يكم شهريور ماه 85 بود. آن روزها سيدمحمد خاتمي ديگر رداي رياست‌جمهوري ايران را به تن نداشت و فردي ديگر بر كرسي پاستور تكيه زده بود اما هنوز «ممنوع‌التصويري» بر چهره‌اش سايه نينداخته بود. خاتمي كه در مقام رييس موسسه بين‌المللي گفت‌وگوي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به توكيو سفر كرده بود، به عنوان ميهمان ويژه در دانشگاه سازمان ملل متحد در ژاپن سخنراني كرد و سپس به كيوتوي ژاپن سفر كرد تا به عنوان سخنران ويژه در هشتمين اجلاس بين‌المللي «اديان براي صلح» حاضر شود. حالا دقيقا 13 سال و 3 ماه و 26 روز از آن سفر مي‌گذرد و سياستمدار عاليرتبه ايراني ديگري عازم ژاپن است كه با حمايت خاتمي و ساير اصلاح‌طلبان به رياست قوه مجريه رسيده است. حسن روحاني، رييس‌جمهوري روز گذشته با حضور در فرودگاه مهرآباد تور سفرهاي خود به توكيو و كوالالامپور را آغاز كرد.
دقيقا 188 روز پيش بود كه آبه شينزو، نخست‌وزير ژاپن براي نخستين‌بار از ابتداي پيروزي انقلاب در ايران به تهران سفر كرد. آن روزها مباحث بسياري درباره ميانجيگري ژاپن بين جمهوري اسلامي و ايالات‌متحده امريكا مطرح شد ولي درنهايت اين مهم نيز محقق نشد. حالا و با سفر دوباره رييس‌جمهوري ايران به كشور آفتاب، همين مباحث مطرح شده تا جايي كه روزنامه ژاپن تايمز به نقل از منابعي ديپلماتيك كه نام آنها را ذكر نكرده، تاكيد كرد كه سفر روحاني به توكيو با چراغ سبز واشنگتن صورت گرفته است، با اين حال علي ربيعي، سخنگوي دولت جمهوري اسلامي و سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير امور خارجه احتمال هرگونه ديدار ميان روساي جمهوري ايران و امريكا را تكذيب كرده‌اند. در اين ميان نمي‌توان به اهميت اقتصادي سفر روحاني به ژاپن بي‌توجه بود؛ همان‌طور كه نمي‌توان بر سفر رييس‌جمهوري ايران به مالزي چشم پوشيد؛ سفري كه احتمالا بيش از آنكه منافع سياسي براي تهران
به همراه داشته باشد، مي‌تواند از باب اقتصادي آن هم در شرايط اعمال شديدترين تحريم‌ها عليه جمهوري اسلامي از سوي امريكا حائز اهميت باشد.
فقر؛ ازجمله مشكلات دنياي اسلام
رييس‌جمهوري ايران پيش از آنكه تهران را به مقصد كوالالامپور ترك كند، در پاسخ به پرسشي درباره اهداف سفر به مالزي و ژاپن به خبرنگاران گفت كه «در مرحله نخست سفر كه به دعوت آقاي ماهاتير محمد، نخست‌وزير مالزي انجام مي‌گيرد، عمدتا روابط چندجانبه دنياي اسلام مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در اجلاس سران كوالالامپور، كشورهاي مهمي از دنياي اسلام در سطح سران شركت مي‌كنند. ايران، تركيه، پاكستان، قطر، مالزي و اندونزي، جزو كشورهايي هستند كه در سطح سران در اين اجلاس حضور دارند. اين اجلاس مسبوق به سابقه است. در سال‌هاي پيش در سطح نخبگان و روشنفكران 5 اجلاس در همين ارتباط در مالزي برگزار شده است اما اين اولين اجلاس در سطح سران كشورهاي اسلامي است.» روحاني با تاكيد بر اينكه «دنياي اسلام پتانسيل‌هاي بسيار زيادي از لحاظ جغرافيايي، انرژي، جمعيت، صنعت، فرهنگ و تمدن دارد كه متاسفانه به‌رغم اين توانمندي‌هاي گسترده، همچنان با مشكلاتي مواجه است»، گفت: «تروريسم، جنگ و خونريزي، مداخلات خارجي‌ها و عدم شرايط لازم براي توسعه موردنياز دنياي اسلام و فقر از جمله مشكلاتي است كه دنياي اسلام با آنها مواجه است.»رييس دولت دوازدهم در بخش ديگري از اظهارات خود با اشاره به نظرات يكسان تهران و كوالالامپور درباره مسائل و مشكلات منطقه و راهكارهاي حل و فصل اين مشكلات اظهار كرد: «جمهوري اسلامي ايران و مالزي در زمينه مسائل منطقه‌اي و دنياي اسلام، نظرات مشترك فراواني دارند، نظر هر دو كشور درباره ضرورت گفت‌وگو و مذاكره براي حل مسائل جهان اسلام و اسلام رحماني و اعتدالي، مشترك است. در ارتباط با اين دو سياست، در سال‌هاي گذشته طرح‌هايي را اعلام كردم كه اولين آن منجر به يك قطعنامه مهم در مجمع عمومي سازمان ملل متحد شد. دو بار اين قطعنامه جهان عاري از خشونت تصويب شد كه تحت عنوان امنيت و تعاملي كه مدنظر ماست، مطرح مي‌شود و امسال در سازمان ملل مساله صلح هرمز مطرح شد. اين طرح تحت عنوان طرح اميد، مورد استقبال بسياري از كشورهاي جهان همچنين نخبگان و روشنفكران قرار گرفت.»
گفت‌وگو؛ تنها راه‌حل مشكلات
رييس‌جمهوري همچنين در ادامه، گفت‌وگو را تنها راهكار حل و فصل مشكلات جاري در منطقه و جهان اسلام دانست. او معتقد است: «مسائل منطقه تنها از راه گفت‌وگو حل و فصل خواهد شد، بنابراين اين يك قدم مهم و جديدي براي دنياي اسلام است با يك تركيب خاص از كشورهاي بسيار مهم و تاثيرگذار در دنياي اسلام كه مي‌دانيم برخي از اين كشورها از لحاظ توسعه‌اي و نظامي و انرژي پيشرفته‌اند و جايگاه خاصي دارند. در مجموع اين اجلاس براي دنياي اسلام، اهميت فراواني قايل هستيم.» روحاني همچنين از مذاكرات دو و چندجانبه در حاشيه اجلاس مالزي خبر داد و تاكيد كرد كه علاوه بر ديدار دوجانبه با ماهاتير محمد، نخست‌وزير مالزي با روساي كشورهاي دوست و حاضر در اين اجلاس نيز ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد.
نكته قابل‌توجه در اين ميان اما همان بحث عدم دعوت از عربستان براي شركت در نشست مالزي است؛ عدم دعوتي كه بنابر گزارش‌هاي منتشر شده، با واكنش مقامات سعودي نيز مواجه شده تا جايي كه با فشارهاي رياض سفر عمران‌خان، نخست‌وزير پاكستان به كوالالامپور نيز لغو شده است.
3 ديدار در يك سال
رييس‌جمهوري ايران در بخش ديگري از اظهارات خود به موضوع سفرش به ژاپن نيز اشاره كرد و با يادآوري گسترش روابط ميان تهران و توكيو از زمان روي كارآمدن دولت يازدهم در ايران خاطرنشان كرد: «طي اين 6 سال روابط دو كشور به‌ويژه در دوران نخست‌وزيري آقاي آبه شينزو توسعه يافته است.» او همچنين با اشاره به ديدارهاي صورت گرفته ميان خود و نخست‌وزير ژاپن خاطرنشان كرد: «در همه سفرهايي كه به نيويورك براي شركت در اجلاس مجمع عمومي داشته‌ام با نخست‌وزير ژاپن ديدار و ملاقات كرده‌ام. در خرداد ماه امسال نيز ايشان به تهران آمدند، ملاقات با مقام معظم رهبري و اينجانب داشتند و بحث‌هاي بسيار خوبي راجع به روابط دوجانبه و مسائل مختلف داشتيم.»
او كه در سال جاري يك مرتبه در تهران، يك مرتبه در نيويورك ديدار كرده و تا چند روز ديگر در توكيو و براي سومين‌بار با نخست‌وزير ژاپن ديدار مي‌كند،
با اشاره به روابط ديرينه تهران و توكيو اظهار كرد: «در حال حاضر نودمين سال در روابط سياسي بين ايران و ژاپن است. ژاپن بعد از انقلاب در ايران فعاليت‌هاي اقتصادي و سرمايه‌گذاري‌هاي خوب و مهمي داشته است. الان هم راجع به مسائل زيست‌محيطي با هم مذاكرات تنگاتنگ و خوبي داريم. اگر امروز كاهش روابطي مي‌بينيم اين كاهش روابط موقت به دليل فشار ظالمانه امريكا و تحريم غيرقانوني است. اين حركت و تحريم، ناپايدار خواهد بود و همه كشورهاي دنيا مي‌خواهند با ايران رابطه نزديك و خوب داشته باشند، مخصوصا كشورهايي كه از لحاظ سنتي روابط خوبي با هم داشته‌ايم.»
رايزني درباره امنيت كشتيراني
روحاني در شرايطي عازم ژاپن است كه چندي پيش اخباري مبني بر اعزام يك فروند ناو بالگردبر كه حامل يك هواپيماي گشتي است با ۲۷۰ پرسنل نيروي دريايي ژاپن به منطقه منتشر شد. براساس آنچه پايگاه اطلاع‌رساني نشريه ژاپني «نيكي» اعلام كرده، اين ماموريت كه توكيو از آن تحت عنوان ماموريتي تحقيقاتي ياد كرده، مستلزم شليك آتش نيست اما در صورتي كه هدف حملاتي قرار گيرد، به موجب قانون نيروهاي دفاع از خود، مجاز به برخورد نظامي است. همين خبر و جزييات منتشر شده با واكنش تهران مواجه شد تا جايي كه عراقچي به عنوان معاون سياسي وزير امور خارجه ايران ضمن ابراز مخالفت جمهوري اسلامي با اعزام ناو ژاپني به منطقه گفته بود كه «ايران منتظر تصميم نهايي ژاپن است، اما اعتقاد دارد كه هرگونه حضور نيروهاي خارجي در منطقه به تقويت ثبات، امنيت يا صلح كمك نخواهد كرد.»
رييس‌جمهوري ايران پيش از سفر خود به ژاپن اين موضوع را نيز از قلم نينداخت و با بيان اينكه «سفر به توكيو در راستاي تسهيل در روابط دوجانبه و گفت‌وگو درباره مسائل مهم ميان دو كشور است»، گفت: «در مذاكرات با آبه شينزو در نيويورك و تهران، يكي از مسائل مهم و مورد توجه ژاپن، امنيت منطقه و مخصوصا امنيت كشتيراني بود. قاعدتا در اين سفر راجع به امنيت منطقه همچنين ساير مسائل مورد علاقه، گفت‌وگو مي‌كنيم. ديدار ما در ژاپن، ديداري دوجانبه و در مالزي چندجانبه و مربوط به دنياي اسلام است و اميدوارم هر دو سفر مايه خير و بركت براي همه اين كشورها و به‌ويژه براي ايران عزيز ما باشد.»