تلاش‌هاي ماناي ارباب كيخسرو
رضا مختاري‌اصفهاني
انقلاب مشروطه براي بعضي آدمها فرصتي شد تا خود را بيش از پيش بنمايانند. يكي از اين افراد، ارباب كيخسرو شاهرخ، نماينده زرتشتيان از مجلس دوم به بعد است. مشروطهخواهان و منورالفكران ايراني نسبت به زرتشتيان همدلي و همراهي داشتند چراكه بخش مهمي از ناسيوناليسم ايراني با تاريخ ايران باستان كه نمادش زرتشتيان بودند، شكل ميگرفت از همين رو برخلاف يهود و نصارا كه براي احتراز از حساسيتها، نمايندگي خود را در مجلس اول به سيدين سندين بهبهاني و طباطبايي واگذار كردند، زرتشتيان از همان مجلس اول داراي نماينده اختصاصي بودند. جالب اينكه مسيحيان آشوري و كلداني تا مدتها از داشتن نماينده محروم بودند.
زرتشتيان هم از همراهان وفادار مشروطه محسوب ميشدند. تجارتخانه جهانيان مهم‌ترين مركز اقتصادي بود كه در كمك به مشروطه نقش بسزايي داشت. زرتشتيان تاوان اين همراهي را هم به سختي پرداختند. پرويز شاهجهان و فريدون خسرو، دو زرتشتي بودند كه توسط طرفداران دربار محمدعلي شاه جان‌شان ستانده شد. قتل ارباب فريدون خسرو، رييس شعبه جهانيان در تهران به دست صنيع حضرت، لوطي هوادار دربار و نوچگانش موجي از خشم مسلمانان را برانگيخت. مجازات قاتلان خواسته اصلي مشروطهخواهان مسلمان بود؛ خواستهاي كه شاه به اكراه بدان تن داد.
اين همكاري و همراهي زرتشتيان با مسلمانان با حضور ارباب كيخسرو شاهرخ در مجلس شوراي ملي بيشتر شد. ارباب كيخسرو شناخت دقيق خود از آيين آبا و اجدادياش را مديون يك مسلمان به نام شيخيحيي ميدانست. كيخسرو شاهرخ زماني كه در مدرسه امريكاييها در تهران تحصيل ميكرد و بنا به برنامه درسي مدرسه مجبور بود در مراسم مذهبي مسيحي آن حاضر شده و با تعاليم ديني مسيحيت آشنا شود در ملاقاتي كه با شيخيحيي نامي داشت به آموزههاي مهم زرتشت و اصول اخلاقي آيين او از زبان يك مسلمان پي برد. از آن پس تصميم گرفت به آيين خود از لوني ديگر بنگرد.
نگاه شيخ همچنين او را به تسامح و بلندنظري بعضي هموطنان مسلمانش واقف كرد. از همين رو بعدها در مقام كارپرداز مجلس در برقراري هزينه برگزاري مجلس روضه توسط مجلس كوشيد تا آنجا كه با طعنه بعضي نمايندگان مسلمان مواجه شد. او در اين مقام همواره نگاه فرهنگي و وطن‌خواهانه خود را متجلي ميكرد. او به عنوان نماينده مجلس و عضو انجمن آثار ملي در شناسايي آرامگاه فردوسي و ايجاد بناي باشكوه براي اين شاعر ملي نقشي بسزا داشت. رضاشاه در بزرگي مقام فردوسي به تلاش‌هاي بزرگمردي مانند ارباب كيخسرو شاهرخ در پاسداشت فردوسي استناد جسته بود. تاسيس كتابخانه مجلس شورا كه بخش مهمي از كتابهايش يادگار نمايندگاني چون خود او بود، ميراثي مانا از او و دلالت بر نگاه فرهنگياش دارد. در نگاه ارباب، خانه ملت بهترين جايگاه فرهنگي براي ملتي با فرهنگ و پيشينه ايرانيان بود.
پايبندي او به حوزه فرهنگ را ميتوان از آثاري كه نگاشته نيز دريافت. در واقع او تنها به عرصه سياست بسنده نكرد و در حوزه فرهنگ و اقتصاد نيز فعال بود. چنانچه در راهاندازي شركت تلفن از بانيان اصلي بود. ارباب كيخسرو شاهرخ با آنكه زرتشتي بود اما در بعضي امور و سياستها با هم‌كيشانش در هند كه با عنوان پارسيان شناخته ميشدند، همراهي نداشت. پارسيان هند به همكاري با بريتانيا شناخته ميشدند اما ارباب با سياستهاي اين كشور در زادگاهش مقابله ميكرد. او قبل از هر عنوان و نشاني، عنوان و نشان ايرانيت داشت. چنانچه از مخالفان قرارداد 1919 بود. از آنجا كه هنگام آشكار شدن قرارداد در امريكا به‌سر ميبرد از همانجا اعتراض و مخالفت خود را آشكار كرد.
بخشي از شخصيت ارباب كيخسرو شاهرخ را ميتوان حاصل نگاه تكثرگراي برخي هموطنان مسلمانش دانست كه در گذر حوادث زمانه به اهميت همكاري تمام اقوام و اديان ايراني پي برده بودند. كساني چون ارباب هم چنين نگاهي را پاس داشتند و از خدمت به وطن دريغ نكردند. هر چند يادداشتهاي اواخر عمرش نشان از رنجيدگي خاطرش دارد. او در مقام نماينده يك اقليت ديني به كرسي نمايندگي مجلس شرافت و شأنيت بخشيد. تلاش‌هاي او چندان مانا بودند كه به عنوان ميراثي گرانبها به يادگار ماندند.