محققي تمام، عارفي مهذب
حميد امين اسماعيلي
عباس معارف متفكري نادر با ويژگي‌هاي عجيب و متفاوت بود، ويژگي‌هايي كه كمتر در يك نفر جمع مي‌شود، من در 6 دهه عمر خود انسان‌هاي بزرگ و ارجمندي را ديده و با آنها محشور بوده‌ام اما فردي به جامعيت و ذوابعادي وي نديده و نشنيده‌ام، آنچه كه به صورت اجمالي و فهرست‌وار از ويژگي‌هاي مرحوم استاد معارف مي‌آورم، حاصل قريب 25 سالي است كه با او محشور بوده و از محضرش استفاده كرده‌ام. از نظر بنده مرحوم معارف 10ويژگي و توانايي شخصيتي، و علمي و اخلاقي جالب و مهم داشت كه عبارتند از:
1- او متفكري جامع با ويژگي‌هاي عجيب و متفاوت بود، به دانش و علوم قديم (فلسفه، عرفان، فقه، اصول فقه، نجوم، تاريخ، ادبيات عرب، ادبيات فارسي، دانش موسيقي، رياضيات قديم آشنايي و تسلطي عميق داشت، در عين حال به بسياري از ابعاد علوم و دانش جديد نظير فلسفه، عرفان، تاريخ تحولات جهان و ايران، علوم سياسي، دانش حقوق، فيزيك، زبان‌شناسي و اقتصاد سياسي نيز مسلط بود.
2- معارف محققي خوش‌فكر، خوش‌ذوق، خلاق و نوآور و خوش‌زبان بود. آثار مكتوب او نظير مباني حكمت انسی، شرح ادوار صفي‌الدين ارموي، اقتصاد اسلامي، ديوان شعر و... نشانه‌هاي قابل‌توجهي از اين ويژگي را نشان مي‌دهد.
3- او معلمي مسلط، جامع‌الاطراف، خوش‌بيان، خوش‌حافظه و داراي قدرت تلفيق و سنتز حكمت و فلسفه، موسيقي، تحولات سياسي و اجتماعي كشور بود. این مولفه های شخصیتی و علمی او نماد ویژگی های یاد شده در او بود.
شاعري خوش‌ذوق، حكيم، نازك‌بين با زباني قوي و فخيم بود، ديوان اشعار او شاهدي قوي و گويا بر اين مدعاست.
او تحليلگري چيره‌دست در مسائل اجتماعي و سياسي ايران و جهان بود، نوشته‌ها و مصاحبه‌هاي معدود او با مجله چشم‌انداز اقتصاد ايران مهندس ميثمي در اواسط دهه هشتاد نشان‌هاي مناسبي از اين توانايي او را مي‌نماياند.
موسيقيداني خوش‌فكر و خوش‌ذوق بود، هم در مباني نظري و فكري موسيقي صاحب‌نظر و محقق بود و هم در موسيقي عملي ذوقي وافر داشت دوتارنوازي چيره‌دست و صاحب سبك بود. با موسيقيدان‌هاي بنامي چون استادان سرور احمدي، لطفي، كياني، مشكاتيان، سراج و... محشور بود و به تبادل دانش و مهارت با آنها مي‌پرداخت.
به چهار زبان زنده دنيا (فارسي، تركي، عربي، آلماني) مسلط بود و از اين طريق همواره دريچه‌هايي به سوي افزايش دانش و معلومات خود مي‌گشود.
8- عالمي متفكر، عقلگرا، اهل شهود، داراي احساسات لطيف هنري و عارفي مهذب و واصل بود، به خوبي مي‌توانست تلفيق و سنتزي زيبا ميان عقل و عشق برقرار سازد همزمان به دو ساحت مهم عقل و عشق، عرفان و فلسفه توجه داشت.
9- انساني درويش، قانع، گريزان از مطامع مادي بود، علي‌رغم مريضي‌هاي متعدد خوش‌روحيه و اميدوار به فضل رحمان بود، همواره در جمع‌ها اميدواري و انگيزه براي تلاش در جهت بهبود امور اجتماعي، امور اخلاقي و جد و جهد علمي ايجاد مي‌كرد. اندیشمندی بود که داس اجل در اوج پختگی فکری و روحی حیات پر بار ظاهری او را قطع کرد و دوستان و شاگردانش را در غم فراغ او داغدار نمود.
10- عالم و متفكري حساس به وضعيت اقتصادي و اجتماعي انسان‌ها بود، به عدالت اجتماعي و توجه ويژه به اقشار و طبقات ضعيف و محروم جامعه و تلاش براي كاستن از درد و رنج آنها از طريق ارائه طرح‌ها و ايده‌هاي اقتصادي، حقوقي و قانوني بسيار مفيد و كوشا بود. او به برابري انسان‌ها و ضرورت تامين زندگي مناسب همه طبقات خصوصا طبقات مستضعف و محروم جامعه عنايتي ويژه داشت، سوسياليسم را به عنوان يك آرمان اخلاقي و اجتماعي قلمداد مي‌كرد براي تحقق آن همواره تلاش و جهد علمي و عملي را مبذول مي‌كرد. اين موارد دهگانه بخشي از ويژگي‌هاي نادر مردي بزرگ و انديشمند بود كه در اين كوتاه‌نوشت به اجمال مورد بررسي قرار گرفته است.
روحش شاد و طريقش پررهرو باد