كوويد۱۹، فساد، قطع كمك‌هاي بين‌المللي و تحريم‌ها نظام پولي لبنان را فلج كرد
آتش خشم از نابرابري در دامن بانك‌هاي لبنان
شهاب شهسواري
لبنان براي سومين شب متوالي شاهد اعتراض‌هاي گسترده مردمي به سقوط ارزش پول ملي و گراني لگام‌گسيخته در اين كشور بود. اين اعتراضات از دوشنبه شب و بعد از كاهش تدريجي محدوديت‌هاي رفت و آمدي كه براي مقابله با شيوع ويروس كرونا در اين كشور اعمال شده بود، آغاز شد. طرابلس، دومين شهر بزرگ لبنان كه غالب ساكنان آن را اهل سنت تشكيل مي‌دهند، كانون اصلي اعتراضات به گراني و سقوط ارزش پوند لبنان است. اين اعتراضات سه‌شنبه به بيروت پايتخت هم رسيد، جايي كه تجمع‌كنندگان در اعتراض به سياست‌هايي كه باعث سقوط ارزش پول ملي شده است، با تجمع در مقابل بانك مركزي به پرتاب سنگ به سمت اين نهاد حاكميتي پرداختند. اين اعتراضات در شهرها و مناطق ديگر از جمله صيدا، نبطيه و بقاع هم گسترش يافته است. پوند لبنان در طول سه دهه گذشته با رقم ثابت ۱۵۰۰ پوند در مقابل هر دلار معامله مي‌شد، اما در هفته‌هاي گذشته با كاهش شديد ارزش پوند و افزايش تقاضاي ارزهاي خارجي در بازار آزاد به نوشته رسانه‌ها قيمت هر دلار امريكا در بازار سياه به گزارش رويترز به ۴۲۰۰ پوند لبنان رسيده در حالي كه بانك مركزي دستور داده است دلار بيشتر از ۳۲۰۰ پوند لبنان به فروش نرسد. در برابر بانك‌هاي لبنان كه با كمبود منابع مواجه هستند محدوديت‌هاي شديدي براي پرداخت وجه نقد اعمال كرده‌اند تا جايي كه برداشت نقدي ارزهاي خارجي از حساب‌هاي ارزي كاملا ممنوع شده است. به نوشته رويترز، بانك‌هاي لبناني تا ماه گذشته بيش از ۸۳ ميليارد دلار ضرر تجميع شده دارند.
بي‌ميلي فرانسه نسبت به كمك مالي به لبنان
اعتراضات پاييز گذشته در لبنان باعث شد تا سعد حريري، نخست‌وزير بعد از عقب‌نشيني از طرح اصلاحات مالياتي خود و استعفا از مقام نخست‌وزيري، درخواست كمك‌هاي اضطراري ارزي كشورهاي پشتيبان مالي لبنان بدهد. اما آذر ماه سال گذشته، كشورهاي حامي مالي لبنان در نشستي در پاريس با حضور نماينده ويژه سازمان ملل متحد اعلام كردند كه تا زمان انجام اصلاحات اقتصادي و سياسي مدنظر اين گروه، هيچ بسته كمك مالي و ارزي به لبنان پرداخت نخواهد شد. هر چند سعد حريري، دولت پيشبرد امور را به حسن دياب، نخست‌وزير جديد منتقل كرد، اما همچنان اصلاحات گسترده اقتصادي و مديريتي در لبنان معطل مانده است. حسن دياب، نخست‌وزير، روز سه‌شنبه در تماسي با ژان ايو لودريان، وزير امور خارجه فرانسه، خواستار برگزاري جلسه اضطراري كشورهاي حامي مالي لبنان شد، اما لودريان برگزاري چنين جلسه‌اي را در شرايط حاضر امكان‌پذير ندانست و گفت جلسه كشورهاي حامي مالي لبنان در اولين فرصت «بعد از كاهش محدوديت‌هاي ناشي از ويروس كرونا» برگزار خواهد شد.
اعتراض به فقر و نابرابري
اولين موج از اعتراضات در طرابلس، بعد از افطار دوشنبه با حضور تعدادي از جوانان معترض در مقابل بانك‌ها و شكستن شيشه‌ها و به آتش كشيدن ساختمان اين بانك‌ها آغاز شد. تيراندازي ارتش لبنان براي متفرق كردن معترضان باعث كشته شدن يك جوان ۲۷ ساله اهل طرابلس شد. در پي مرگ اين معترض لبناني، خشم شهروندان طرابلس كه به شدت نسبت به فقر گسترده، فقدان خدمات دولتي، نابرابري اقتصادي و فساد در حاكميت ناراضي هستند افزايش يافت. سه‌شنبه در ادامه تجمع‌هاي اعتراضي در طرابلس، تجمع‌كنندگان ضمن به آتش كشيدن چندين شعبه بانك، دو خودروي ارتش را هم به آتش كشيدند. ارتش لبنان ضمن ابراز تاسف از كشته شدن اين فرد، او را شهيد خطاب و تاكيد كرده است كه تحقيقات دقيقي در مورد عوامل وقوع اين حادثه انجام خواهد داد. به گفته صليب سرخ لبنان، سه‌شنبه شب دست‌كم ۳۰ نفر بر اثر خشونت‌ها در طرابلس مجروح شدند كه ۵ نفر از آنها در بيمارستان بستري شده‌اند. به گفته ارتش، در طول دو شب اول اعتراضات در سراسر لبنان ۵۴ نيروي ارتش در عمليات بازگشايي جاده‌ها و جلوگيري از حمله به بانك‌ها زخمي شده‌اند. تمامي بانك‌هاي طرابلس به دستور مقام‌هاي محلي تا زمان بازگشت آرامش به اين شهر تعطيل شده‌اند.
اعتراضات سراسري در لبنان، از مهرماه سال گذشته آغاز شده بود و به كناره‌گيري سعد حريري، نخست‌وزير پيشين منجر شد. پيشنهاد دولت حريري براي اصلاحات مالياتي از جمله مصوبه جنجالي دولت او براي دريافت هزينه بابت تماس‌هاي اينترنتي رايگان با استفاده از پيام‌رسان واتس‌اپ، با واكنش بسيار منفي شهروندان و اعتراض‌ها و اعتصاب‌هاي سراسري مواجه شده بود. گروه‌هاي سياسي لبنان بعد از چند ماه رايزني، عاقبت موفق شدند حسن دياب را دي ماه سال گذشته به عنوان جانشين حريري معرفي كنند.
كوويد ۱۹ و لبنان
دياب كه در پي نارضايتي گسترده از وضعيت اقتصادي و فساد گسترده در لبنان به قدرت رسيده بود، خيلي زود با شيوع جهاني ويروس كرونا مواجه شد كه لبنان را نيز مانند ديگر نقاط جهان تحت تاثير خود قرار داد. عوارض اقتصادي ناشي از محدوديت رفت و آمد و تعطيلي كسب و كارها بر اثر بيماري كوويد ۱۹ باعث شده است تا تورم، بيكاري و فقر در لبنان با شدت بي‌سابقه‌اي گسترش پيدا كند. بسياري از افرادي كه براي نقد كردن پس‌اندازهاي خود به بانك‌ها مراجعه مي‌كنند به دليل محدوديت‌هاي شديد بانك مركزي در پرداخت نقدي توسط بانك‌ها با پاسخ منفي مواجه مي‌شوند.
طرابلس، در شمال لبنان كه كانون اعتراضات اخير محسوب مي‌شود، دومين شهر بزرگ كشور بعد از پايتخت، بيروت است و يكي از فقيرترين شهرهاي لبنان به حساب مي‌آيد. فقر و نابرابري گسترده در اين شهر در كنار آثار اقتصادي تعطيلي‌هاي ناشي از جهانگيري بيماري كوويد ۱۹ باعث شده است تا ساكنان طرابلس به شدت تحت فشار اقتصادي قرار گيرند. به گفته رمزي مشرفيه، وزير امور اجتماعي دولت لبنان، دست‌كم ۷۵ درصد از كل جمعيت اين كشور، براي تامين معاش خود نيازمند كمك‌هاي دولتي هستند. به‌رغم تاييد نياز فوري شهروندان لبناني به كمك‌هاي مالي و معيشتي، اما دولت از منابع كافي براي تامين اين كمك‌ها برخوردار نيست و تاكنون تلاش چشمگيري در جهت كمك به كسب و كارها و شهرونداني كه بر اثر شيوع ويروس كرونا دچار آسيب شده‌اند، انجام نشده است. قطع و تعليق كمك‌هاي مالي بين‌المللي در كنار سنگ‌اندازي‌هاي دولت امريكا در جابه‌جايي ارز به بانك‌هاي لبناني، در شرايطي كه بخش عمده درآمد ارزي لبنان محصول كمك‌هاي مالي است كه شهروندان ساكن كشور براي خانواده‌هاي‌شان درون لبنان به اين كشور ارسال مي‌كنند، در كنار فساد گسترده دست دولت را در كمك به شهروندان آسيب‌ديده از بحران اقتصادي بسته است.
واكنش‌هاي سياسي به اعتراضات در لبنان
حزب‌الله لبنان، در واكنش به اعتراضات اخير در طرابلس و ديگر شهرهاي اين كشور، با صدور بيانيه‌اي ضمن حمايت از عملكرد دولت حسن دياب، خواستار توجه به مطالبات شهروندان و ريشه‌كني فساد و وابستگي به دلار شده است. به گزارش فارس و به نقل از پايگاه خبري العهد، در اين بيانيه آمده است: «آنچه امروز در لبنان رخ مي‌دهد نتيجه تجربه سي ساله نظام سياسي و اقتصادي است. لبنان تحت ديكته‌هاي خارجي قرار گرفت و اشخاصي روي كار آمدند كه منافع شخصي خود را با منافع امريكايي در لبنان گره زدند، منطق حاكميت ملي به نفع حاكميت امريكايي كنار زده شد و ارزش لير لبنان به نفع دلار پايين آمد. نفوذي‌هاي سياسي و اقتصادي يك سامانه فساد تشكيل دادند و اين فساد در ارگان‌هاي مختلف نفوذ كرد. فساد در لبنان مسوول فاجعه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و معيشتي ماست و مقابله با آن از اوجب واجبات است. هيچ راهي جز قطع كردن دست فساد براي باز شدن درها به روي حل بحران معيشتي وجود ندارد. سلطه فاسدان بايد در همه جا از بين برود و به تبع آن سلطه دلار كه در حال بازي با گذران زندگي مردم است، از بين خواهد رفت.»
حسام زكي، معاون دبيركل اتحاديه عرب در بيانيه‌اي در واكنش به اعتراضات اخير در لبنان تصريح كرد: بحران مالي و بانكي لبنان راه‌حل‌هاي فوري و قطعي را مي‌طلبد و مشخص است كه مردم لبنان در وضعيتي هستند كه ديگر تحمل انتظار را ندارند. يان كوبيس، هماهنگ‌كننده ويژه سازمان ملل در لبنان با انتشار توييتي به سران لبنان هشدار داد: «وقت آن رسيده است كه به شهروندان گرسنه و فقير در سراسر كشور كمك اعطا شود.» سفراي امريكا، عربستان سعودي و بريتانيا در بيروت نيز روز گذشته در ديدارها و تماس‌هايي جداگانه با مقام‌هاي ارشد لبناني در مورد وضعيت جاري در اين كشور رايزني كردند.