نبايد دانشگاه را تخفيف داد

 موسسات خصوصي و غيررسمي آموزش علوم انساني و علوم اجتماعي را مي‌توان ذيل مفهوم «راه يا مسير دوم» (track two) دسته‌بندي كرد. يعني دانشگاه را مي‌توان «مسير يا راه اول» خواند و اين موسسات را راه دوم. از زماني كه موسسات جديد فكري آموزشي در ايران تاسيس شد، در كنارشان اين مسير دوم حضور داشت، حتي چهل، پنجاه سال قبل از مشروطه اين راه دوم قابل شناسايي است كه خودش را در روزنامه‌ها، ماهنامه‌ها، محافل علمي، حسينيه‌ها، ناشران و جلسات خانگي نشان مي‌داد. حتي تجربه برخي از اين نهادها در صد سال اخير قابل مقايسه با اين موسسات جديد نيست. مثلا كاري كه برخي از نيروهاي فكري 53 نفر در رواج واژه‌هاي علوم انساني كردند، بسيار مهم بوده است. بنابراين نبايد در كاري كه اين موسسات كردند، اغراق كرد. مثال بعدي براي اين مسير يا راه دوم حسينيه ارشاد است. بسياري از جوانان علاقه‌مند به فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي و فارغ‌التحصيلان و دانشجويان رشته‌هاي فني-مهندسي و علوم پايه و پزشكي در حسينيه ارشاد با مفاهيم جديد علوم انساني و علوم اجتماعي آشنا شدند. نمونه سوم مسجد اقدسيه است كه سي جلسه آن درباره اسلام ايدئولوژيك بحث شد. نمونه ديگر راه سوم خليل ملكي است كه هنوز از نظر فكري اهميت دارد و كساني چون شاهرخ حقيقي و همايون كاتوزيان در تداوم آن كار مي‌كنند، بنابراين سابقه راه دوم اهميت دارد و خيلي هم وسيع است و در چند موسسه خلاصه نمي‌شود.  آقاي ملكيان سخنراني مي‌كرد، افراد فراواني از طبقات و گروه‌ها و جريان‌هاي اجتماعي حضور داشتند. جالب است كه آقاي ملكيان بسيار فردگراست و همه امور را به فرد تقليل مي‌دهد و فرو مي‌كاهد (reduce)‌. عنوان بحث ايشان «جامعه‌سازان مستور» بود. من به عنوان يك جامعه‌شناس تاكنون نشنيده بودم كه كسي در 25 دقيقه بتواند نقش زنان و آدم‌هاي بي‌نام و نشان در تاسيس و تداوم جامعه توضيح بدهد. محافلي كه گرد اين افراد شكل مي‌گيرد را نبايد دست‌كم گرفت و آنها را تقليل داد.  نكته سوم اينكه قبول دارم كه دانشگاه تجاري و انبوه شده است، اما در رواج علوم انساني و علوم انتقادي، همچنان دانشگاه نقش اصلي را دارد. هابرماس و پوپر را دانشگاه معرفي كردند. مهم‌ترين مفاهيم گفتمان ساز و تحرك‌آفرين در اين دو، سه دهه مثل عقلانيت انتقادي، معرفت‌شناسي، جامعه مدني، توسعه، توسع ه سياسي، نقد، اصلاحات، جنبش‌هاي اجتماعي و... را دانشگاه معرفي كرده‌اند. موسسات موازي در مقابل چه مفاهيمي را عرضه كرده‌اند؟ من معتقدم اين موسسات و نهادها بيشتر توزيع‌كننده و مصرف‌كننده بودند، بنابراين همچنان نبايد دانشگاه را دست‌كم گرفت. اين به معناي نقد كردن دانشگاه نيست، اما نبايد در تحليل آن را تخفيف داد.  جامعه‌شناس