با گذشت بيش از يك‌ماه از آتش‌سوزي‌هاي سريالي در كشور، هنوز آماري جامع منتشر نشده است
عامدانه، 10 درصد
گروه اجتماعي| آتش حالا به منطقه شكار ممنوع «بديل» رسيده است، جايي كه تنها با خاييز سوخته به اندازه يك رود فاصله دارد: رود مارون. پنجشنبه عصر، كشاورزاني كه حوالي منطقه شكار ممنوع «بديل» مشغول فعاليت بودند، شاهد همان صحنه‌هايي بودند كه يك ماه پيش در خاييز مي‌ديدند. «بديل» در منطقه تنگ «پينه‌دون» و «چهارتنگون» زيستگاه پلنگ ايراني است و سابقا تصاويري از گربه‌سانان ديگر مثل كاراكال يا كله‌بز، كفتار، تيهو و كبك است. «محمد داس‌مه»، حقوقدان و فعال محيط‌زيستي به «اعتماد» مي‌گويد كه داستان اين آتش‌سوزي اما نتيجه‌اي متفاوت از آتش خاييز داشت، خاييز نيز مي‌توانست مثل «بديل» به سرعت اطفا شود و خسارات و تلفات كمتري به جاي بگذارد، اما تجربه خاييز لااقل هيات كوهنوردان بهبان را باتجربه‌تر كرده بود و آنها طي اين آتش‌سوزي توانسته بودند خود را مجهز به دمنده و آتش‌كوب كنند. با اطلاع كشاورزان، تيمي متشكل از هيات كوهنوردان، اداره محيط‌زيست بهبان، اداره منابع طبيعي و سرپرست منطقه حفاظت شده خاييز و روستاييان نزديك منطقه بالنگستان به منطقه اعزام شدند و به گفته اين فعال محيط‌زيستي، بعد از چند ساعت توانستند آتش اين منطقه را فروبنشانند، اتفاقي كه شايد مي‌توانست در خاييز بوشهر، خاييز كهگيلويه‌و‌بويراحمد حتي جنگل‌هاي پاوه رخ بدهد. حالا بيش از يك ماه از وقوع آتش‌سوزي‌هاي متعدد در جنگل‌هاي كشور، مخصوصا در مناطق مختلفي از زاگرس مي‌گذرد، علي ربيعي، سخنگوي دولت پيش از اين در گفت‌وگوي خبري خود اعلام كرده است كه از آتش‌سوزي‌هاي اخير، 103 مورد آگاهانه يا سهل‌انگارانه بوده است و 150 مظنون در اين رابطه تحت سوال و جواب قرار گرفته‌اند. حالا بيش از 20 روز از اين جلسه سخنگوي دولت مي‌گذرد، تاكنون آمار نهايي عاملان آتش‌سوزي‌هاي عمدي، ميزان خسارات و وسع جنگل‌ها و مراتعي كه سوخته‌اند، منتشر نشده است. بر اساس آمار مركز آمار و سازمان جنگل‌ها و مراتع ايران، در هفت سال اخير حدود ۱۱ هزار فقره آتش‌سوزي در عرصه‌هاي جنگلي و مرتعي ايران به ثبت رسيده كه در نتيجه بيش از ۱۲۵ هزار هكتار جنگل و مرتع از بين رفته است. سال ۹۲ تنها در يك فقره آتش‌سوزي در پارك ملي گلستان، 2هزار هكتار جنگل و مرتع مشجر نابود شد، سال ۹۳ هم بيش از هزار و 400 هكتار از جنگل‌هاي اين پارك ملي در آتش سوخت. سال ۹۷، سه هزار و ۹۷۶ هكتار مرتع و جنگل در آتش سوخت و سال گذشته هم هزار و 297 فقره آتش‌سوزي مهم رخ داد كه سه هزار و ۹۰۵ هكتار مرتع و جنگل را به خاكستر تبديل كرد. با اين حال هنوز آماري دقيق از ميزان و وسعت آتش‌سوزي‌هاي اخير منتشر نشده است و در سايه ابهام و شفافيت، همچنان در پس پرده صحبت‌ها از «آتش‌سوزي»هاي سريالي و وجود قصد و نيتي به خصوص در اين وقايع به گوش مي‌رسد.
عمد يا غيرعمد؟
«بيش از 95 درصد آتش‌سوزي‌ها با علت عوامل انساني بوده است.» علي بالي، معاون دفتر زيستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت از محيط‌زيست نيز در آخرين روزهاي خرداد ماه وقتي در مقابل خبرنگار «خبرآنلاين» مي‌نشيند، «آتش‌سوزي را موضوع تازه‌اي در ايران و جهان نمي‌داند» و تاكيد مي‌كند كه بخش عمده دخالت‌هاي انساني در قاموس سهل‌انگاري وقوع مي‌يابد، با اين حال او نيز معترف است كه 10درصد از آتش‌سوزي‌ها عمدي هستند، خاصه آنكه به گفته «رضا هراتي»، رييس گروه برنامه‌ريزي و تجهيزات پشتيباني مناطق اين سازمان، در سال جاري، در پارك‌هاي ملي، مناطق حفاظت شده و تمام مناطق تحت مديريت سازمان جنگل‌ها، منابع طبيعي و شهرداري‌ها، از نخستين روز فروردين سال 1399 تا 16 خرداد، 23 مورد آتش‌سوزي در مناطق تحت مديريت اين سازمان‌ها رخ داده است. به گفته هراتي، در سه ماهه نخست سال جاري تنها در مناطق حفاظت شده هزار و 230 هكتار عرصه آتش گرفته، اين در حالي است كه در پنج ماه نخست سال گذشته اين رقم هزار و 530 هكتار بود. با اين حال افزايش چشمگير اين آتش‌سوزي‌ها در كلام هر دو مسوول سازمان حفاظت از محيط‌زيست ريشه در يك امر دارد: بارش‌هاي فراوان در سال‌هاي گذشته و تغييرات اقليمي. از اوايل خرداد ماه تاكنون، هراز چندگاهي اما خبر دستگيري «عاملان آتش‌سوزي» از خبرگزاري‌هاي مختلف منتشر مي‌شود. 29 خرداد، فرمانده انتظامي شهرستان مسجدسليمان از دستگيري 5 نفر در ارتباط با آتش‌سوزي مراتع اين شهرستان اطلاع داد. 15 خرداد، مديركل حفاظت محيط‌زيست كهگيلويه و بويراحمد ورود دادستان عمومي انقلاب شهر بهبان به آتش‌سوزي خاييز را مطرح كرد و از بازداشت دو نفر عامل آتش‌سوزي خبر داد. 21 خرداد، رييس پليس پايتخت گفت كه بيش از 90 درصد آتش‌سوزي‌هاي به وقوع پيوسته در تهران غيرعمدي بوده است، اما 5 نفر مظنون به ايجاد آتش‌سوزي عمدي شناسايي، دستگير و تحويل دستگاه قضايي شده‌اند. چهار روز بعد، سردار حميد هداوند، جانشين رييس پليس پايتخت از دستگيري 60 نفر در تهران به اتهام دست داشتن در آتش‌سوزي‌هاي اخير خبر داد و افزود: « عمدي بودن فعل آنها به دليل غرض‌ورزي و اهداف خرابكارانه نبوده است.»
چقدر سوخت؟
تعارض اعداد، تعارض گفته‌ها و تعارض منافع در نحوه واكنش‌ها و جهت‌گيري‌ها در آتش‌سوزي‌هاي اخير جنگل‌هاي زاگرس مشهود بود. حالا كه پنج نفر از نيروهاي مردمي هنگام اطفاي حريق آتش‌هاي زاگرس جان باخته‌اند، در آخرين واكنش، مديركل دفتر مهندسي و مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري اطلاعات اخير منتشر شده در مورد آتش‌سوزي در 40 هزار هكتار از اراضي جنگلي و مرتعي كشور در يك ماه اخير را رد كرده و به «ايسنا» گفته است كه اين اطلاعات «خام» هستند و به‌طور قطع آمار منتشر شده از سوي سازمان فضايي درباره آتش‌سوزي جنگل‌ها و مراتع در كشور «كلي» است. گرچه «رضا بياني» در اين گفت‌وگو اشاره‌اي به آخرين آمار رسمي وسعت آتش‌سوزي نكرده است، ولي با استناد به اينكه سال گذشته در مجموع 3 هزار هكتار از اراضي جنگلي آتش گرفته، گفته است كه «با توجه به اين آمار، نمي‌توان ادعا كرد كه 40 هزار هكتار از جنگل‌ها و مراتع كشور طي يك ماه سوخته‌اند.» اين در حالي است كه به گزارش سازمان فضايي ايران، در روز 19 خرداد سال جاري، مراتع و جنگل‌هاي «حسين‌آباد» از توابع شهرستان فراشبند استان فارس با مساحتي بالغ بر 2 هزار و 696 هكتار دچار آتش‌سوزي شده‌اند. اين سازمان گزارش مي‌دهد كه «مساحت محدوده حريق در تاريخ 14 خرداد 310 هكتار برآورد شد و همان‌طور كه انتظار مي‌رفت با عدم اطفاي زودهنگام و سريع، ميزان قابل توجهي بر سطح سوخته افزوده شده است.» به گزارش سازمان فضايي، آتش‌سوزي در محدوده شهر دهدشت در استان كهگيلويه و بويراحمد و در ارتفاعات خاييز در تاريخ 12 خرداد 1399 نيز حدود 4 هزار و 95 هكتار تخمين زده مي‌شود، اين رقم درمجموع هزار و 600 هكتار از نواحي جنگلي زاگرس در اين منطقه است. اين در حالي است كه در همان تاريخ، «عزيز فعلي»، مديركل منابع طبيعي استاندار كهگيلويه و بويراحمد به «ايلنا» گفته بود كه در آتش‌سوزي خاييز كهگيلويه و بويراحمد بيش از 100 هكتار از جنگل‌هاي اين منطقه دچار آتش‌سوزي شده است كه 40 هكتار از اين آتش‌سوزي جدي است. خاييز بوشهر نيز از اين آمار متفاوت جان سالم به در نبرد، سه‌شنبه، 6 خرداد 1399، فرماندار شهرستان تنگستان برآورد اوليه خسارت آتش‌سوزي در خاييز بوشهر را حدود 100 هكتار برآورد كرد، با اين حال و در همان روز، غلامرضا منتظري، مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري استان بوشهر با استناد به نقشه‌هاي ماهواره‌اي و پايش محيطي، خسارات آتش‌سوزي را در سطح 450 هكتاري از مراتع عنوان كرد و گفت: « حدود ۶۰ هكتار از آن مراتع مشجر و گونه‌هايي مانند بادام، بنه، كلخُنگ، انجير كوهي و ۴۸۰ هكتار مابقي گونه‌هاي مرتعي بوده است.» به‌‌رغم تمام اعداد متناقض، به استناد به توضيحات «عيسي كلانتري»، رييس سازمان محيط‌زيست در تاريخ 12 خرداد كه براي توضيح وضعيت آتش‌سوزي‌هاي خرداد ماه به نمايندگان مجلس صورت گرفته بود، از ابتدا تا نيمه خرداد ماه، 900 هكتار از مراتع جنگل‌هاي و منابع طبيعي كشور سوخته است. پس از ارايه توضيحات رييس سازمان حفاظت از محيط‌زيست در مجلس شوراي اسلامي، تاكنون نه آماري تفكيك از وسعت و محل آتش‌سوزي‌ها و نه از عوامل دخيل و علت وقوع آنها منتشر شده است. گفته‌هاي پراكنده، آمار متناقض، اصلاحيه و تكذيب‌ها در مورد آتش‌سوزي‌هاي اخير زاگرس و ساير نواحي جنگل و مرتعي كشور، جز جرقه يا براي شعله‌وركردن آتش شايعات و گمانه‌ها از احتمال وجود دست‌هايي در پشت پرده نيست. رد اطلاعات سازمان فضايي ايران در مورد وسعت آتش‌سوزي‌هاي اخير نيز چندان از بار اين شايعات نمي‌كاهد، تا زماني كه گزارش دقيق وسعت، علت و آثار آتش‌سوزي منتشر نشود، همچنان اين آتش‌سوزي‌ها سريالي خوانده خواهند شد و وجود علف‌هاي خشك بسيار در منطقه نمي‌توانند چندان نقش پررنگي در اقناع ذهن مخاطباني داشته باشند كه كمتر از يك ماه گذشته، هر روز اخبار آتش گرفتن بخش جديد از جنگل‌هاي زاگرس را پيگيري مي‌كردند.