در جلسه نقد و بررسي نقش زيارت در توسعه توريسم مطرح شد
بين توليت اماكن متبركه و مسوولان گردشگري هماهنگي نيست
گروه اجتماعي| زيارت بهترين و قابل اتكا‌ترين حوزه در فهم ميان فرهنگي گردشگري است و گردشگري بر پايه زيارت از پايدارترين شيوه‌هاي گردشگري محسوب مي‌شود. اين در حالي است كه ايران به سبب ميزباني از اديان مختلف علاوه بر اماكن مقدس شيعيان ميزبان عبادتگاه‌هايي از اديان ديگر هم هست. با اين حال اگر فقط به گردشگري مذهبي توسط شيعيان توجه كنيم دست‌كم ايران بايد بتواند با تكيه بر جمعيت حدود 300 ميليون‌نفري شيعيان در دنيا ميزبان 10درصد از آنان باشد. حتي اگر يك درصد از اين جمعيت به ايران بيايند بالغ بر 3ميليون زائر غيرايراني مي‌شود كه مي‌تواند گردشگري ايران را متحول كند. با اين حال هنوز ايران برنامه مشخص و مدوني براي گردشگري مذهبي با محوريت تشيع هم نداشته و صرفا مدتي ميزبان زائران عراقي است. اين در حالي است كه مدت‌ها قبل طرح‌هايي براي توسعه گردشگري مذهبي با محوريت زيارت حرم امام‌رضا (ع) تحت عنوان «جاده ولايت» مطرح شد كه همه مسيري كه امام هشتم براي رسيدن به مشهد طي كرد از خوزستان و فارس تا آن خطه شناسايي و جانمايي و معرفي شود. اما همين‌اقدامات هم صورت نگرفته است و صرفا مشهد از اين موهبت برخوردار شده است. با اين فرض به تازگي نشستي تحت عنوان «گردشگري مذهبي در ايران: ظرفيت ناشناخته» به بررسي ظرفيت و پتانسيل‌هاي اين بخش پرداخته است. در اين نشست سعيد شفيعا به عنوان دبير و سيد مجيد امامي عضو هيات علمي دانشگاه امام صادق به عنوان سخنران در گالري نظرگاه موضوع را نقد و بررسي كردند.
سعيد شفيعا با تاكيد براينكه استفاده از ظرفيت ناشناخته در توسعه گردشگري داخلي و خارجي تا چه ميزان در اين عرصه مي‌تواند كمك‌دهنده باشد با اشاره به تفاوت گردشگري معنوي و گردشگري مذهبي گفت « گردشگري مذهبي با تأكيد پايگاه اعتقادي خاص و بازديد برخي از اماكن مذهبي تعريف مي‌شود در حالي كه گردشگري معنوي با هدف كسب آرامش و تمدد اعصاب مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در واقع مي‌توان گردشگري مذهبي را زيرشاخه‌اي از گردشگري معنوي دانست. كشور ايران با داشتن مراكز زيارتي متعدد و عبادتگاه‌هاي قديمي، داراي پتانسيل بالقوه‌اي براي بهره‌برداري از دو مدل گردشگري ذكر شده در بالاست سوالي كه در ابتداي بحث مطرح مي‌شود اين است كه با توجه به پتانسيل بالاي كشور و كشش داخلي كه به سمت شهرهاي مذهبي مانند مشهد و قم وجود دارد آيا برنامه‌اي براي استفاده از اين ظرفيت‌ها در نظر داريم؟ رويكرد كلي ما به اين نوع از گردشگري چيست؟»
امامي در پاسخ اين سوال توضيح داد: ما اساسا نمي‌توانيم گردشگري را خارج از بافت ارتباطات ميان فرهنگي ببينيم و در واقع گردشگري يك امر ميان‌فرهنگي است كه با لحاظ اين رويكرد ديگر مساله خارجي و داخلي بودن يا پولساز بودن مطرح نيست. بلكه موضوع اصلي اين است كه در اينجا چه اندازه تفاهم و تماس فرهنگي اتفاق افتاده است.
او همچنين در توضيح اينكه پايدارترين نوع گردشگري، گردشگري مذهبي است، افزود: به نظر من زيارت بهترين و قابل اتكا‌ترين حوزه در فهم ميان فرهنگي گردشگري است كه اين تفاهم و تماس در بالاترين وجه ممكن بين دو كنشگر معنوي در يك شرايط بسيار آرماني ومعنوي محقق مي‌شود.
امامي در ادامه به مشكلات سياست‌گذاري كلان در امر گردشگري پرداخت: «او با اشاره به اينكه سالانه بيست و يك ميليون تشرف و زيارت در شهر قم در حال وقوع است و همچنين هر هفته 60 هزار نفر شب‌هاي چهارشنبه در قم و 100 هزار نفر از سحرگاه جمعه تا سحرگاه شنبه در مسجد جمكران جمع مي‌شوند، گفت: مشكل اساسي ما به لحاظ سياست‌گذاري، شكافي است كه بين نظام سياست‌گذاري گردشگري در ايران و متوليان اماكن مقدس وجود دارد. اين شكاف الزاما سياسي يا فكري نيست بلكه يك شكاف ادراك شده است مبني بر اينكه اساسا بين كار توليت اماكن متبركه و كار نظام گردشگري كشور هيچ هماهنگي و مشاركتي وجود ندارد و هر يك از اين دو مجموعه كار خودشان را انجام مي‌دهند. لذا ما هيچ‌وقت نتوانستيم گردشگري را به صورت چرخه كامل در ايران داشته باشيم. مساله قابل تامل اين است كه با توجه به آمار قابل توجه گردشگراني كه از سراسر جهان با هدف زيارت علي ابن موسي الرضا و حضرت معصومه بدون به كارگيري هزينه‌هاي تبليغاتي و به‌صورت خودجوش به ايران مي‌آيند، براي جذب گردشگر مذهبي به ساير نقاط و اماكن تاريخي و هنري ايران تدبيري انديشيده نشده است. نكته دوم در پاسخ به سوال اين است كه در واقع گردشگري مذهبي در ايران نتوانسته خود را به كاركرد گردشگري معنوي نزديك كند؛ به اين معني كه گردشگري مذهبي ايجاد رويداد گردشگري مي‌كند و اين رويداد خود مي‌تواند به جاذبه گردشگري تبديل شود، براي مثال مي‌توان به مراسم قالي‌شويان در مشهد اردهال يا كارناوال‌هاي مذهبي آخر ماه صفر در حرم امام رضا(ع) اشاره كرد كه گردشگر غير مذهبي مي‌تواند تنها به قصد بازديد در اين رويدادها حضور پيدا كند.» اين عضو هيات علمي دانشگاه امام صادق(ع) به ضعف پوشش رسانه‌اي در عدم پوشش گردشگري مذهبي به عنوان نكته سوم اشاره كرد و گفت: « از لحاظ رسانه‌اي ما نتوانستيم رويدادهاي مذهبي را با شيوه و تكنيك روز دنيا كه اصطلاحا آن را واقعه رسانه‌اي (مديا ايونت) مي‌گويند، منعكس كنيم و نتوانستيم تصويري از اين رويدادها كه مشتري خاص دارد، در دنيا ارايه دهيم. وي گفت براي مثال مراسم ازدواج شاهزاده در انگليس بر اساس آمار ۱ ميليارد و نيم تماشاچي داشته و اين ساخت و پرداخت و توليد برنامه رسانه‌اي زنده است كه باعث مي‌شود بيننده علاقه‌مند شود به بازديد از آن شهر برود و اشاره كرد به رويداد نيمه شعبان و جمعيت۳۰۰ هزار نفري كه در مسجد جمكران جمع مي‌شوند و اينكه اين رويداد بازپخش رسانه‌اي در سطح دنيا نشده است، در حوزه فرهنگ و ارتباطات، گردشگري مذهبي نتوانسته در گردشگري طبيعي و تاريخي ايران ضرب شود.»
همچنين در اين جلسه امامي اشاره‌اي به بحث مطالعاتي خود به نام مطالعات منازعه كرد و گفت: «مي‌خواهم بحث جديدي به نام گفتمان هم‌وندي يا هم تجربگي معنوي را بيان كنم. زماني ما با هم جنگ نمي‌كنيم و سعي مي‌كنيم با هم سازش و صلح كنيم كه مي‌شود همزيستي، زماني پيش‌تر رفته با هم همكاري و همگرايي مي‌كنيم و زماني هم مي‌گوييم ما مي‌توانيم با هم يكي شويم و اين به معني هم دل شدن و داشتن يك تجربه مشترك معنوي است كه من معتقدم زيارت اربعين يكي از بي‌نظيرترين فرصت‌ها در دنياست. براي هم تجربگي معنوي، مسير زيارت اربعين يك مسير بسيار پرشور و وجدآور معنوي است كه از هر آيين و مذهبي مي‌تواند در آن شركت كند و مي‌تواند اين خدمت عاشقانه خادمان به زائران كه در پرتو محبت كلان به يك حقيقت ازلي و ابدي، است را لمس كند. من بحث هم تجربگي معنوي را به عنوان يك ايده مترقي در حوزه گردشگري مطرح مي‌كنم و معتقدم ما راحت مي‌توانيم بسياري از مشكلاتي كه همين الان نياز به هزينه‌هاي كلان رسانه‌اي دارد تا بدبيني اهل سنت و مسيحيت و يهوديان
را نسبت به خودمان از بين ببريم مي‌توانيم در بافتار اربعين درمان كنيم.»
ما هيچ‌وقت نتوانستيم گردشگري را به صورت چرخه كامل در ايران داشته باشيم. مساله قابل تامل اين است با توجه به آمار قابل توجه گردشگراني كه از سراسر جهان با هدف زيارت
علي‌ابن موسي‌الرضا و حضرت معصومه بدون به كارگيري هزينه‌هاي تبليغاتي و به‌صورت خودجوش به ايران مي‌آيند براي جذب گردشگر مذهبي به ساير نقاط و اماكن تاريخي و هنري ايران تدبيري انديشيده نشده است.