مالچ‌پاشي نفتي در «بيت‌كوصر» خوزستان
نه واجب است و نه موثر
اصرار بر روش‌هاي منسوخ
محمد داس مه| عمليات مالچ‌پاشي در استان خوزستان، ابتدا در محدوده شرق و شمال بستان آغاز شد. تپه‌هاي ماسه‌اي اين منطقه از سال 1396 با وسعت يازده هزار هكتار در منطقه حفاظت‌شده «ميشداغ» كه زيستگاه آهوست، مالچ‌پاشي شدند. اين مالچ‌پاشي در همان سال با اعتراضات بسياري مواجه شدند و اداره محيط‌زيست و معاونت محيط طبيعي دستور دادند كه اين عمليات بايد به خارج از منطقه حفاظت‌شده برود. منطقه «بيت كوصر» نيز حالا به همان سرنوشت دچار شده است. اين منطقه در مجاورت «ميشداغ» قرار دارد، با همان ارزش طبيعي، با اين حال مشخص نيست كه چرا اين دو محوطه به شكل يكپارچه حفاظت نمي‌شوند و از هم جدا شده‌اند. مالچ‌پاشي بيت‌كوصر از اسفند 1398 وارد فاز اجرايي شد، اين درحالي است كه بيت‌كوصر در شرق بستان و جنوب ميشداغ، زيستگاه يكپارچه‌اي با مناطق حفاضت‌شده همجوار خود دارد و وضعيت منطقه از لحاظ رويشگاهي و تپه‌هاي ماسه‌اي به صورتي است كه اين بخش‌ها به صورت متناوب در دل هم تنيده شده‌اند. با وجود تمام ارزش‌هاي اكولوژيك منطقه، فعاليت مالچ‌پاشي در اين منطقه از زمستان 1398 رسما آغاز شده است، كارفرماي آن اداره كل منابع طبيعي استان خوزستان است و يك پيمانكار خصوصي مسوول اجراي آن. اين در حالي است كه مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي، 30 تن از متخصصان، اساتيد و اعضاي هيات علمي دانشگاهي در حوزه‌هاي گياه‌شناسي، اكولوژي، تنوع زيستي و مركز استراتژيك رياست‌جمهوري و جوامع بومي و محلي مخالفت‌هاي كتبي خود را نسبت به اين موضوع اعلام كرده‌اند. علاوه بر اين، مركز زمين‌شناسي ايران در گزارشي تحت عنوان شناسايي كانون‌هاي منشأ ريزگرد در استان خوزستان، منتشر شده در آبان 96 تاكيد مي‌كند كه منطقه «بيت كوصر» نيازي به مالچ‌پاشي ندارد. به گزارش اين مركز، بيت كوصر اصلا جزو مناطقي نيست كه بتواند به عنوان كانون ريزگرد شناخته شود. در استان خوزستان، كل مساحت كانون‌هاي ريزگرد 345 هزار هكتار و در 7 محدوده است، با اين حال بيت‌كوصر جايي در ميان اين كانون‌ها ندارد. در واقع معلوم نيست كه چرا اعتبارات دولتي اصلا بايد در منطقه‌اي صرف مالچ‌پاشي شوند كه كانون بحراني ريزگرد نيست. ضرورت تثبيت رسوبات بادي ارتباط مستقيمي با ميزان فعاليت پوشش گياهي و ميزان انرژي بادي دارد. اكولوژيست‌هاي مناطق خشك نيز معتقدند كه اگر اكوسيستم تپه‌هاي ماسه بادي حداقل بيش از 50 ميلي‌متر بارندگي دريافت كند و ميزان انرژي باد بر اساس دبي، كه شاخص پتانسيل محل ماسه است، كمتر از 400 واحد يو. وي باشد، در اين صورت اين اكوسيستم با حفاظت وقرق به صورت طبيعي و با استقرار پوشش گياهي پايدار و تثبيت نيازي به عمليات ديگر مثل مالچ‌پاشي ندارد. اين وضعيت براي بيت‌كوصر در ميشداغ صادق است، بيت‌كوصر چراگاه مهمي است كه براي آن تاييديه چرا صادر شده است و نشان مي‌دهد كه اينجا پوشش گياهي دارد و به همين دليل است كه كارشناسان معتقدند در اين تپه‌ها نيازي به دست‌كاري نيست. مالچ نفتي ماده هيدروكربني است، خطرناك، غليظ و سمي است و براي محيط‌زيست آسيب‌هاي فراواني دارد. اين ماده اگر با آب مخلوط شود، خاصيت چسبندگي پيدا مي‌كند، به خاك مي‌چسبد، مانع نفوذ آب مي‌شود و تمام گياهان و جانوران را مي‌سوزاند و نابود مي‌كند. از ديگر مضرات نفت پاشيدن روي زمين، ايجاد لايه نفوذناپذير ابر سطح خاك است. اين لايه نفوذناپذير از ورود آب به داخل شن‌ها ممانعت مي‌كند و در نتيجه گياهان و ميكروارگانيسم‌هاي درون خاك نمي‌توانند تغذيه شوند. علاوه بر اين، مالچ‌پاشي خاك را ناپايدار مي‌كند و به شدت گرد و غبار منطقه نيز مي‌افزايد.مركز پژوهش‌هاي مجلس در جمع‌بندي گزارش خود مي‌‌نويسد كه تپه‌هاي ماسه‌اي بيت‌كوصر جزو انواع ماسه‌اي متحرك و كانون‌هاي ريزگرد استان نيستند، بلكه في‌نفسه يكي از اكوسيستم‌هاي منحصر به فرد شني هستند، موجودات كم‌نظير و حفاظت‌شده ملي و جهاني و جزو ذخاير طبيعي استان هستند. اين گزارش تاكيد مي‌كند كه عمليات مالچ‌پاشي در بيت‌كوصر بايد متوقف شود و اين گزارش پيشنهاد الحاق اين منطقه را به ميشداغ ارايه مي‌كند تا براي هميشه بتوان از اين اكوسيستم منحصر به فرد حفاظت كرد. ما عضو كنوانسيون جهاني حفظ تنوع زيستي هستيم و طبق اهداف «آي.چي»، مناطق خشك حفاظت شده بايد طبق تعهداتي كه به اين كنوانسيون داريم، از 11درصد به 17 درصد ارتقا پيدا كنند. لازم به يادآوري است كه اين كنوانسيون جهاني در مجلس شوراي اسلامي نيز تصويب شده است. طبق ماده 9 قانون مدني، پيوستن ما به اين كنوانسيون در حكم قوانين داخلي است. در سند ملي محيط زيست و در راستاي بند اول از اصل 110 قانون‌اساسي جاي دارد و از سوي رهبر نيز ابلاغ شده است.براي حفاظت از بيت‌كوصر، 30 تن از اساتيد و پژوهشگران كشور در نامه‌اي خطاب به وزير خواستار پايان دادن به مالچ‌پاشي نفتي در تپه‌هاي ماسه‌اي بيت‌كوصر شده‌اند. اين اعضاي هيات علمي گفته‌اند كه استفاده از مالچ نفتي از روش‌هاي منسوخ گذشته است. مالچ‌پاشي در بيت‌كوصر موانع قانوني دارد. نخست عدم اجراي قوانين مملكتي و عدم اجراي ماده 576 قانون مجازات اسلامي است زيرا معتقديم كه در اين پرونده، سند ملي محيط‌زيست و كنوانسيون جهاني حفظ تنوع زيستي و قانون الحاق جمهوري اسلامي به كنوانسيون تنوع زيستي نقض شده است. سياست‌هاي كلي نظام در امر محيط‌زيستي در راستاي بند اول اصل سيزده قانون اساسي به امضاي رهبري رسيده است و جزو قوانين بالادستي و لازم‌الجراست. در بند پنج اين سند ملي محيط‌زيست، ذيل حقوق اساسي آمده است كه امنيت زيستگاه و امنيت حيات‌وحش بايد ارتقا پيدا كند. طبيعي است كه اين اقدام كه موجب تخريب زيستگاه گونه‌هاي مختلف جانوري و گياهي مي‌شود، مصداق بارز نقض سند ملي محيط‌زيست است. اين اقدام از نظر ما نقض كنوانسيون حفظ تنوع زيستي است و بايد توجه داشت كه طبق قانون ماده 9 مدني، مقرراتي كه بر طبق قانون اساسي بين دولت ايران و ساير دول ديگر منعقد مي‌شود، در حكم قانون است.عمليات مالچ‌پاشي در اين منطقه در حالي با مجوز سازمان حفاظت از محيط‌زيست صورت مي‌گيرد كه وظيفه ذاتي اين سازمان، عملا حفاظت و جلوگيري از تخريب است.