نگاهي به فيلم«اما» به كارگرداني آتمن دا وايلد
ظرافت‌هاي دنياي زنان
كامل حسيني
اقتباس و به تصوير كشيدن زواياي احساس‌هاي ظريف دنياي زناني كه «جين آستين» نويسنده نامدار دو سده پيش در انگلستان روي كاغذ آورده است براي سازنده فيلم‌ها كار چندان آساني نيست. اينكه تا چه اندازه كارگردان توانسته ميزان وفاداري‌اش به فرم و محتواي كلي اثر اصلي در عين اقتباس جين آستين را حفظ كند موضوع ديگري است و بحث ديگري مي‌طلبد. البته معمولا در چنين اقتباس‌هايي نوع فهم فيلمنامه‌نويس، كارگردان، خود نويسنده رمان اصلي در يك مسير يك ديالوگ مداوم قرار مي‌گيرند و احتمالا بر پيچيدگي نسبي اين دنياي احساس‌هاي ظريف و پيچيده زنانه مي‌افزايند و موفقيت سازنده‌هاي اين‌گونه فيلم‌ها سبب غناي هر چه بيشتر موضوع‌هاي طرح شده در اين رمان‌هاي جين آستين مي‌شوند. اما جدا از اين مساله، شايد آنچه به‌گونه‌اي سبب توجه تماشاگران به اين‌گونه فيلم‌هاي اقتباسي مي‌شود طرح مسائل و بحران‌هايي است كه در عين تعلق به شرايط خاص جامعه غربي اما زمينه و زمانه تاريخي، اجتماعي و فرهنگي مختلف امكان وقوع و روبه‌رويي با آنها به‌ويژه براي زنان و مردان جوان چندان دور از انتظار نيست. البته در اين فيلم اما مانند ديگر فيلم‌هاي مشابه از نقش باورهاي مذهبي مردم در تقدس خانواده و همچنين ارجاع به سنت و اخلاق و ادبي اجتماعي در عين سستي پايه‌هايش اما همچنان بر آن تاكيد شده است. از چشم‌انداز وضعيت فرم، آنچه در نگاه اول تا پايان بر يك نگاه تماشاگر جلوه‌گر مي‌شود ميزانسني با جذابيت‌هاي فوق‌العاده بصري، بهره‌گيري هنرمندانه از نماهاي دور، بهره‌گيري از قاب‌بندي‌ها و نماهاي متعادل با مركزيت شخصيتي برجسته، همچنين عمق بخشي به نماها از طريق تركيب‌بندي‌هاي هنرمندانه رنگ‌هاست. در اين فيلم براي زمان تقابل شخصيت‌ها در كنار نوع كنش آنها براي بيان احساسات‌شان همزمان از برخي ديالوگ‌ها بهره‌گيري شده است تا طبق همان منطق‌هاي سينمايي كه نويسنده‌هايي مانند اروين بلكر بدان اشاره كرده‌اند جنبه‌هاي نازك و عميق برخي شخصيت‌هاي ايده‌آل ترسيم شده جين آستين و حتي خود سازنده فيلم مثلا در اينجا جلوه‌گر شوند؛ شخصيت، كنش و رفتارهاي دروني كه منبع سوءتفاهم و كشمكش‌هاي زندگي واقعي و حتي شخصيت‌هاي درون يك روايت مي‌شوند اما شايد ديالوگ‌هاي قدرتمند بتوانند از سوءتفاهم‌ها (كه خود سرچشمه بحران‌هاي ديگر خواهد شد) و درنتيجه درگيري و سردرگمي‌هاي بيشتري جلوگيري كنند. از طرفي ديگر در فرآيند الگوي بسط فيلم «اما» دلهره و تعليق متناسب با همان جهان ظريف و كمتر آلوده به خشونت فيزيكي زنان و ريتمي نسبتا آهسته اتفاق مي‌افتند كه شايد رفتار دوگانه درگيري برانگيز همزمان اشتباه به اعتراف خطاي خود يا ازخودگذشتگي يك قهرمان براي ديگري سبب افول دلهره و پايان‌بخشي تدريجي و آهسته به تعليق‌هاي فيلم خواهد شد و اما اگر پايان‌بندي فيلم را هم از يك زاويه خوشبختانه بنگريم بايد به پايان بسته خود برسد آنجايي كه از بحران‌ها به‌گونه‌اي نسبتا اطمينان‌بخشي از ميانه غافلگيري خواستگاري مجدد و حالت وارونگي براي يكي از قهرمانان مهم فيلم، گره‌گشايي مي‌شود؛ وضعيتي كه در آن وصال براي هر دو شخصيت رقيب و شايد هم دوست و ياور يكديگر روايت شده است.