مرجع عالي قضايي تركيه ديروز راي تغيير كاربري «اياصوفيه» را به مسجد صادر كرد
كارت برنده اردوغان
گروه جهان
بالاترين مرجع قضايي تركيه روز گذشته راي نهايي خود را پيرامون تغيير كاربري «اياصوفيه» صادر كرد و از اين پس اياصوفيه در تركيه به عنوان مسجد شناخته خواهد شد. به گزارش خبرگزاري آناتولي، در راي شوراي دولتي تركيه آمده است: «اياصوفيه در مالكيت بنياد سلطان فاتح محمدخان بوده و به عنوان مسجد در اختيار جامعه گذاشته شده است. اياصوفيه به عنوان مسجد در سند ثبت شده و اين قابل تغيير نيست. مانع‌تراشي براي استفاده از اموال غيرمنقول و حقوق متعلق به بنياد كه در اختيار عموم گذاشته شده است، ميسر نيست. بر اساس سند بنياد وقف فوق، استفاده از اين مكان غير از مسجد يا كاربري ديگر قانونا امكان‌ناپذير است. صدور دستور تبديل موزه اياصوفيه به مسجد نه تنها در تركيه، بلكه در اروپا و امريكا به يك مساله بحث‌برانگيز بدل شده است. پيش از اين ايالات متحده از دولت رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه خواسته بود تا اين تصميم را عملي نكند، اما دولت تركيه قصد ندارد يك قدم نيز از تصميم خود عقب‌نشيني كند. به نوشته يورونيوز، اين شاهكار معماري قرن ششم ميلادي، در دوره امپراتوري بيزانس (روم شرقي) ساخته شد. امپراتورهاي اين تاج و تخت مسيحي در اياصوفيه يا كليساي سنت صوفي تاجگذاري مي‌كردند. اين كليسا در سال ۱۴۵۳ و پس از برپايي امپراتوري عثماني به مسجد بدل شد. اين وضعيت تا سال ۱۹۳۵، ادامه داشت. در اين سال مصطفي كمال پاشا (آتاتورك)، بنيانگذار جمهوري تركيه اياصوفيه را- البته آن‌طور كه خود گفته است- «براي پيشكش كردن به انسانيت» به موزه تبديل كرد. آتاتورك معمار تركيه نوين است و در زمان رياست‌جمهوري وي، رويكرد «عثماني‌زدايي» از خط و زبان و لباس گرفته تا شكل حكومت و حقوق خصوصي و جزايي به شدت پيگيري و اجرايي شد. اردوغان پيش از اين وعده داده بود كه موزه اياصوفيه را به مسجد بدل كند. وي در تلاش براي راضي نگه داشتن حاميان محافظه‌كارش در اوج ركود اقتصادي ناشي از شيوع ويروس كرونا، مصمم به عملي كردن اين وعده است. قدرتمندترين شخصيت سياسي تركيه در دو دهه گذشته، موزه شدن مسجد اياصوفيه را يك اشتباه بزرگ مي‌داند.
چرا اين تصميم قرار است الان اجرايي شود؟
بحث و جدل سياسي حقوقي تغيير وضعيت اياصوفيه از موزه به مسجد در سال‌هاي گذشته و همزمان با قدرت گرفتن بيش از پيش جريان‌هاي اسلام‌گرا به راه افتاده است. در سال ۲۰۱۸، ديوان قانون اساسي تركيه درخواست يك نهاد محلي براي از سرگيري فعاليت‌هاي مذهبي اسلامي در اين بنا را رد كرد. با اين حال بسياري از ناظران مسائل تركيه معتقدند كه طرح دوباره اين مساله جنجالي در حال حاضر، ناشي از تلاش‌هاي رجب طيب اردوغان براي بازسازي يا تحكيم رابطه با پايگاه اجتماعي محافظه‌كار- اسلام‌گرا در تركيه و به‌ويژه شهر استانبول است: از ياد نبايد برد كه حزب عدالت و توسعه سال گذشته انتخابات استانبول را به اپوزيسيون «موقتا» يكپارچه واگذار كرد.
از سوي ديگر، چنين تصميمي مي‌تواند افكار عمومي تركيه را از دشواري‌هاي اقتصادي ماه‌هاي اخير اين كشور منحرف كند. يادآوري اين نكته شايد لازم باشد كه فن‌سالاران اسلام‌گرا-محافظه‌كار آك‌پ (حزب عدالت و توسعه) از سال ۲۰۰۳ با سامان دادن به اقتصاد نابسامان تركيه، نه تنها سنت‌گرايان پرشمار، بلكه بسياري از شهروندان مدرن جامعه متكثر تركيه را هم با خود همراه كردند.
واكنش‌هاي بين‌المللي
تاكنون ايالات متحده امريكا و يونان از احتمال تبديل موزه اياصوفيه به مسجد، ابراز نگراني كرده‌اند. سام برونبك، مسوول اداره آزادي‌هاي مذهبي وزارت امور خارجه ايالات متحده از دولت تركيه خواسته است تا با حفظ وضعيت كنوني (موزه) دسترسي عمومي به اين بناي تاريخي را همچنان آزاد بگذارد. لينا مندوني، وزير فرهنگ يونان، همسايه غربي تركيه هم با نكوهش اين تصميم گفت: «[دولت تركيه] در حال سوءاستفاده از يك بناي تاريخي جهاني براي اهداف داخلي است.» تبديل اياصوفيه از موزه به مسجد مي‌تواند روابط پيشاپيش متلاطم تركيه و يونان را بيش از اين آشفته كند. آنكارا و آتن از ماه‌ها و حتي سال‌ها پيش بر سر موضوعاتي چون پناهندگان، ذخاير گازي درياي مديترانه و اخيرا مساله ليبي در دو قطب كامل مخالف قرار گرفته‌اند.