گروه هنر و ادبيات
همه ساله فضاي فرهنگي و حتي سياسي، اجتماعي و اقتصادي كشور در ارديبهشت‌ماه خود را متاثر از يك رويداد بين‌المللي در حوزه كتاب مي‌ديد. نمايشگاه كتاب تهران سال‌ها بود در ارديبهشت ماه با حضور تعداد زيادي از ناشران داخلي و خارجي در يكي از محل‌هاي متداول نمايشگاه در ايران (مصلي، شهر آفتاب يا محل دايمي نمايشگاه‌ها) برگزار مي‌شد. رويدادي كه نه تنها مردم شهر تهران كه بسياري از اهالي فرهنگ و كتابخوانان شهرستان‌هاي مختلف و نيز مهمانان خارجي بسياري را گرد هم ميآورد تا تازه‌ترين محصولات ناشران ايراني و خارجي را يك‌جا ببينند. امسال به سبب وضعيت ناشي از كرونا كه از سينماها گرفته تا سالن‌هاي تئاتر و ورزشگاه‌ها را تعطيل كرد، نمايشگاه كتاب هم برگزار نمي‌شود. در اين ميان احتمال برگزاري مجازي نمايشگاه در رسانه‌هاي مجازي و حقيقي مخابره مي‌شود. اين طرح اگر عملي شود تا چه اندازه مي‌تواند راهگشاي مشكلات حوزه نشر در وضعيت كنوني باشد. ناشران در گفت‌وگو با «اعتماد» به اين پرسش پاسخ داده‌اند.
به نام نمايشگاه به كام فروشگاه
با برگزاري نمايشگاه كتاب به صورت مجازي مخالف هستم و صلاح نمي‌دانم كه نيرو و هزينه‌اي هنگفت بر آن مصروف شود.
در حال حاضر كه مساله قرنطينه پيش آمده، همه مي‌توانند از طريق سايت‌هاي ناشران و كتابفروشيهاي آنلاين، هر سفارشي را كه دارند بدهند و كتاب مورد نظر خود را خريداري كنند. وقتي اين امكان هست و همه مي‌توانند از آن بهره‌مند شوند، برگزاري نمايشگاهي با ميلياردها تومان هزينه چه ضرورتي دارد؟ به نظر من چنين هزينه‌اي صرف اين كار شود معتقدم كه چيزي جز پايمال كردن بودجه و اعتبار نيست.
من با خود نمايشگاه در معناي واقعي آن موافقم اما با شكل مرسوم و معمول آن‌كه همهساله برگزار مي‌شود نه. يعني مخالفم كه كاري انجام بدهيم و رويدادي برگزار كنيم كه نامش نمايشگاه باشد اما عملا كار فروش انجام بدهد.
هميشه گفته‌ام نمايشگاه بايد مطابق با آنچه كه از آن انتظار داريم باشد. يعني كار نمايشگاه – همانطور كه از اسمش پيداست- در معرض نمايش قرار دادن آثاري است كه منتشر مي‌شود. متاسفانه در كشور ما نمايشگاه را با فروشگاه اشتباه گرفتهاند. كسي كه مي‌خواهد كتاب بخرد مي‌تواند از طريق فروشگاه‌هايي كه وجود دارد اقدام كند. صرف اينكه درصدي تخفيف براي هر كتاب در نظر مي‌گيرند، آن‌همه هياهو و هزينه را توجيه نمي‌كند. كار نمايشگاه اين نيست كه افراد بيايند و در آن كتاب بخرند. متاسفانه كلمات معناي خود را از دست داده‌اند.
مدير نشر دوستان
جزييات نمايشگاه مجازي روشن نيست
باتوجه به اينكه نمايشگاه امسال برگزار نمي‌شود، بايد ببينيم برگزاري نمايشگاه مجازي چه چيزي به ما مي‌دهد. آيا زيرساخت‌هاي لازم براي برگزاري نمايشگاه مجازي آماده است؟ بحث فروش آن چطور است؟ ارسال آن به چه صورت است؟
تا وقتي كه اين پرسش‌ها پاسخ روشني نداشته باشند و موضوع مشخص نباشد، نمي‌توانيم نظر قاطعي بدهيم. صرف اينكه بخواهيم كاري را انجام داده باشيم تا بگوييم انجام داده‌ايم، دليل كافي براي انجام آن كار نيست. در چنين حالتي به نظرم چنين كاري را انجام ندهيم بهتر است.
موضوع ديگري كه مي‌خواهم به آن اشاره كنم در مورد خود مفهوم نمايشگاه است. به نظر من نمايشگاهي كه تابه‌حال برگزار مي‌شد هم چندان نمايشگاهي نبود. بيشتر يك فروشگاه بزرگ بود كه ناشران براي فروش بيشتر در آن رقابت مي‌كردند. من از خودمان، يعني از نشر ققنوس مثال مي‌زنم. ما در نمايشگاه سال‌هاي گذشته معمولا اول مي‌آمديم و ميزهاي‌مان را مي‌چيديم تا جاي نمايش بيشتري وجود داشته باشد و در نتيجه كتاب‌هاي بيشتري در معرض ديد مخاطبان قرار بگيرد اما بعد به دليل شلوغي غرفه مجبور شديم ميزهاي نمايش را كم كنيم و صندوق‌ها را اضافه كنيم. اين را نبايد به پاي خودخواهي ناشر بگذاريد بلكه ما براي راحتي مخاطبان‌مان اين را كار را كرديم. چراكه مي‌ديديم، صف‌هاي طويلي تشكيل مي‌شود و گاهي هفتاد تا هشتاد نفر در صف مي‌ايستند. اين ما را ناگزير مي‌كرد به اينكه ما هم در اين رقابت باشيم و بخش نمايشگاهي غرفه را كمتر كنيم. اين است كه معتقدم نمايشگاه بيشتر جنبه فروش پيدا مي‌كند تا نمايش كتاب.
در مجموع نشر ققنوس با برگزاري نمايشگاه مجازي كتاب مخالف است چون زيرساخت‌هاي آن مشخص نيست. پيشنهاد ما اين است كه از كتابفروشان به صورت دوره‌اي حمايت شود. مثل همان طرح‌هاي فصلي كه پاييزه، تابستانه و... برگزار مي‌شد.
در مورد زمان برگزاري نمايشگاه هم واقعيت اين است كه چندين سال ارديبهشت‌ماه برگزار شده و با توجه به بين‌المللي بودن نمايشگاه قدري دشوار است كه زمان را تغيير بدهند. با اين حال اگر نمايشگاه به شهريور‌ماه تغيير زمان بدهد، طبعا برنامه‌ريزي براي ما هم راحت‌تر مي‌شود.
مدير داخلي نشر ققنوس
امسال نمايشگاه نداشته باشيم، نه حضوري و نه مجازي
با توجه به شيوع ويروس كرونا فعاليت‌هاي تمامي اصناف تحت تاثير قرار گرفته است، اما چون صنف ناشران و كتابفروشان همواره جزو صنوفي هستند كه بيشتر در معرض آسيب‌هاي اقتصادي قرار دارند، بيشتر از بقيه مشاغل با بحران روبه‌رو مي‌شوند.
چون كتاب خريدن در اولويت نيست و هيچ‌وقت نبوده است. همه هزينه‌ها سر جاي خود است از اجاره كتابفروشي، اجاره دفاتر نشر، هزينه‌هاي جاري و حقوق پرسنل. دو ماه است كه شاهد تعطيلي هستيم و اگر هم درها به روي مخاطبان گشوده شوند بعيد مي‌دانم جبران اين دو ماه شود. بسيار سخت است بدون حمايت ادامه داد و كار كرد. البته تمام رسته‌هاي حوزه فرهنگ و هنر اين شرايط را دارند. فقط بحث كتاب نيست مثلا تئاتر هم خيلي مساله دارد، اجرايي در كار نبوده و درآمدي نداشته است. حمايت از حوزه فرهنگ و هنر شايد بايد بيشتر از اصناف ديگر باشد.
خوشبختانه بسياري از ناشران و كتابفروشي‌ها فروشگاه اينترنتي دارند و مردم مي‌توانند در اين روزها كه مجبور هستند در خانه قرنطينه باشند با خريد كتاب به صورت آنلاين اوقات فراغت خود را با خواندن كتاب بگذرانند.
ارتباط ما با مخاطب به صورت آنلاين حفظ شده است. ترجيح داديم مشتريان كمتر در بيرون از خانه حضور پيدا كنند و اصرار داشتيم اگر قصد خريد دارند آنلاين اين كار را انجام دهند. در همين راستا پيج كتابفروشي افراز را راه‌اندازي كرديم كه دي ماه سال قبل جمع و تحويل داده شد.
نشر افراز يك اپليكيشن هم در اختيار كتابخوانان قرار داده كه آنها مي‌توانند به صورت اي‌بوك كتاب‌ها را تهيه كنند. در غير اين صورت نيز، از طريق همين اپليكيشن و سايت امكان ارسال پستي كتاب هم‌چنان ممكن است.
اين روند در فضاي اينستاگرام و سايت هم دنبال مي‌شود. شرايط و اوضاع به گونه‌اي پيش مي‌رود كه لازم است برنامه‌ها را آنلاين پيش ببريم و براي ادامه حيات بايد به فكر اين راه‌ها بود.
بسياري از اهالي فرهنگ و ناشران و كتابفروشان شرايط سختي را براي امرار زندگي دارند. بسياري از كسب و كارها به‌دليل بي‌رونقي بازار نمي‌توانند اقساط بانكي وام‌ها، ماليات‌ها و دفاتر مالياتي، بيمه، عوارض شهرداري، هزينه‌هاي جاري مثل قبوض برق و آب و... را تسويه كنند. دولت و بانك‌ها بايد در اين شرايط در كنار مردم باشند و با مهلت‌هاي چند ماهه اجازه بدهند بعد از پايان يافتن بحران شيوع ويروس كرونا كسب و كارها خودشان را بازيابي كنند.
دولت بايد به كسب و كارهايي كه بيشترين آسيب را از تعطيلي‌ها برده‌اند تسهيلاتي را بدهد تا بتوانند شرايط سخت را پشت سر بگذارند.
بعيد مي‌دانم در اين شرايط نمايشگاه كتاب برگزار شود. به‌نظرم در اين وضعيت نامساعد نبايد اصراري به برگزاري داشت. اولويت سلامت مردم است. نمايشگاه محل پر رفت‌وآمدي است و ميهمان خارجي دارد.
حتي با وجود رخت بربستن ويروس كرونا از ايران، مثلا در مهر و آبان هم نمي‌توان نمايشگاه را با تاخير برگزار كرد، چون به‌هرحال برگزاري نمايشگاه در آن موعد نيز نيازمند برنامه‌ريزي و اجرا از بسيار پيش از اينهاست. مثل ديگر ناشران، حتي پيش از بهمن و اسفند افزايش توليد را آغاز كرده‌ايم. چون در ابتداي امر قرار بوده نمايشگاه زودتر از معمول و فروردين برپا شود و حالا آن همه كتاب كه به اميد توزيع و فروش مناسب‌تر در نمايشگاه كتاب چاپ شده است باعث شده نقدينگي‌مان پايين بيايد.
پيشنهاد مي‌كنم نمايشگاه كتاب امسال برگزار نشود؛ نه به صورت حضوري و نه به صورت مجازي. با اولي به اين دليل مخالفم كه ديگر ممكن نيست براي امسال برنامه‌ريزي لازم را صورت داد و با برگزاري به صورت مجازي هم به اين دليل مخالفم كه بايد براي آن هزينه‌هاي فراواني صورت بگيرد و برنامه‌ريزي و اجراي آن با اين امكانات و زيرساخت‌هاي اينترنتي و مجازي بعيد مي‌دانم بتوان به اين سرعت اجرايي كرد و درست انجام داد.
اين هزينه‌ها و بودجه نمايشگاه را مي‌توان در قالب خريد كتاب به ناشراني داد كه در اين مدت به اميد برگزاري هرچه مطلوب‌تر اين رويداد بر توليدات‌شان افزوده‌اند. البته شايد با اجراي طرح مجازي تخفيف بهاره كتاب بشود هم اجراي اين طرح امتحاني شود و هم كمكي به كتابفروشان، ناشران و موزعان در اين شرايط شود.
مدير نشر افراز
نمايشگاه مجازي نمي‌تواند جايگزين نمايشگاه حقيقي شود
خريد مجازي كتاب مثل همه‌چيز فضاي مجازي، مجازي است. حضور در نمايشگاه يا حضور در كتابفروشي و لمس و ديدن كتاب، حال و هواي خاص خودش را دارد. معتقدم كه لطفي كه در لمس و تورق كتاب هست در ديدن مجازي آن نيست. لطف ديگرش اين است كه در نمايشگاه مخاطب امكان آن را پيدا مي‌كند كه با ناشر رودررو شود و گاهي حتي نويسنده يا مترجم كتاب مورد علاقه خود را ببيند اما در فضاي مجازي چنين چيزي نيست.
در مجموع فكر نمي‌كنم نمايشگاه مجازي كتاب بتواند كارگشا باشد. چون اصلا نمي‌تواند جاي نمايشگاه حقيقي كتاب را بگيرد. بنابراين صرف هزينه براي آن از نظر من توجيه‌پذير نيست. اگر هدف حمايت از ناشران و توليد كتاب است، راه‌هاي زيادي وجود دارد. مي‌توانند به آن راه‌ها بينديشند. مثلا مي‌توانند از ناشران كتاب بخرند و به كتابخانه‌ها بدهند. يا مثلا مي‌توانند وام‌هاي كم‌بهره‌اي را در اختيارشان قرار بدهند كه زمان بازپرداخت آن طولاني‌تر از وام‌هاي معمول باشد.
همه مي‌دانيم كه اوضاع نشر در شرايط معمولش خوب نبوده و بحران اخير و قرنطينه هم مزيد بر علت شده. اخيرا در اصفهان به مجتمع چهارباغ رفتم كه چند كتابفروشي در آن هست. همه اين كتابفروشي‌ها باز بودند اما حتي يك نفر در هيچ كدام از آنها نبود. با چند تا از آنها كه حرف زدم، مي‌گفتند اين اوضاع هر روزشان است و اگر چند تا مشتري هم دارند، كساني هستند كه تلفني سفارش‌هاي‌شان را به ما مي‌دهند و ما براي‌شان مي‌فرستيم. بازار كتاب عملا سوت و كور است و اين در حالي است كه هزينه‌هاي جاري سر جاي خودش هست. كتابفروشي كه باز مي‌شود از حقوق كاركنان تا چيزهاي ديگر، هزينه دارد. نمايشگاه كتاب به صورت مجازي حداكثر مي‌تواند درصد محدودي از خلأ پيش روي عرصه كتاب را پر كند و نه بيشتر.
مدير نشر پرسش
برگزاري نمايشگاه مجازي كتاب، توجيهي ندارد
راستش خيلي معناي برگزاري نمايشگاه كتاب به صورت مجازي را نمي‌فهمم. اكثر ناشران سايت دارند و از طريق سايت‌هاي‌شان سفارش مي‌گيرند. جالب اينجاست كه حتي تخفيف هم گذاشته‌اند و اين يعني اينكه به لحاظ قيمت كتاب هم چيزي در مايه‌هاي همان نمايشگاه است. علاوه بر سايت‌هاي ناشران، سايت‌هاي خيلي خوب ديگري هم داريم كه كارشان فروش كتاب از طريق فضاي مجازي است و آنها هم تخفيف‌هاي خوبي مي‌گذارند. بعضي از سايت‌ها حتي كتاب‌ها را بدون هزينه پست براي مخاطب مي‌فرستند. بنابراين و با در نظر گرفتن اين‌همه امكان براي عرضه كتاب با تخفيف و خد‌مات ويژه، برگزاري نمايشگاه كتاب به صورت مجازي توجيهي ندارد و منطقي پشت آن نيست. بعضي‌ها مي‌گويند اين مشابه كاري است كه در سينما انجام شده. يعني فيلم ابراهيم حاتمي‌كيا به صورت مجازي اكران شده. اين مقايسه اصلا مقايسه خوبي نيست. اولا در مورد آن فيلم اسم فيلمسازش خيلي تاثير مي‌گذارد. ثانيا آن تجربه مگر چقدر موفق بوده؟ ضمن اينكه در مورد سينما يك نسخه از فيلم در اختيار تهيه‌كننده و فيلمساز قرار دارد و رقيبي وجود ندارد. در حالي كه شما در حوزه كتاب –همانطور كه گفتم- اين وضعيت انحصاري را براي عرضه كتاب نداريد و كانال‌هاي مختلفي براي تقاضاي كتاب وجود دارد. اين است كه از هر منظري نگاه مي‌كنيم، چنين چيزي نمي‌تواند منطقي باشد. همين حالا سايت انتشارات فرهنگ جاويد كتاب‌هايش را با 25 درصد تخفيف عرضه مي‌كند. براي من به عنوان ناشري كه كتاب‌هايش را در شرايطي غير از شرايط نمايشگاه با اين ميزان تخفيف عرضه مي‌كند، نمايشگاه مجازي چه مزيتي دارد. در خود نمايشگاه سالانه تخفيف پايه كتاب‌ها 10 درصد بود كه ناشران گاهي تا 30 درصد هم تخفيف در نظر مي‌گرفتند. حالا هم ما داريم به مخاطب كتاب‌هاي‌مان 25 درصد تخفيف مي‌دهيم.
مدير نشر فرهنگ جاويد
ايجاد زيرساخت، مهم‌تر از نمايشگاه است
من موضوع برگزاري نمايشگاه به صورت مجازي را تنها در حد كليات و در خبرها شنيده‌ام اما هنوز نمي‌دانم جزييات آن از چه قرار است. يعني نمي‌دانم چه صورتي براي آن طراحي شده، نحوه كار آن چگونه است و به اصطلاح چه پلتفرمي خواهد داشت. يكي دو نكته كلي به نظرم مي‌رسد كه اگر مورد توجه قرار بگيرد خوب است. هر سال وزارت ارشاد بابت برگزاري نمايشگاه هزينه‌اي مي‌كند كه هزينه كمي هم نيست. يعني به جز اينكه ناشران خودشان مي‌آيند و هزينه مي‌كنند و قاعدتا برگشت مالي دارد، خود وزارتخانه هم هزينه مي‌كند. اگر اين هزينه براي امسال كه نمايشگاه برگزار نمي‌شود، مصروف توليد زيرساختي بشود تا آن زيرساخت براي هميشه بماند و فصلي نباشد و ناشران هميشه بتوانند از آن استفاده كنند، بسيار راهگشاتر خواهد بود. نكته ديگر اين است كه خيلي از ناشران ما با فضاي ديجيتال راحت نيستند و هنوز به آن عادت نكرده‌اند. نه با كتاب ديجيتال، نه با فروش آنلاين و ... اين ملاحظات هم در مخالفت بعضي‌ها با ديجيتالي شدن بي‌تاثير نيستند. يعني يك جور تكنولوژي‌هراسي. شخصا بر اين باورم كه نمايشگاه كتاب سنتي جاي خودش را دارد و چيزي جايگزين آن نمي‌شود. با توجه به شرايطي كه ما داريم چنين رويدادي مهم است. برگزار نشدن نمايشگاه كتاب به ناشران لطمه مالي بزرگي مي‌زند. با اين حال مي‌توان كارهاي ديگري انجام داد. به نظر من هزينه‌اي كه مي‌خواسته صرف نمايشگاه كتاب بشود، بهتر است صرف راه‌اندازي زيرساخت‌هايي بشود كه به‌شدت نياز است. فارغ از اينكه نمايشگاهي باشد يا نباشد، آن زيرساخت سبب مي‌شود سيستمي به وجود بيايد كه در آن ناشر بتواند كتاب را در فرصت قابل‌قبولي به خريدار منتقل كند. به نظر من اين موضوع بسيار مهمي است.
مدير نشر كرگدن