كرونا و تلاش رسانه‌هاي دنيا براي تفسير آمار رسمي
اعداد عجيب
گروه اجتماعي|آمار سازمان جهاني بهداشت چقدر قابل استناد است؟ چقدر به عددهاي اعلام شده از سوي چين مي‌توان اعتماد كرد؟ آيا روسيه در مورد آمارش به سازمان جهاني بهداشت دروغ مي‌گويد؟ به كدام آمار كرونا مي‌توانيم اعتماد كنيم و كدام را بايد ناديده بگيريم؟ اين سوال‌هايي كه همه ميزان اعتبار و شفافيت اعداد و ارقام مربوط به مبتلايان، جان‌باختگان و بهبوديافتگان كرونا را نشانه گرفته‌اند، در واقع تيتر رسانه‌هاي مختلف هستند كه در يك ماه گذشته در مورد شفافيت و درستي عددها منتشر شده‌اند. پاي عدد و آمار كه به ميان مي‌آيد نه فقط در ايران، بلكه در سراسر دنيا خبرنگاران و بسياري از مردم در ميان دو گزينه راست و دروغ ترديد مي‌كنند و البته اين موضوع مهم به ميان مي‌آيد كه اصولا با تغييرات گسترده ناشي از شيوع سريع ويروس چه اندازه مساله صداقت مطرح است و چه اندازه ناتواني در تخمين زدن. «اعدادي كه سازمان جهاني بهداشت منتشر مي‌كند، اعدادي كه روزنامه‌نگاران و سياستمداران در سراسر دنيا به آن ارجاع مي‌دهند به سياست آميخته‌اند. اين اعداد بلااستفاده نيستند، نشانه‌هايي براي ما دارند اما تصويري كه ارايه مي‌دهند، مخدوش است. چطور؟ WHO آمار موردي‌اش را از دولت‌هاي سراسر دنيا دريافت مي‌كند. اين سازمان نه مي‌تواند اين اعداد را به تاييد برساند و نه مي‌تواند دولت‌ها را به ارايه اعداد صحيح ملزم كند.» اين بخشي از مقاله روزنامه آنلاين «اي‌يو آبزرور» بود كه يك ماه قبل به موضوع ارايه آمار از سوي كشورها پرداخت و از كشورهاي نزديك و همسايه با چين به عنوان نمونه‌هايي ياد كرد كه به طرز شگفت‌انگيزي اعداد و ارقام پاييني از ميزان مبتلايان‌شان ارايه داده‌اند. در زمان انتشار اين مقاله از تاريخ 19 مارس يعني حدود دو ماه پس از آغاز شيوع بيماري خارج از چين، ميانمار همسايه اين كشور كه روابط اقتصادي گسترده‌اي با چين دارد و رفت‌وآمدهاي بسياري ميان‌شان برقرار است، اعلام كرده بود كه حتي يك مورد ابتلا به كرونا هم در كشورش ندارد. با گذشت يك ماه از اين مقاله، حالا آمار ميانمار به عدد ابتلاي 111 نفر و مرگ تنها 5 نفر رسيده است. اين نشريه هم مانند ديگر رسانه‌هاي بزرگي كه روي موضوع آمار كرونا كار مي‌كنند دو مساله نبود شفافيت سياسي و رسانه‌هاي آزاد و البته كمبود تجهيزات پزشكي و نقص در روند تشخيص مبتلايان را به عنوان عوامل اصلي اعلام اعداد عجيب از سوي برخي كشورها دانست. درست در همان روزهايي كه كره جنوبي اعلام كرد روزانه روي 12 هزار نفر از شهروندان خود تست كرونا انجام مي‌دهد، وزير بهداشت ميانمار گفته بود كه تنها از حدود 100 نفر تست گرفته است. سوالي كه حالا در ميانه همه‌گيري بيماري در دنيا از سوي برخي سياستمداران و بسياري از كارشناسان سلامت مطرح مي‌شود، اين است كه از ابتداي شيوع بيماري، اعتماد به آمار چين تا چه اندازه درست بوده است؟ نرخ ابتلا، نرخ مرگ ومير و درصد مرگ‌آور بودن ويروس همه داده‌هايي بودند كه ابتدا از چين آغاز شدند. همزمان با بالا گرفتن مشاجره ميان چين و امريكا در مورد صحت آمار، رسانه‌هاي بيشتري در دنيا در مورد ميزان شفافيت اين كشور سوال مي‌كنند. نشريه تايم به همين منظور شروع به مصاحبه‌هاي گسترده‌اي با شهروندان ووهان كرده است، كساني كه برخلاف ابتلا به بيماري يا از دست دادن يكي از نزديكان خود مي‌گويند هرگز نه در بيمارستان پذيرش شده‌اند و نه تستي روي آنها انجام گرفته است: «در مراحل ابتدايي، تست گرفتن تنها محدود به كساني بود كه علايم بسيار شديدي از بيماري داشتند. اين يكي از محدوديت‌هاي اوليه يا گام‌هاي اشتباهي بود كه در واكنش به اين بيماري برداشته شد: تمركز بر موارد حاد و فراموش كردن اينكه موارد خفيف‌تري از بيماري هم وجود دارد.» نشريه تايم پس از صحبت با شهروندان و چهره‌هاي آكادميك به اين نتيجه رسيده است كه موارد بسيار زيادي از ابتلا و حتي مرگ در چين، از گزارش‌هاي رسمي اين كشور بيرون گذاشته شده‌اند و شايد همين سبب مي‌شود كه حالا، در جدول ابتلا و مرگ در دنيا چين كه به عنوان مبدا شروع بيماري شناخته مي‌شود، پس از امريكا، اسپانيا، ايتاليا، فرانسه، آلمان، بريتانيا و تركيه در رده هشتم دنيا به لحاظ وسعت شيوع و درگيري كوويد 19 قرار بگيرد. حالا كه استراليا هم خواستار تحقيق در مورد ريشه‌هاي شيوع بيماري در دنيا و نقش اين كشور شده است، مقامات چيني اين اتهامات را بي‌اساس توصيف كرده‌اند، همان‌گونه كه پس از آغاز مشاجره‌هاي لفظي با امريكا چين گفته بود كه امريكا بيشترين ميزان مرگ‌ومير ثبت‌شده كرونا را دارد، قصد دارد مسووليت خود را به گردن آنها بيندازد.
معنا و مفهوم عددهاي روزانه
«در چند هفته گذشته شاهد اپيدمي غيرقابل توقفي بوده‌ايم: اپيدمي آمار... اما معناي اين عددها چيست؟» نشريه بريتانيايي گاردين از زاويه ديگري سراغ موضوع عددها رفته است و تلاش كرده تا با دسته‌بندي آنها به سرفصل‌هاي گوناگون ميزان قابل اتكا بودن و ميزان ترسي كه بايد ايجاد كنند را توضيح دهد. يكي از اين دسته‌ها ميزان اعلامي موارد مرگ به صورت روزانه است. عددي كه براي شهروندان اين كشور كه شاهد يكي از وخيم‌ترين حالات شيوع كرونا در بريتانيا هستند، معناي بسيار دارد. گاردين در مورد اين آمار توضيح داده است: « با اعلام‌هاي روزانه بايد با احتياط بسيار برخورد كرد، چراكه تنها شامل موارد مرگي هستند كه در بيمارستان‌ها رخ مي‌دهند و نتيجه تست كروناي آنها مثبت اعلام شده بوده. عموما هم در گزارش مرگ‌ها تاخيرهاي چند روزه يا حتي بيشتر وجود دارد. براي مثال روز 27 مارس دولت اعلام كرد كه تاكنون 926 مرگ بر اثر كوويد 19 در بيمارستان‌هاي انگلستان به وقوع پيوسته و حالا (حدود دو هفته بعد) سرويس سلامت همگاني (NHS) گزارش داده كه عدد در سه هزار و 649 نفر بوده است.» دسته مهم ديگري كه اين نشريه در مورد آن توضيح داده، ميزان مرگ‌آور بودن ويروس در صورت ابتلاست، موضوعي كه شايد باعث بيشترين ميزان ترس در هفته‌هاي گذشته شده باشد: «اين خطر ارتباطي بسيار دراماتيك با سن و توان بدني دارد، درست همان ارتباطي كه ديگر موارد پرريسك معمول با اين دو مورد دارند. در واقع تخمين‌هاي فعلي براي عموم مردم (و نه كاركنان بخش درمان) نشان مي‌دهد كه ريسك مواجهه با اين بيماري با ريسك‌هاي ديگري كه در طول سال با آنها مواجهيم برابري مي‌كند با اين تفاوت كه انگار تمام آن موارد احتمالي در تنها چند هفته روي هم انباشته شده باشند.»
سايت خبري الجزيره موشن گرافي مفصلي در مورد انواع آمار و اعداد و معناي آنها تهيه و منتشر كرده است تا مخاطبانش به سوالات ذهني‌شان پاسخ دهند. موضوع آمار از يك‌سو به دليل ناشناخته بودن بيماري و نو بودن داده‌ها و اطلاعات ممكن است گيج‌كننده باشد و از طرفي اگر آمار كشورهاي مختلف را كنار هم بگذاريم باز راهي جز ترديد نمي‌ماند كه چطور با آنچه در مورد امكانات، مناسبات و تدابير كشورهاي ديگر مي‌دانيم ميزان آمار و اعدادشان تا اين اندازه شباهت‌ها يا تفاوت‌هاي معناداري با هم دارند. اين موضوعي است كه از همان آغاز شيوع در ايران هم محل بحث بسياري از شهروندان و حتي رسانه‌هايي بوده كه به موضوع آمار كرونا در ايران پرداخته‌اند. دو روز قبل بود كه محسن هاشمي، رييس شوراي شهر تهران با اشاره به گزارشي كه مركز پژوهش‌هاي مجلس منتشر كرده بود در توييتر خود نوشت: «براساس برآوردهاي مركز پژوهش‌هاي مجلس، نظرات متخصصان و ساير بررسي‌ها، آمار ابتلا و قربانيان كرونا در كشور بسيار بيشتر از عدد اعلام شده رسمي است كه اين اختلاف به صورت كلي مورد تاييد وزارت بهداشت نيز قرار دارد. اين تفاوت به دلايل گوناگوني نظير تاخير در اعلام ورود كرونا به كشور و عدم محاسبه قربانيان قبل از آن، عدم وجود امكان تست كافي در كشور و عنوان كردن نام سايبراساس برآوردهاي مركز پژوهش‌هاي مجلس، نظرات متخصصان و ساير بررسي‌ها، آمار ابتلا و قربانيان كرونا در كشور بسيار بيشتر از عدد اعلام شده رسمي است كه اين اختلاف به صورت كلي مورد تاييد وزارت بهداشت نيز قرار دارد.»