايگزيني درآمدهاي نفتي اقدام كرد. اين سه منبع عبارت از كاهش حجم يارانه‌هاي پنهان، افزايش مالياتها و مولد‌سازي اقتصاد است. دولت در بودجه 99 با افزايش 23 هزار ميلياردي درآمدهاي مالياتي درصدد است 195 هزار ميليارد تومان درآمد سال آينده خود را از طريق ماليات محقق كند. اين امر نياز به كاهش معافيت‌ها و فرارهاي مالياتي همچنين افزايش پايه‌هاي مالياتي دارد.
معافيت مالياتي جايگزين تخفيف مالياتي
قانون مربوط به معافيت مالياتي فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري هجده سال پيش به تصويب رسيد. هر چند تا مدت‌ها اين قانون مبناي اجرايي پيدا نكرد. اما سال 93 اين قانون قابليت اجرايي يافت و مجموعه‌اي از فعالان انتشاراتي، مطبوعاتي، قرآني، فرهنگي، هنري و رسانه‌اي كه داراي مجوز رسمي از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي هستند، مشمول ماليات با نرخ صفر درصد هستند. چندي بعد بند معافيت با نرخ صفر حذف و به تخفيف 50 درصدي تغيير يافت. هر چند اين امر با مخالفت هنرمندان روبه‌رو شد و آنها معتقد بودند در شرايط سخت اقتصادي توان پرداخت ماليات ندارند. در نهايت در بودجه 99 معافيت مالياتي هنرمندان به صددرصد رسيد كه البته بدون حاشيه نبود. پس از انتقادات فراوان نسبت به معافيت هنرمنداني كه بعضا درآمدهاي ميلياردي دارند، علي‌اصغر كارانديش، معاون حقوقي و پارلماني مجلس گفت: «ما در نظر داريم كه به يك بررسي بپردازيم و بگوييم كساني كه در سال از سقف مشخصي بيشتر درآمد دارند، از اين معافيت بهره‌مند نمي‌شوند.»
گردش مالي 10 هزار ميلياردي معاف از ماليات
محورهاي اصلاح ساختاري در بودجه 98 گنجانده شد كه در راستاي كاهش وابستگي بودجه به نفت و افزايش درآمدزايي پايدار است. از مهم‌ترين برنامه‌هاي سازمان برنامه و بودجه براي تحقق درآمدزايي پايدار، افزايش پايه و پوشش مالياتي و كاهش معافيت‌هاست. طبق اظهارات دژپسند در ايران سالانه بين 30 تا 40 هزار ميليارد تومان فرار مالياتي وجود دارد. اين عدد نشان‌دهنده اين است كه 35 درصد اقتصاد كشور از ماليات‌دهي طفره مي‌روند. وكلا، پزشكان، افراد داراي فعاليت فرهنگي و... جزو گروه‌هايي هستند كه يا ماليات نمي‌دهند يا به نوعي معاف هستند. هر چند لايحه اجبار به نصب كارتخوان پزشكان در بودجه 99 مي‌تواند تا حدي فرارهاي مالياتي آنها را كاهش دهد، اما در شرايطي كه دولت نياز به افزايش 45 هزار ميلياردي مالياتها نسبت به سال گذشته دارد، معافيت صددرصدي ماليات براي هنرمندان قدري عجيب به نظر مي‌رسد،به‌خصوص اينكه برخي از اين فعاليت‌هاي معاف از ماليات مانند انتشار كتاب‌هاي كمك‌درسي و كنكور چرخش مالي بسيار بالايي دارند. چندي پيش يوسف نوري، مدرس دانشگاه در برنامه راديو گفت‌وگو ضمن اشاره به اين موضوع كه انتشار كتاب‌هاي كمك درسي نه‌تنها از حوزه كارهاي فرهنگي خارج شده، بلكه حاشيه سود بالايي نيز براي صاحبان آن ايجاد كرده، گفت: «گردش اقتصادي از فروش اين كتاب‌ها بيش از ۱۰ هزار ميليارد تومان است.» اما به دليل طرح يك فوريتي سازمان برنامه از دادن ماليات معاف مي‌شوند.
قراردادهاي ميلياردي معاف از ماليات
انتقاد به معافيت مالياتي افرادي كه فعاليت هنري و فرهنگي دارند بيشتر متوجه كارهاي هنري و سلبريتي‌هايي است كه با گردش مالي ميلياردي در سال از دادن ماليات معاف هستند. معافيت اين گروه از هنرمندان در حالي است كه در كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه‌اي مانند امريكا و هند هنرمندان با هر درآمدي بايد اظهارنامه مالياتي را تحويل سازمان‌هاي مرتبط بدهند. به‌طور مثال در امريكا اخذ ماليات از افراد با فعاليت‌هاي هنري، متفاوت است و حد بالا و پايين دارد. هر چند تخفيفهايي مانند «خوش حسابي» نيز براي اين افراد در نظر گرفته مي‌شود، اما «پرداخت داوطلبانه ماليات» نيز از ديگر مواردي است كه مي‌تواند ماليات پرداختي را تا حدي كاهش دهد. در كشورهاي با صنعت سينمايي پيشرو، ماليات‌هاي حاصل از فعاليت‌هاي هنري به دو بخش «درآمد شخصي» و «شركت‌هاي سينمايي» تقسيم مي‌شود، به گونه‌اي كه فرانسه و سوئد، بالاترين حد مالياتي را براي درآمدهاي شخصي هنرمندان با نرخ 59.6 و 61.4 درصد دارند. كمترين نرخ ماليات بر درآمد شخصي بازيگران نيز در كشور هندوستان با 30 درصد است. به بيان ديگر در ساير كشورها نه تنها بازيگران از ماليات معاف نيستند، بلكه بين 30 تا 61 درصد از درآمد خود را به صورت ماليات به سازمان‌هاي متبوعه و خزانه‌داري كشورشان پرداخت مي‌كنند. از سوي ديگر بيشترين نرخ مالياتي شركت‌هاي سينمايي نيز در سوئد و آلمان با نرخ 60 و 56.8 درصد است. كمترين ميزان ماليات‌دهي نيز در كشورهاي امريكا و تركيه است كه با نرخ يك و 20 درصد است. بيشتر تمركز ماليات‌گيري بر «افراد» است، چراكه ممكن است محصول كمپاني فيلمسازي با ضرر همراه باشد. از اين‌رو با نرخ‌هاي كمتري از آنها ماليات گرفته مي‌شود.
اعداد جدول پيوست اين گزارش را در كنار اين موضوع قرار دهيد كه در امريكا براي گرفتن ماليات بالاترين و پايين‌‌ترين درصد داده مي‌شود، يعني ماليات حد بالا و پايين دارد با توجه به درآمدي كه افراد دارند. ايالات متحده يكي از تنها دو كشور جهان است كه اگر شهروندانش مقيم اين كشور هم نباشند، بايد ماليات بدهند. اگر شما شهروند خوبي باشيد و هميشه ماليات‌‌تان را بدهيد، تخفيفهايي هم شامل‌‌تان مي‌شود، حالا اگر هنرمند باشيد اين تخفيف‌‌ها بيشتر مي‌شود. اما اگر در پايان سال مشخص شود كه شما درآمدتان كم بوده و ماليات پرداخت كرده‌‌ايد، همان مقدار ماليات به حساب‌‌تان برمي‌گردد. در فرانسه زياد بودن مالياتها گاهي باعث شده هنرمندان به كشورهاي ديگر بروند و تن به ماليات ندهند. شايد به همين دليل است كه فعاليت در ايران نيز براي هنرمندان يك «بهشت مالياتي» باشد.