قابوس نامه (نصيحت نامه)
امير عنصرالمعالي كيكاووس (قابوس) بن‌وشمگير
تصحيح سعيد نفيسي
پاكيزه و آراسته خوردن و نوشيدن و بر سر سفره نشستن از سنت‌هاي خدشه ناپذير ايراني هستند. از آنجا كه ايرانيان غذا خوردن جمعي را بسيار دوست داشته و مي‌دارند براي اين دور هم نشستن قواعدي سفت و سخت وضع كرده‌اند و هر كس كه اين قوانين را به جاي آورد، مودب و قابل معاشرت محسوب مي‌شود و متخلفين از دايره ادب خارج و البته مطرود خواهند شد. اگر چه به حكم جهاني شدن و فراگير شدن برخي ضدارزش‌ها، بي‌اعتنايي به آداب گذشته پيشتازي و روشنفكري و متمدن بودن جلوه مي‌كند، اما هنوز هم ادب ورزيدن بر سر سفره رفتار و كنش مقبول نزد عموم افراد جامعه ماست.
مهمانداري و البته مهمان شدن آداب و قراري دارد. اين ترتيب در بسياري از اخلاق نامه‌هاي قديم آمده. نوشته‌اند، چگونه پذيرايي كنيم، كجا بنشينيم، چگونه نگاه كنيم، چه ميزان تعارف مجاز است و چه وقت دست به سفره ببريم و كي دست از خوردن بكشيم و مانند اينها.
همه ما با «قابوس‌نامه» به عنوان يكي از متون اخلاقي و حكمي قديمي از دوره تحصيل آشنا هستيم. متاسفانه اين كتاب را - مانند ديگر آثار گذشتگان - در كمال سردي و بي حوصلگي به ما معرفي كردند و در ما نه تنها شوقي براي خواندن آن برنينگيختند بلكه احساس ناخوشايندي هم به وجود آوردند. خدا از گناه مديران آموزشي و معلمان بي‌حوصله و بي‌انگيزه بگذرد كه اغلب ادبيات كهن ايران را با چنان شيوه‌اي به دانش‌آموزان آموزش دادند كه برخي از ما تا آخر عمر از آنها فراري شديم. شايد اگر نام عجيب نويسنده كتاب نبود، بسياري ازما اساسا آن را از ياد مي‌برديم. اما نمي‌شود نام «امير عنصرالمعالي قابوس بن وشمگير زياري» را فراموش كرد، اگرچه درس مربوط به آن را از ياد برده باشيم. مي‌دانيم كه امير كيكاووس اين كتاب رابه قصد راهنمايي پدرانه براي پسرش گيلانشاه نوشته و نام ديگر اين كتاب در واقع «النصيحة» است. نويسنده از هر دري سخن گفته و نصايح را اغلب با حكايت و داستان همراه كرده، ابواب مختلف به موضوعات متنوعي اختصاص دارند و سخت خواندني هستند. اما در اينجا باب دهم - در ترتيب غذا خوردن و باب دوازدهم - در مهمان كردن و مهمان شدن منظور نظر ماست.
به راستي كه اين آداب امروز هم ميان ما ايرانيان زنده هستند و كمتر اصلي از آنها منسوخ شده است: « بايد كه چون از خوان برخيزند، كم خوار و بسيار خوار همه سير باشند... بر سر طعام ترش روي مباش...» و در باب مهماني كردن و مهمان شدن مي‌گويد: «... و از مهمان عذر مخواه... و هر ساعت مگو كه نان نيكو بخور و هيچ نمي‌خوري، به جان تو كه شرم مدار و من خود سزاي تو چيزي نتوانم ساخت... كه اين سخنان اهل همت نباشد.»
اين كتاب در چاپ‌ها و نسخ متفاوت قابل دسترسي است و خواندنش لطف بسيار دارد.