اخلاق تابع تجربه نيست
آناهيد خزير
مراسم گراميداشت مرحوم احمد احمدي، رييس سازمان سمت به همراه رونمايي از تازه‌ترين اثر وي كتاب «پايه‌گذاري براي مابعدالطبيعه اخلاق» برگزار شد. اين مراسم يكشنبه 19 خرداد با همكاري معاونت فرهنگي و اجتماعي دانشگاه شهيد رجايي در سالن اجتماعات سازمان سمت همزمان به صورت مجازي و در قالب وبينار برگزار شد. در اين مراسم گراميداشت محمدرضا بهشتي عضو هيات علمي دانشگاه تهران، محسن جوادي عضو هيات علمي دانشگاه قم و حميد شهرياري، دبيركل مجمع تقريب مذاهب اسلامي و عضو هيات علمي سازمان مطالعه و تدوين (سمت) حضور داشتند و درباره شخصيت علمي و اخلاقي احمدي سخن گفتند.
بابي به فلسفه اخلاق كانت
محمدرضا بهشتي
«پايه‌گذاري براي مابعدالطبيعه اخلاق» نخستين نوشته كانت است و در زمينه اخلاق در دوره نقادي اوست كه آن را در سال 1875 و در سن 61 سالگي نوشته است. كانت در دوره ماقبل نقادي نيز چندين نوشته درباره اخلاق داشته است. او در اين دوره درسگفتارهايي درباره اخلاق ارايه كرده است. در سال 1781 با انتشار كتاب نقد عقل محض دوره دوم انديشه كانت كه موسوم به نقادي است، آغاز مي‌شود. او در فصل معماري عقل محض اين كتاب كه محور بحث آن عقل نظري است اشاراتي درباره پايه‌گذاري يك مابعدالطبيعه اخلاق دارد. كانت با دو جريان بزرگ ناسيوناليسم و عقل‌گرايانه آشنا شد و با تجربه‌گرايي جديد و چهره هيوم در بحث شناخت و عليت انديشه‌اي را در فلسفه پايه‌گذاري كرد و كوشيد اين شناخت‌ها را در يكجا جمع كند. اين كتاب ابتدا بايد مورد توجه قرار مي‌گرفت و در فضاي فلسفه آلمان بر اساس انتظار كانت پاسخي براي آن پيدا نشد و ناچار شد چند سخنراني از كتاب را به كساني بدهد كه آن را بخوانند و نظر بدهند. كانت با فاصله‌اي كتاب «تمهيداتي براي مابعدالطبيعه» را نوشت. گام بعدي كانت اين بود كه فلسفه اخلاق بعد از دوره نقادي را با تكيه بر دستاوردهاي نظري ارايه دهد. وي در پايه‌هاي آغازين، مفاهيم كليدي و بنيان‌هايي را براي مابعدالطبيعه فردي نوشت و اين كتاب بسيار مورد توجه قرار گرفت و در كمتر از يك سال به چاپ دوم رسيد. كتاب «نقد عقل عملي» در حوزه اخلاق كانت است. كتاب «پايه‌گذاري براي مابعدالطبيعه اخلاق» يكي از آثار باارزش كانت است و اگر كسي بخواهد با مفاهيم اصلي فلسفه اخلاق كانت آشنا شود بايد اين كتاب را بخواند و نوشته‌هاي اين كتاب بسيار مهم است و ما با پرسش‌هاي اصلي در حوزه فلسفه اخلاق كانت آشنا مي‌شويم. دايره فلسفه اخلاق در طي چند سده اخير بسيار مهم است و نشان مي‌دهد كه اين كتاب توانسته جايگاه باارزشي ميان انديشمندان و فلاسفه داشته باشد. ترجمه‌هاي از اين كتاب به زبان‌هاي آلماني، انگليسي و فرانسه منتشر شده است. حتي اين كتاب به زبان عربي نيز به چاپ رسيده است. زبان كانت مشكل و قلم بسيار سنگيني دارد. مرحوم احمدي براي اين كتاب چند ترجمه انگليسي را پيش روي داشته و يك ترجمه فرانسه با تطبيق ترجمه عربي را همزمان در كنار هم داشته است. براي ترجمه اين كتاب كمر همت مي‌بندد كه زبان آلماني بياموزد.
اطلاق اخلاق از ديد كانت
محسن جوادي
كتاب «پايه‌گذاري براي مابعدالطبيعه اخلاق» از لحاظ قدمت از ديگر كتاب‌هاي كانت پيشي گرفته است و هنوز در بحث‌هاي فلسفي كانت به اين كتاب اشاره مي‌شود و جايگاه انديشه فلسفي كانت را مي‌توان در اين كتاب جست. عالمان ديني هنگامي كه مي‌خواهند گرايش اخلاقي داشته باشند به فلسفه اخلاق كانت مي‌پردازند و بيشترين منابع اخلاقي برگرفته از اين كتاب است. همچنين جاذبه اخلاقي كانت براي متفكران ديني بسيار زياد است. كانت بين معيار اخلاقي و عقلانيت فرقي نمي‌گذارد. كسي كه مي‌خواهد عقلاني زندگي كند اخلاقي نيز زندگي مي‌كند. كانت چيزي را كشف از بيرون نمي‌بيند. يكي از عناصر اصلي جاذبه اخلاقي مفهوم عقلانيت است كه در كانت وجود دارد. مفهوم اراده نيك دومين مساله‌اي است كه در فلسفه اخلاقي كانت مي‌توان مشاهده كرد. آشنايي ما با انديشه‌هاي كانت پيشينه‌اي قديمي دارد و به دوره قاجار برمي‌گردد. مفهوم امر اخلاقي سومين موردي است كه در فلسفه اخلاق كانت ديده مي‌شود كه در امر اخلاقي دروغ نگفتن را در هر شرايطي بايد حفظ كرد. اطلاق اخلاق بسيار مهم است. جاذبه كانت در حوزه اخلاق فقط براي عالمان نيست بلكه اين مساله در همه جاي دنيا نفوذ كرده است و جايي كه فكر باشد راه خود را پيدا مي‌كند. جاذبه سوم اخلاق كانت براي مسلمانان، مفهوم اطلاق امر اخلاقي در كانت است زيرا او معتقد بود كه شما امر اخلاقي را بايد در هر شرايطي حفظ كنيد. مرحوم دكتر احمدي با حرارت مي‌گفتند اخلاق چيزي عميق است و تابع تجربه نيست. متكلمان ما هم بنياد اخلاق را اراده و مشيت خدا مي‌‌دانستند و اين هم بيانگر مطلق بودن اخلاق است.