مرحمت فرموده ما را همان «كپي‌رايت» كنيد
رضا شكراللهي
با انتشار بيانيه هنرمندان خطاب به رييس‌جمهور براي پيوستن به كنوانسيون برن (كپي‌رايت)، فهميدم كه روزبه رحيمي‌نژاد فيلم مستندي را با همين موضوع و به بهانه آثار لاله اسكندري و عرفان نظرآهاري ساخته است. در فارسي براي اصطلاح «كپي‌رايت» انواع و اقسام معادل‌ها را به كار مي‌بريم، از حق مولف گرفته تا حق تكثير و حق بازنشر و حق مادي و معنوي و حق پديدآورنده و... با اين تشتت، نمي‌دانم چرا هنوز مقاومت مي‌كنيم در برابر پذيرش رسمي خودِ واژه «كپي‌رايت»، خصوصاً در زمانه‌اي كه اين اصطلاح را حتا در زبان عادي روزمره و گفتاري هم به‌راحتي به كار مي‌بريم تا جايي كه حتا وقتي جوكي تازه هم تعريف مي‌كنيم، تهش مي‌گوييم «كپي‌رايتش محفوظه‌ها!» ولي آيا اين تشتت در معادل‌هاي كپي‌رايت و اين مقاومت رسمي زباني بايد باعث بشود به تركيب حشوآميز خنده‌دار «حق كپي‌رايت» برسيم؟ آن هم در حد نام يك فيلم؟
روزبه رحيمي‌نژاد نام فيلمش را گذاشته «حق كپي رايت محفوظ است؟» و خبرگزاري‌ها و مطبوعات هم تركيب «حق كپي‌رايت» را در توضيح خبر اكران فيلم و انتشار بيانيه تكرار كرده‌اند. پيش‌تر درباره اين جور حشو‌هاي قبيح و از سر ناآگاهي نوشته‌ام. حشوهايي هم هستند بسيار رايج در زبان روزمره كه به نظر مي‌رسد ديگر بايد سر تسليم در برابر آنها فرود آورد، مثل: فلاني ۴۷ سال سن دارد به جاي فلاني ۴۷ سال دارد؛ برعليه به جاي عليه؛ آن‌چه كه به جاي آن‌چه و... حشوهايي هم هستند كه جنبه طنزآميز پيدا كرده‌اند، مثل همان سنگ حجرالاسود معروف و دو طفلان مسلم معروف‌تر. اما وقتي «حق كپي‌رايت» به جاي خود «كپي‌رايت» بر زبان روزمره جاري نيست و مردم و هنرمندان يا خودِ «كپي‌رايت» را تنها و به‌درستي به كار مي‌برند يا در هر مقامي يكي از معادل‌هاي آن را، گذاشتن آن براي عنوان يك فيلم، ابداعي ناآگاهانه است كه لابد خودش كپي‌رايت دارد و حقوق آن را بايد به نام پديدآورنده اين فيلم زد!
«كپي‌رايت» به حق انحصاري پديدآورنده اثر براي بهره‌برداري مادي و معنوي از اثر ادبي، هنري يا صنعتي خود مي‌گويند. كنوانسيون برن براي حمايت از آثار ادبي و هنري، يك معاهده بين‌المللي در خصوص حق تكثير و حق مولف است كه اولين بار در شهر برن در سوييس در سپتامبر سال ۱۸۸۶ (شهريور ۱۲۶۵ شمسي) تدوين و تصويب شد. كنوانسيون برن كشورهاي امضاكننده را ملزم مي‌كند كه آثار پديدآورندگان ساير كشورهاي امضاكننده را هم‌چون آثار پديدآورندگان تبعه خود مورد حمايت كپي‌رايت قرار دهد. اين پديدآورنده كسي است كه داراي تابعيت يكي از كشورهاي عضو است يا اگر داراي چنين تابعيتي نيست، اثر خود را براي نخستين بار در يكي از كشورهاي عضو اتحاديه منتشر مي‌كند، يا اقامتگاه وي در يكي از كشورهاي عضو اتحاديه است. مطابق با كنوانسيون برن، حمايت كپي‌رايت خودبه خود بايد فراهم آيد و هيچ لزومي به ثبت رسمي آثار در كشورهاي ديگر براي برقراري اين حمايت نيست.