رولت روسي با نفت
اردوان اميراصلاني
آيا روسيه برنده قماري خواهد بود كه ولاديمير پوتين در تاريخ 6 مارس به راه انداخت؟ مطمئنا اتفاقي نيست كه رييس‌جمهور روسيه بعد از گذشت 20 سال هنوز در راس قدرت است. هوش استراتژيك و عزم راسخش ارتباط زيادي با اين موضوع دارد. تصميمات او در اوايل ماه مارس كه به اعتقاد رسانه‌ها آغازگر «يكي از شديدترين جنگ‌هاي نفتي در تاريخ اخير» شده گواه ديگري است بر اين مدعا. اعضاي اوپك پلاس (شامل روسيه كه دومين توليد‌كننده بزرگ جهاني هيدروكربن پس از ايالات متحده است) در تاريخ 6 مارس طي نشستي در وين براي كاهش توليد نفت جهاني به ميزان 1.5 ميليون بشكه در روز براي ثبات قيمت‌ها مذاكره كردند. از ابتداي سال ميلادي قيمت نفت تحت تاثير همه‌گيري ويروس كرونا در چين و به دنبال آن كاهش رشد اقتصادي و مصرف انرژي در اين كشور به ميزان قابل ملاحظه‌اي كاهش يافت. در كمال تعجب عمومي وزير انرژي روسيه الكساندر نواك كاهش كلي توليد نفت و پيشنهاد عربستان مبني بر ضرورت كاهش توليد را رد كرد (روسيه بايد 500 هزار بشكه كمتر توليد مي‌كرد). اين امتناع باعث خدشه‌دار شدن ائتلاف نفتي عربستان و روسيه شد؛ ائتلافي كه از 2016 شكل گرفته بود. پنج روز قبل از نشست وين ولاديمير پوتين صريحا از وزير خود خواسته بود كه از قبول هر گونه پيشنهاد براي كاهش توليد جهاني نفت خودداري كند؛ دستوري كه چندان تعجب‌آور نبود. آنگونه كه سايت خبري مستقل روسي «بل» افشا كرده است، اين تصميم به دنبال ملاقات دولتمردان كرملين و روساي بخش نفت روسيه براي ارزيابي تاثير همه‌گيري ويروس كرونا در بازارها گرفته شد. اين سايت ادعا مي‌كند كه رييس غول نفتي روس نفت، ايگور سچين، عضو سابق كاگ‌ب و از نزديكان پوتين از مدت‌ها قبل با هدف تضعيف توليدكنندگان نفت و گاز شيل امريكا از اين تصميم حمايت مي‌كرد، همان توليد‌كنندگاني كه در سال 2018 امريكا را به مقام اول توليد‌كننده هيدروكربن رساندند و سهم قابل توجهي از بازار را از آن خود كردند. از سوي ديگر، نمي‌توان تسويه‌حساب‌هاي ژئوپلوتيك را ناديده گرفت. از نظر روسيه تحريم‌هاي واشنگتن عليه پروژه نورد استريم2 براي گازرساني روسيه به اروپا و قراردادهاي نفتي شركت روس‌نفت در ونزوئلا سزاوار ضدحمله بود. اما آيا موقعيت فعلي واقعا از چنين ريسك‌پذيري حمايت مي‌كند؟ اين ماجرا بيشتر به بازي رولت روسي مي‌ماند كه نه تنها روسيه بلكه ساير كشورهاي توليد‌كننده نفت نيز ممكن است از آن در امان نمانند. اپيدمي كوويد 19 شرايط غيرمنتظره‌اي را ايجاد كرده كه در تاريخ قيمت نفت سابقه نداشته است: تركيبي از عرضه زياد و كمترين تقاضا، يا فرصت تاريخي روس‌ها براي تضعيف توليدكنندگان امريكايي. از اين لحاظ عربستان سعودي از تاريخ 9 مارس تا حدودي به آنها كمك كرده است، زيرا در واقع رياض تصميم گرفته تا با توليد خود بازار را اشباع كند و قصد دارد تا ماه آوريل توليد خود را به 12 ميليون بشكه در روز برساند. به دنبال اعلام اين تصميم، قيمت نفت 30 درصد كاهش يافت. در همان روز بازار سهام براي چهارمين بار در چهل سال گذشته سقوط كرد. توليدكنندگان نفت و گاز شيل امريكا، به ويژه در اوكلاهما و تگزاس كه ايالت‌هاي كليدي براي انتخاب مجدد احتمالي دونالد ترامپ به حساب مي‌آيند متحمل خسارات مالي بسيار سنگيني شدند.
براساس مطالعات انجام شده توسط بانك فدرال رزرو دالاس 59 درصد از نفتكش‌هاي تگزاس براي تأمين اعتبار سرمايه‌گذاري‌هاي خود به بهاي هر بشكه بيش از 50 دلار نياز دارند. جنگ قيمت بين روسيه و عربستان سعودي مستقيما مشاغل و اقتصاد توليدكنندگان امريكايي را تهديد مي‌كند.
اما ضد حمله عامدانه عربستان سعودي همه كشورهاي توليد‌كننده از جمله روسيه را تحت تأثير قرار خواهد داد. برخلاف رياض، مسكو به سختي مي‌تواند توليد خود را به بيش از 500 هزار بشكه در روز افزايش دهد. اگرچه اقتصاد روسيه به 40 درصد از درآمدهاي نفتي بستگي دارد، ولي برخلاف رقيب سعودي‌اش از تنوع اقتصادي و ذخاير مالي قابل توجه كه در حدود 570 ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود برخوردار است. بنابراين، اگر قيمت هر بشكه نفت به پايين‌تر از 30 دلار كاهش يابد، عربستان سعودي بيشترين مشكل را در تأمين بودجه متعادل خود خواهد داشت (60 دلار براي هر بشكه حداقل نياز اين كشور است) . اين درحالي است كه سرمايه صندوق حكومت روسيه در حدود 150 ميليارد دلار برآورد مي‌شود كه براي گردش چرخ اقتصاد روسيه براي شش الي ده سال كفايت مي‌كند.
با اين حال، در حال حاضر اين جنگ نفتي بازارها را به اندازه كافي ترسانده و ارزش روبل به‌شدت در برابر يورو سقوط كرده است (منفي 13.75 درصد بين 6 تا 10 مارس، و افت منهاي 16 درصد شاخص بورس مسكو) . علاوه بر اين، ركود رشد اقتصادي روسيه در سال 2019 به 1.3 درصد محدود شده و مهم‌تر از همه طبق بررسي‌هاي انجام شده توسط موسسه تحقيقاتي آليانس، هر افت 10 دلاري بشكه نفت توليد ناخالص داخلي روسيه را يك و نيم برابر كاهش مي‌دهد كه اين خود بيم ركود اقتصادي را در كوتاه‌مدت افزايش مي‌دهد.
نگراني ديگر مربوط به كاهش توليد امريكا است. طبق اظهارنظر اسكات شفيلد رييس كمپاني پايونير از عمده توليدكنندگان نفت شيل در امريكا، برآورد توليد 12.9 ميليون بشكه در روز در ابتداي سال مي‌تواند تا 20درصد كاهش يابد ولي اين كاهش نمي‌تواند بيش از 2 سال ادامه يابد.
در نهايت، همه‌گيري جهاني ويروس كرونا به ركود ناشي از كاهش تقاضا براي چند ماه ديگر دامن مي‌زند. چين پس از سه ماه توقف اقتصاد كشور به سختي در حال عبور از بحران است و با مشكلات زيادي براي احياي اقتصاد كشور دست به گريبان است و در اين حال تقاضا در اروپا و ايالات متحده كه با اوج اپيدمي روبرو هستند متوقف شده است. در چنين شرايطي، چه كسي هنوز به نفت عربستان سعودي، روسيه يا امريكا نياز دارد؟
بنا بر عقيده اسكات شفيلد احتمال دارد مانور روسيه و عربستان سعودي تا سال 2022 به ورشكستگي نيمي از توليدكنندگان نفت شيل امريكا بينجامد. اما طرفين متخاصم در اين جنگ نفتي چيزي را جز ثبات اقتصاد خود به مخاطره نمي‌اندازند. عربستان سعودي نمي‌تواند با قيمت خيلي كم راضي بماند و در حالي كه تصور مي‌شود روسيه با صنايع كم بازده‌تر و هزينه‌هاي توليد هيدروكربن بيشتر آغازگر اين جنگ نفتي است، به‌طور رسمي توافق اوپك پلاس را ترك نكرده و مي‌گويد براي گفت‌وگو با رياض آماده است. اين يك مانور ماهرانه است تا در صورت وخيم شدن اوضاع اقتصادي بتواند مذاكرات جديدي را آغاز كند. در حال حاضر يك چيز قطعي است: طرفي كه بيشتر ايستادگي كند برنده خواهد بود.