نودودومين دوره مراسم اسكار شبي تاريخ‌ساز براي سينماي كره جنوبي رقم زد. فيلم «انگل» ساخته بونگ جون هو، كارگردان اهل كره جنوبي با به دست آوردن اسكار بهترين فيلم نخستين فيلم خارجي زباني نام گرفت كه اين جايزه را به خانه مي‌برد. بهترين كارگرداني، بهترين فيلم، بهترين فيلمنامه غيراقتباسي و بهترين فيلم بين‌المللي جوايزي است كه به نام بونگ جون هو و عوامل فيلم «انگل» او تعلق گرفت. از طرفي «انگل» نخستين فيلم خارجي زباني نام گرفته است كه مهم‌ترين جايزه اسكار يعني بهترين فيلم را به دست مي‌آورد. طي مراسم بونگ جون هو به رقبايش كه در اين بخش‌ها نامزد شده بودند اداي احترام و اعتراف كرد فيلمسازي را با تماشاي آثار مارتين اسكورسيزي كه براي ساخت «مرد ايرلندي» نامزد شده بود، مطالعه و فراگرفته است. «انگل» روايت دسيسه‌چيني‌هاي خانواده‌اي فقير براي ورود به خانواده‌اي ثروتمند است. اين فيلم از نخستين اكران جهاني‌اش كه در هفتادودومين دوره جشنواره فيلم كن رقم خورد، تاريخ‌ساز بود. در آنجا هم براي نخستين‌بار سينماي كره‌جنوبي را سرافراز كرد و نخل طلا را به خانه برد.
نت‌فليكس شكست خورد
«مرد ايرلندي» به كارگرداني مارتين اسكورسيزي و با نقش‌آفريني رابرت دنيرو، آل‌پاچينو، جو پشي و هاروي كايتل از اين مراسم دست خالي بازگشت. فيلمي جنايي كه راوي آن فرانك شيران، راننده كاميوني است كه با راسل بوفالينو و خانواده جنايتكارش همكاري مي‌كند. ترديدي نيست كه ناديده گرفتن اسكورسيزي و عوامل فيلم از سوي راي‌دهندگان اسكار به منبع مالي اين اثر بازمي‌گردد. نت‌فليكس يا غول رسانه جاري براي مدت محدود اكران فيلم‌هايش با سينمادارها و بسياري از سينماگرها به مشكل خورده است. مسوولان نت‌فليكس محصولات خود را با هدف پخش در پلتفرم اينترنتي‌شان تهيه و توليد مي‌كنند و تنها هدف‌شان از اكران محدود دور زدن قوانين حضور در جشنواره‌هاي سينمايي گوناگون است اما استيون اسپيلبرگ، كارگردان امريكايي و رييس هيات‌مديره بخش كارگردانان آكادمي اسكار سال گذشته پس از اينكه قرعه سه جايزه اصلي به نام «رما» به كارگرداني آلفونسو كوارون و محصولي از نت‌فليكس افتاد جلسه‌اي فوري تشكيل داد تا ديگر محصولات رسانه‌هاي جاري در اسكار تمجيد و ستايش نشوند. او پيش‌تر از آن گفته بود اگر قرار است فيلمي با هدف پخش در تلويزيون ساخته شود بايد در جوايز «امي» كه مخصوص برنامه‌هاي تلويزيوني است شركت داشته باشد. با وجود اينكه نت‌فليكس در 24 بخش نامزد دريافت جايزه شده بود با دو اسكار به خانه بازگشت؛ لارا درن براي ايفاي نقش در فيلم «قصه ازدواج» جايزه بهترين بازيگر زن نقش مكمل و «كارخانه امريكايي» برنده جايزه بهترين مستند شد.
سخنراني‌هاي كوبنده و تاثيرگذار
واكين فينيكس هنگام دريافت اسكار بهترين بازيگر مرد نقش اول نودودومين دوره اسكار براي ايفاي نقش آرتور فلك در فيلم «جوكر» از وضعيت كنوني جهان گفت. فينيكس پس از هيث لجر كه براي نقش‌آفريني جوكر در «شواليه تاريكي» در سال 2008 اسكار را به دست آورد، دومين بازيگري است كه براي نقش‌آفريني شخصيت شرور و بدنام جهان داستاني دي‌سي كاميكس اين جايزه را به خانه مي‌برد.
زماني كه فينيكس براي دريافت جايزه‌اش روي صحنه رفت گفت باورش نمي‌شود از ميان نامزدهاي بخش بازيگري او شايسته دريافت اسكار باشد و سپس درباره وضعيت بشريت سخنراني كرد: «درباره برخي مسائل تنش‌زا كه همه‌مان اين روزها با آنها روبه‌رو هستيم خيلي فكر كرده‌ام و فكر مي‌كنم بارها به ما القا شده كه هر كسي براي خودش زندگي مي‌كند. اما من به شخصه اشتراكاتي را مي‌بينم. به نظرم اگر درباره نابرابري جنسيتي يا نژادي يا حقوق بومي يا حقوق حيوانات حرف مي‌زنيم، در حقيقت از مبارزه با ناعدالتي مي‌گوييم.»
او در ادامه گفت: «فكر مي‌كنم از دنيا فاصله گرفته‌ايم و گناه بسياري از ما جهان‌بيني خودمدارانه است. باوري كه مي‌گويد ما در مركز دنيا قرار داريم.» فينيكس توضيح داد چطور تمايلات خودخواهانه انسان‌ها به آنها اجازه مي‌دهد هر رفتاري را توجيه كنند.
برد پيت براي ايفاي نقش كليف بوث در «روزي روزگاري... در هاليوود» برنده اسكار بهترين بازيگر مرد مكمل نودودومين دوره اسكار شد. او براي دستيابي به اين اسكار با بازيگران كهنه‌كاري همچون آل‌پاچينو و جو پشي بازيگران نقش مكمل «مرد ايرلندي»، تام هنكس بازيگر «روزي زيبا در محله» و آنتوني هاپكينز بازيگر «دو پاپ» رقابت كرد. در فيلم «روزي روزگاري در هاليوود» به كارگرداني كوئنتين تارانتينو، كليف بوث بدلكار ستاره‌اي به نام ريك دالتون (با بازي لئوناردو دي‌كاپريو) است.
سخنراني برد پيت 56 ساله در نودودومين دوره مراسم اهداي جوايز اسكار يكي از كوبنده‌ترين سخنراني‌ها هنگام دريافت اين جايزه به شمار مي‌رود. او صحبتش را با اشاره به استيضاح دونالد ترامپ و ممانعت از شهادت جان بولتون در رسيدگي به پرونده رييس‌جمهوري امريكا آغاز كرد. پيت گفت: «به من گفتند 45 ثانيه وقت دارم، يعني 45 ثانيه بيشتر از آن مدتي كه مجلس سنا به جان بولتون وقت داد.»
اين بازيگر نخستين جايزه اسكارش را در مقام بازيگر دريافت و به «فرزندانش» اهدا كرد و پس از آن به تارانتينو اداي احترام كرد و او را «مردي اصيل و متمايز» توصيف كرد و گفت: «صنعت سينما بدون تو جايي خشك و بي‌آب‌وعلف مي‌شد.»
چرا «انگل»؟
پيروزي فيلم «انگل» در اسكار تحسين جشنواره‌هاي جهاني از اين اثر و بونگ را كه چهره‌اي محبوب براي آنها بود تاييد مي‌كند. بونگ جون هو كه دو تنديس اسكارش را مثل دمبل دست گرفته بود در پشت صحنه مراسم گفت: «احساس مي‌كنم به چيزي برخورد خواهم كرد و از اين خواب بيدار خواهم شد.» براي آكادمي علوم و هنرهاي سينمايي خواب بونگ چيزي است كه سال‌ها براي به واقعيت پيوستن آن تلاش مي‌كرد يعني از زماني كه تحقير و واكنش‌ها به «اسكار خيلي سفيد» گرفتارش كرد.
شريل بون آيساكس، رييس سابق آكادمي در مصاحبه‌اي در مراسم «ضيافت مديران» (Governor’s Ball) يا مراسم رسمي پس از اهداي جوايز گفت: «از روش كار آكادمي مفتخريم. چند سالي است كه درباره تحسين و شناخت استعدادهاي درخشان فيلمسازان سراسر جهان و توجه به داستان‌گويي، ديدگاه و خلاقيت‌شان بحث و گفت‌وگو مي‌كنيم. امشب نتيجه اين بحث‌ها را شاهد بوديم.»
از سال ۲۰۱۶ كه براي دو سال متوالي هيچ بازيگر سياهپوستي نامزد اسكار نشد، آكادمي براي متنوع كردن پايه‌هاي راي‌گيري‌اش تلاش و راي‌دهندگاني را از نژادها، جنسيت‌ها و مليت‌هاي مختلف دعوت كرد. طبق تحليلي كه نشريه هاليوود ريپورتر منتشر كرده است ۳۹ درصد اعضاي جديد آكادمي از خارج از مرزهاي ايالات متحده امريكا انتخاب شده‌اند. تابستان سال گذشته آكادمي ۸۴۲ نفر را از ۵۹ كشور دعوت كرد؛ از جمله ييم سون راي، كارگردان موج نوي سينماي كره و هونگ كيونگ پيو تصويربردار كره‌اي (و تصويربردار «انگل»). سال پيش از آن ۹۲۸ از ۵۹ كشور و سال پيش‌تر از آن ۷۷۴ سينماگر را از ۵۷ كشور دعوت كرد.
در سال‌هاي ابتدايي دهه ۲۰۱۰ آكادمي در هر دوره كمتر از ۱۸۰ تن را براي عضويت دعوت مي‌كرد كه اغلب آنها افرادي بودند كه در هاليوود فعاليت مي‌كردند.
با اين حال اين عضوگيري آن قدرها هم بر راي اسكار تاثيرگذار نبوده است. امسال آكادمي دوباره براي نامزد نكردن حتي يك كارگردان زن در بخش بهترين كارگرداني مورد انتقاد قرار گرفت. اكثريت نامزدهاي بهترين فيلم مرد و سفيدپوست هستند و از ۲۰ بازيگري كه در چهار بخش بهترين بازيگري نامزد شده‌اند فقط يك نفر، سينتيا اريو سياهپوست است. جالب است كه هيچ‌كدام از بازيگران «انگل» نامزد بخش‌هاي بازيگري نيستند.
نودودومين دوره مراسم اهداي جوايز اسكار شبي بزرگ براي «انگل» بود كه با واكاوي متفاوتش از اختلاف طبقاتي بر فيلم‌هاي قراردادي مانند «۱۹۱۷» و «روزي روزگاري... در هاليوود» پيروز شد.
چوي وو شيك، بازيگري كه شخصيت پسر خانواده كيم را در «انگل» ايفا مي‌كند در مراسم اسكار گفت: «نه تنها پيروزي «انگل» را جشن مي‌گيريم بلكه برنده‌شدن فيلمي خارجي در بخش بهترين فيلم را كه برترين جايزه اسكار است ستايش مي‌كنيم. اين پيروزي دريچه‌هايي را به روي شيفتگان سينماي خارجي مي‌گشايد و همين امر معناي ويژه‌اي براي ما دارد.»
سال گذشته فيلم «رما» محصولي از نت‌فليكس و درامي خانوادگي كه داستانش در مكزيك روي مي‌دهد نامزد جايزه بهترين فيلم شد و اسكار بهترين كارگرداني را براي آلفونسو كوارون، فيلمساز مكزيكي به ارمغان آورد. در مراسمي كه يكشنبه شب برگزار شد برخي «رما» را همواركننده راه «انگل» مي‌دانستند.
مارك جانسون، تهيه‌كننده امريكايي و يكي از مديران آكادمي كه نزديك به دو دهه رياست كميته خارجي زبان را بر عهده دارد، گفت: «پنج سال پيش «انگل» به هيچ عنوان برنده جايزه بهترين فيلم نمي‌شد. ايده اينكه فيلمي خارجي‌زبان آن‌قدر بيننده داشته كه برنده شود، خارق‌العاده است.»
با وجود اين، نكته‌اي به‌خصوص در مورد «انگل» از نخستين اكرانش در جشنواره فيلم كن در ماه مه جايي كه نخل طلا را به دست آورد، وجود دارد. همين تحسين بود كه فروش ۱۳۰ ميليون دلاري‌اش را در گيشه بين‌المللي رقم زد و زماني كه در امريكا روي پرده رفت ۳۵ ميليون دلار ديگر به آن افزود.
ميكي لي كه سرمايه‌گذاري و پخش «انگل» را بر عهده داشته است از طريق نقشش به عنوان معاون رييس رسانه كره‌اي«CJ Group»، «انگل» را ۱۸ بار ديده است. او در مصاحبه‌اي در مراسم «ضيافت مديران» گفت: «اولين‌باري كه فيلم را ديدم فكر مي‌كردم افراد كم‌درآمد انگل زندگي افراد پردرآمد هستند. بار دوم فيلم را ديدم و فهميدم آنها انگل همديگر هستند. اين چيزي است كه روي همه تاثير مي‌گذارد اينكه چطور در كنار هم با احترام زندگي كنيم بدون اينكه محدوده‌ها را زير پا بگذاريم.»
مديران آكادمي مي‌گويند كمپاني مستقل «Neon» هم كه پخش «انگل» را بر عهده داشت در موفقيت اين فيلم نقش بسزايي را ايفا كرد. اين استوديو به رياست تام كين، برخلاف بسياري از استوديوهاي كنترل‌گر با فراهم كردن امتيازهايي براي روزنامه‌نگاران مراسم جوايز آنها را به مبلغان‌شان تبديل مي‌كنند. به همين ترتيب «انگل» خيالش را با راوياني جذاب راحت كرد.
نت‌فليكس براي تبليغ فيلم‌هايي همچون «مرد ايرلندي» و «قصه ازدواج» ۶۰ نفر را استخدام كرد اما از آنجايي كه «Neon» چنين امكاناتي را نمي‌تواند در اختيار بگيرد بنابراين با ابتكار تبليغاتش را پيش برد. براي اين منظور بونگ هر جا كه مي‌رفت دوربينش را با خود مي‌برد و گردش‌هايش را ضبط مي‌كرد و با اين كار هيجان و لذت را به روندي كه با بدبيني و بازارگرايي اشباع شده است، برگرداند. او در اين مسير با تايكا وايتيتي، كارگردان و نويسنده فيلم «جوجو خرگوشه» (برنده بهترين فيلمنامه اقتباسي) دوست شد و احترامي را كه براي فيلمسازان پيش از خودش ازجمله مارتين اسكورسيزي و كوئنتين تارانتينو قائل است (كارگرداناني كه در اين دوره از اسكار به ترتيب با فيلم‌هاي «مرد ايرلندي» و «روزي روزگاري... در هاليوود رقيبش بودند) نشان داد. در نتيجه بونگ براي راي‌دهندگان اسكار شخصيتي كامل بود.
شريل بون آيساكس مي‌گويد: «بونگ سرزنده است و در امريكا جديد به شمار مي‌رود. اگرچه مدتي است كه از استعداد او باخبر شده‌ايم. خود بونگ معتقد است اينترنت به راي‌دهندگان و در مجموع بينندگان كمك كرده است كه به محتواي وسيع‌تري دسترسي داشته باشند. او در پشت صحنه اسكار گفت: «رسانه‌هاي جاري متعددي داريم؛ يوتيوب، شبكه‌هاي اجتماعي. اميدوارم روزي برسد كه برنده شدن فيلمي خارجي‌زبان اين‌قدر مساله ايجاد نكند.»
با اين حال كساني كه بارها شاهد به آغوش كشيدن تنوع قوميتي از سوي آكادمي بوده‌اند خيلي زود عملكرد خنثي‌كننده آن را هم ديده‌اند. اين دست افراد همچنان بدبين هستند. اسپايك لي كه سال گذشته نخستين اسكارش را براي فيلمنامه اقتباسي «بلك‌كنزمن» به دست آورد- يكي از هفت سياهپوستي كه در دوره پيشين ركورد اهداي جايزه به سينماگران سياهپوست در اسكار را رقم زد- اوايل امسال در مصاحبه با نيويورك‌تايمز گفت: «پس از مراسم سال گذشته گفتم: امسال ديگر از آن خبرها نيست! يا براي‌مان ضيافتش مي‌كنند يا قحطي.» يكشنبه شب در مراسم «ضيافت مديران» وقتي از او پرسيدند فكر مي‌كند پيروزي‌هاي «انگل» عدم رعايت تنوع را در بخش‌هاي ديگر اسكار امسال جبران مي‌كند، لي ترغيب به پذيرش نشد و گفت: «كشمكش همچنان ادامه دارد.»
مكاشفه اخلاقي انگل‌ها در دل زندگي روزمره
سيد حسين رسولي| فيلم «انگل» به كارگرداني بونگ جون هو را مي‌توان موفق‌ترين فيلم امسال دانست، چراكه تاكنون بيش از ۱۰۰ عنوان جهاني ازجمله نخل طلاي بهترين فيلم جشنواره كن ۲۰۱۹، بهترين فيلم حلقه منتقدان فيلم نيويورك و حالا هم اسكار بهترين فيلم، كارگرداني، فيلمنامه غيراقتباسي و بهترين فيلم بين‌المللي را از آن خود كرده است. فيلم «انگل» داراي چندين لايه تحليلي و انواع دلالت‌هاي ضمني است كه هر كدام از اين لايه‌ها چيدمان روايتي و تايم‌لاين مجزايي دارند بنابراين نبايد به سادگي از كنار اين فيلم گذشت و به نظر مي‌آيد رئاليسمي كه در اين فيلم استفاده شده در حال گسترش است و ديگر خبري از نئورئاليسم ايتاليايي چون «دزدان دوچرخه» و رئاليسم موج نوي سينماي روماني مانند «مرگ آقاي لازارسكو» نيست و ممكن است «رئاليسم شرقي» تمام رئاليسم‌هاي ديگر را ببلعد. روايت فيلم «انگل» تنها به نبرد طبقاتي و خشونت افسارگسيخته سرمايه‌داري نمي‌پردازد زيرا كه اين مسائل در زمينه هستي‌شناسي قابل بررسي هستند؛ اما نكته مهم‌تر، توجه كارگردان به شناخت حقيقت و اخلاق معاصر است. روايت بونگ جون هو از منظر «بينامتنيت» به دو كارگردان آسياي شرقي ديگر چون «كيم كي دوك» و «هيروكازو كورئيدا» نزديك است. كي دوك در فيلم «خانه خالي» يا «تيري آيرون» داستان مردي جوان را روايت مي‌كند كه وارد خانه ديگران مي‌شود و بدون اينكه چيزي بدزدد، مدتي در آنجا زندگي مي‌كند و بيشتر دنبال خانواده است. كورئيدا نيز در فيلم «دله‌دزدها» خانواده‌اي فقير را روايت مي‌كند كه سرگرم دزدي از فروشگاه‌ها و عاشق خانواده خود هستند. اگر هر سه فيلم را نشانه‌شناسي كنيم با دوگانه‌هايي چون خانواده فقير در برابر خانواده ثروتمند، عشق در برابر نفرت، سرمايه‌داري غارتگر در برابر اقتصاد انساني، زندگي تن‌آسايان در برابر زندگي فرودستان و... مواجه مي‌شويم. جون هو فيلم‌هايي چون «برف‌شكن» و «خاطرات قتل» را نيز ساخته كه خبر از دكوپاژهاي حرفه‌اي، دوربين متحرك و پرسه‌زن در ميان زندگي شهري و همچنين روايتي از امر روزمره در شهرهاي مدرن مي‌دهد. او كارگرداني معترض است كه در فيلم «اوكجا» به صورت كاملا گل‌درشت به رسوخ سرمايه‌داري امريكايي در كره‌جنوبي پرداخت.
وقتي خانواده فقير، بيكار، درمانده و گرسنه فيلم «انگل» وارد خانه فردي ثروتمند مي‌شوند چون شبح مي‌شوند و از قضا خانواده فقير ديگري نيز در انباري اين خانه مستقر است و همه آنان چون انگل از خانواده ثروتمند ارتزاق مي‌كنند. بونگ جون هو استاد استفاده از استعاره و تمثيل در بستر رئاليستي است و شناخت بسيار دقيقي هم از جامعه انگل‌وار و طبقات تن‌آساي اكنون دارد. او سيكلي ديالكتيكي از رفتار انگلي افراد در «جامعه نمايش» (اصطلاح گي دُبور) را بازنمايي مي‌كند كه در آن ابتدا فرادستان خون فرودستان را مي‌مكند و در ادامه همه‌چيز برعكس مي‌شود؛ اما يك تفاوت اساسي وجود دارد و آن اين است كه فرودستان زندگي انگل‌وار خود را مخفيانه پيش مي‌برند ولي ثروتمندان به صورت قانوني. استعاره مهم آنجاست كه خانواده‌هاي فرودست بايد چون انگل زير ميز و صندلي‌ها رفت‌وآمد كنند و زندگي آنان اهميتي ندارد. بونگ جون هو كارگرداني يكتا در سينماي اكنون است.