گروه اقتصادي
با گذشت بيش از 10 روز از سانحه سقوط هواپيماي 752 شركت هواپيمايي اوكراين كه دقايقي پس از بلند شدن از باند فرودگاه امام‌خميني تهران، به اشتباه از سوي پدافند هوايي ايران ساقط شد، بررسي‌ها هنوز درباره مختصات اين حادثه و شرايطي كه هواپيما در طول چند دقيقه پرواز خود داشته ادامه دارد و به نظر مي‌رسد در حال حاضر اصلي‌ترين سوال، چگونگي بازخواني اطلاعات دو جعبه سياه اين هواپيما خواهد بود.
هرچند با توجه به اطلاعيه ستاد كل نيروهاي مسلح و توضيحات فرمانده هوا فضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، ايران پذيرفته كه بر اثر يك اشتباه انساني، شليك موشك باعث سقوط اين هواپيما شده و به اين ترتيب تمام فرضيه‌هايي كه درباره علل فني سقوط اين هواپيما وجود داشته، كنار رفته‌اند اما با توجه به ابهام‌هايي كه درباره وضعيت پروازي اين هواپيما وجود دارد و البته بر اساس قوانين بين‌المللي سازمان جهاني هوانوردي، بررسي فني اين سانحه تا زمان رسيدن به يك جمع‌بندي نهايي ادامه خواهد داشت.
قوانين ايكائو در اين زمينه تصريح كرده كه اگر يك هواپيماي مسافربري بنا به هر دليلي سقوط كند، وظيفه و مسووليت بررسي اين سانحه برعهده كشوري خواهد بود كه اين حادثه در آن رخ داده و در مورد حادثه اخير نيز مسووليت اين امر بر عهده ايران خواهد بود. سازمان هواپيمايي كشوري به عنوان نماد حاكميتي ايران از همان نخستين دقايق سقوط تيم كارشناسي خود را به محل اعزام كرد اما آنچه فضا را تغيير داد، مسير اشتباه كارشناسان اين سازمان بود. در شرايطي كه رييس سازمان هواپيمايي كشوري فرضيه برخورد موشك به هواپيما را منطقي نمي‌دانست اما با تاييد ستاد كل نيروهاي مسلح، سازمان اعلام كرد كه در جريان اين اتفاق قرار نداشته و صرفا براساس داشته‌هاي خود از محل حادثه گمانه‌زني‌هايي را مطرح كرده است.با اين وجود بر اساس قواعد بين‌المللي، بايد اطلاعات جعبه سياه اين هواپيما به‌طور كامل بررسي شده و تيم كارشناسان بررسي سانحه پس از پرداخت اين اطلاعات، گزارش نهايي خود را در اين رابطه اعلام كنند.
اختيار با ايران
همان‌طوركه براساس مقررات بين‌المللي، احتمالا ايران نقشي كليدي در پرداخت غرامت به بازماندگان اين حادثه و شركت هواپيمايي اوكرايني خواهد داشت، در بررسي ابعاد فني حادثه نيز اختيار تصميم‌گيري اصلي درباره اين هواپيما به ايران داده شده است.
سازمان هواپيمايي كشوري چند ساعت پس از اين حادثه اعلام كرد كه هر دو جعبه سياه اين هواپيما پيدا شده و بررسي اطلاعات آنها آغاز خواهد شد. با توجه به اينكه در بسياري از حوادث سقوط، صدماتي نيز به جعبه سياه هواپيما وارد مي‌شود، از اين رو در نخستين گام بررسي سانحه، بازخواني اطلاعات جعبه سياه در دستور كار قرار مي‌گيرد. در صورتي كه اطلاعات ثبت شده در اين جعبه‌ها قابل بازخواني باشد، بررسي آنها آغاز خواهد شد و در غير اين صورت بارگذاري دوباره اطلاعات براي دست‌يابي به آنها در دستور كار قرار مي‌گيرد.با توجه به اينكه سازمان هواپيمايي اعلام كرده كه در حادثه اخير، صدماتي به جعبه‌هاي سياه وارد شده، احتمالا براي بازخواني اطلاعات اين جعبه‌ها نياز به تجهيزات پيشرفته‌تري خواهد بود و در روزهاي گذشته هيات رسيدگي به حادثه در حال ارزيابي اين موضوع بوده كه آيا امكان بازيابي اطلاعات در ايران وجود دارد يا بايد به ارسال جعبه‌ها به كشوري ديگر فكر كرد؟
ترديد در سازمان هواپيمايي كشوري
سازمان هواپيمايي كشوري در طول روزهاي گذشته، درباره سرنوشت جعبه‌هاي سياه اين هواپيما اطلاعات مختلفي را ارايه كرده اما به نظر مي‌رسد در نهايت هنوز تصميمي قطعي براي اقدام گرفته نشده است. پس از آنكه علي عابدزاده رييس اين سازمان ابتدا اعلام كرد كه جعبه سياه از ايران خارج نمي‌شود، اين سازمان در روزهاي بعد از موضع خود كوتاه‌مدت و اعلام كرد كه در صورت نياز، مشكلي براي انتقال اين جعبه‌ها به خارج از ايران نخواهد داشت.
در روزهاي گذشته نيز گمانه‌زني‌هاي فراواني درباره مقصد احتمالي جعبه‌هاي سياه هواپيماي اوكرايني مطرح و حتي از اوكراين و فرانسه به عنوان مقاصد احتمالي اين جعبه‌ها ياد شد. در شرايطي كه برخي رسانه‌ها از قطعي شدن ارسال جعبه‌هاي سياه به اوكراين خبر مي‌دهند، سازمان هواپيمايي هنوز تصميم قطعي خود در اين زمينه را اعلام نكرده است. روز گذشته رضايي فر، مديركل بررسي سوانح سازمان هواپيمايي كشوري عنوان كرد كه به صورت مكرر با تيم كارشناسان اوكرايني جلسات برگزار شده و جعبه‌هاي سياه در ايران خوانده نمي‌شود و با توجه به درخواست اوكرايني‌ها، جعبه‌هاي سياه به اين كشور منتقل مي‌شود. بر اين اساس با استفاده از تخصص كشورهاي فرانسه، كانادا و امريكا سعي مي‌كنيم FDR -هواپيما- را در شهر كي‌يف بازخواني كنيم، اگر اين كار موفقيت‌آميز نباشد جعبه سياه به كشور فرانسه انتقال داده مي‌شود.
با اين وجود جعفرزاده، سخنگوي سازمان هواپيمايي كشوري اعلام كرده كه هنوز تصميمي قطعي در اين زمينه گرفته نشده است. او گفته: در اين زمينه فعلا اطلاعات جديدي ندارم. بررسي سانحه توسط سازمان هواپيمايي كشوري و كارشناسان اوكرايني و كانادايي همچنان در ايران ادامه دارد و همه بررسي‌ها براساس قوانين و مقررات حاكم بر ايكائو انجام مي‌شود.
سخنگوي سازمان هواپيمايي كشوري در مورد اينكه آيا كارشناسان ديگر كشورها نيز براي بررسي اين سانحه به ايران خواهند آمد يا اينكه همه كارشناسان با هم به كشور ثالثي كه مي‌خواهيد جعبه سياه را بازسازي كرده و آن را بخوانيد خواهند رفت، ادامه داد: نمايندگاني كه از نظر قانوني در كشور ما مي‌توانند براي بررسي سانحه حضور داشته باشند از جمله كشور بهره‌بردار، طراح، سازنده و كشورهايي كه شهروندان‌شان را در اين سانحه از دست دادند، دعوت شده‌اند و اگر تيم كارشناسي يكي از اين كشورها مانند كانادا و اوكراين به صورت قطعي اعلام كرد كه مي‌خواهد به ايران براي بررسي سانحه بيايد آن را حتما اعلام خواهيم كرد.
پيگيري خبرنگار اعتماد از سازمان هواپيمايي نيز به پاسخ قطعي در اين زمينه نرسيد و يك منبع آگاه در اين سازمان اعلام كرد كه هنوز در اين زمينه تصميم قطعي گرفته نشده و هنوز درباره ارسال جعبه سياه به كشوري ديگر يا باقي ماندن آن در ايران و بررسي آنها داخل كشور جمع‌بندي صورت نگرفته است.
اولويت با اوكراين
علي‌رضا منظري، معاون اسبق سازمان هواپيمايي كشوري در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره مقررات بين‌المللي موجود در بررسي اين سانحه، اظهار كرد: بر اساس قوانين ايكائو، با توجه به اينكه اين هواپيما در ايران سقوط كرده، سازمان هواپيمايي كشوري مسوول بررسي آن است و تيم بررسي سانحه تشكيل شده اطلاعات مربوط به جعبه سياه و ساير موارد مربوط به حادثه را بررسي خواهند كرد.
وي درباره چگونگي بازخواني اطلاعات جعبه سياه نيز گفت: در صورتي كه اطلاعات جعبه سياه در داخل كشور قابل بازخواني باشد، اين اتفاق رخ خواهد داد. يعني در اينجا بحث درباره امكانات فني موجود است. در صورتي كه امكانات ما براي بررسي اين اطلاعات كافي نباشد آنگاه مي‌توان به گزينه ارسال جعبه‌هاي سياه به كشوري ديگر فكر كرد.
منظري در پاسخ به اين سوال كه آيا كشوري خاص بايد به عنوان مقصد جعبه‌هاي سياه انتخاب شود نيز بيان كرد: در اين زمينه هيچ اجبار و تاكيد قانوني وجود ندارد. البته بر اساس تجربه، كشورهايي كه در اين حادثه ذينفع هستند شانس بيشتري دارند و از اين رو مي‌توان گفت كه اوكراين در مورد اين حادثه خاص، يك اولويت نانوشته دارد اما اينكه بگوييم اين اتفاق بايد رخ دهد، نه اين‌طور نيست و اجبار قانوني در اين حوزه وجود ندارد.
او تاكيد كرد: آنچه بايد در اين زمينه مدنظر قرار داد، باقي ماندن تيم كارشناسي بررسي سانحه در مسير پيگيري و بازخواني اطلاعات است. يعني در صورتي كه جعبه‌هاي سياه به يك كشور ديگر ارسال شد، اين تصميم به معناي آن نيست كه تيم فعلي ديگر نقشي نخواهند داشت. نمايندگاني از اين تيم در بررسي حادثه در كشور جديد حضور دارند و گزارش‌ها با حضور آنها نوشته و نهايي خواهند شد.
با وجود آنكه ايران مسووليت اشتباه رخ داده در سقوط اين هواپيما را پذيرفته و فرضيه نقص فني از ميان گزينه‌هاي موجود روي ميز كنار رفته است اما سابقه حوادث سال‌هاي گذشته نشان مي‌دهد كه فرآيند بررسي ابعاد سقوط طولاني‌مدت و پيچيده خواهد بود و از اين رو فارغ از آنكه چه تصميمي براي مقصد جعبه‌هاي سياه گرفته مي‌شود، احتمال اينكه فرآيند بررسي اين سانحه چند ماه طول بكشد، وجود خواهد داشت.