ادامه توييت‌هاي وزير ارشاد، بيانيه‌هاي خانه تئاتر و نگراني بي‌سرانجام جامعه تئاتر
اسب ورشكستگي و بيكاري بلندمدت را زين كنيد
بابك احمدي
«تاكنون 10 هزار پرونده تسهيلات بانكي از مشاغل فرهنگي، هنري، سينمايي و رسانه‌اي در سامانه كارا ثبت شده‌اند. مبلغ درخواستي تا كنون 436 ميليارد تومان است. از بانك‌ها انتظار مي‌رود كه سريع‌تر در چارچوب دستورالعمل ابلاغي، به پرونده‌ها رسيدگي كنند. اصحاب فرهنگ و هنر منتظرند.» اين اظهارنظر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي حدود يك هفته پيش در توييتر ثبت شد كه نشان مي‌دهد جامعه آماري حداقل ده هزار نفره براي عبور از شرايط سخت پيش آمده، طبق گفته وزير «به انتظار دريافت تسهيلات بانكي نشسته‌اند». اين رقم تازه شامل جمعيت و گروهي مي‌شود كه در وهله نخست امكان بازپرداخت وام بانكي دولتي را در خود مي‌بيند و در مرحله بعد، به هر دلايل نسبت به عبور از پيچ و خم‌هاي بروكراسي طاقت‌فرساي دريافت تسهيلات بانكي اميدوار است. (قطعا بايد جمعيت جاماندگان از چنين امكاناتي را در نظر بگيريم.) حالا چند ماه از شيوع ويروس كرونا و تعطيلي سالن‌هاي تئاتر، سينما، گالري‌ها و كليه اماكن فرهنگي و هنري گذشته و به سادگي مي‌توان حدس زد جمعيتي به مراتب بيش از آنچه در توييت وزير آمده، زيان ديده و از كار بيكار شده‌اند. به تعبيري وضعيت قرمز است. رنگي كه پس از لغو محدوديت‌ها دوباره به شكل سرسام‌آور اوج گرفته و امروز اعلام مي‌شود علاوه بر پايتخت، اهالي چندين و چند شهر ديگر كشور نيز بار ديگر در چرخه ابتلا به ويروس و دست و پنجه نرم كردن با مرگ قرار دارند؛ اين يعني ادامه روند بيكاري جمعيتي گسترده از هنرمندان شهرهاي بزرگ و كوچك. در چنين شرايطي است كه وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي اعلام مي‌كند تنها با پرداخت رقمي كمتر از 500 ميليارد تومان فعلا مي‌توان به فعالان فرهنگي و رسانه‌اي در كاهش ضررهاي پي در پي‌شان ياري (مسكن مقطعي) رساند، گرچه با در نظر گرفتن خزانه خالي دولت (برخلاف بعضي نهادهاي ديگر حاكميتي) شايد انتظار تخصيص اين رقم كمي دور از ذهن باشد. تا اينجاي كار، تخصيص بودجه پرداخت تسهيلات يك مساله است؛ اينكه فرد يا افراد بيكار چگونه قرار است نسبت به بازپرداخت وام اقدام كنند مساله ديگر.
از وزارت فرهنگ هيچ آبي گرم نشد
مرور درخواست وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي از بانك‌ها در توييتر زماني نگران‌كننده‌تر مي‌شود كه با بررسي وضعيت پرداخت اعتبار هنرهاي نمايشي از سوي دولت، درمي‌يابيم شش ماه بعد از تعطيلي كسب و كارها و پشت سر گذاشتن نيمسال ابتدايي 99 بودجه مصوب همچنان به حساب اداره كل هنرهاي نمايشي واريز نشده است.
قادر آشنا، مدير كل هنرهاي نمايشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي 6 مرداد ماه در گفت‌وگويي با خبرگزاري ايسنا درحالي از اختصاص رقمي معادل 300 ميليون تومان براي پرداخت به سالن‌هاي آسيب ديده تئاتر در شهر تهران خبر مي‌دهد كه در عين حال تاكيد مي‌كند مساله كمبود بودجه همچنان مطرح و پررنگ است. «ما از نهادهاي غيردولتي هم مسيرهاي ديگري را پيگيري كرديم و اميدواريم به نتيجه قطعي برسد ولي به عنوان اداره كل هنرهاي نمايشي در ذيل مجموعه معاونت هنري به اين فكر كرديم كه خودمان هم حمايتي انجام دهيم، گرچه بودجه اداره كل هنوز مصوب نشده و پولي هم بابت اين حمايت نگرفته‌ايم. با اين حال تصميم گرفته شد در قالب يك كمك بلاعوض از سالن‌هاي فعال و آسيب ديده در اين مدت حمايت شود. براين اساس يك رقم 300 ميليون توماني را از منابع خود مصوب كرديم تا به نسبت معيارهاي مختلفي همچون فعاليت، ظرفيت مخاطب و ... به صورت بلاعوض اختصاص دهيم.»
اشاره آشنا نشان مي‌دهد بهتر است سكاندار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي پيش و بيش از طرح درخواست خود در فضاي مجازي، پرداخت هرچه سريع‌تر بودجه مصوب را در جلسه‌هاي هفتگي هيات دولت از رييس‌جمهور، معاونان مطالبه كند؛ چراكه تصميم اداره كل هنرهاي نمايشي در دوره كنوني بيشتر به حفظ آبروي دولت (سرخ نگهداشتن صورت با سيلي) و دلگرمي دادن به فعالان هنر شباهت دارد و اين يعني تا اينجاي كار از وزارت ارشاد آبي گرم نشده است.
مديركل هنرهاي نمايشي در گفت‌وگوي مورد اشاره همچنين به پيگيري‌هاي شخص خود نيز اشاره مي‌كند: «پيرو مساله سالن‌هاي خصوصي آسيب ديده در شهر تهران بر اثر كرونا چند مسير را براي كمك مالي پيگيري كرديم كه يكي از آنها مسير دولت بود و به اينجا رسيده كه از طريق وزارت كار و امور اجتماعي مبلغي به عنوان وام قرض‌الحسنه داده شود، يعني علاوه بر سايت كارا، پيگيري‌هايي با همراهي خانم حيدري (معاون توسعه مديريت و منابع وزارت ارشاد)، نماينده اداره كل هنرهاي نمايشي (اتابك نادري)، خانه تئاتر و مدير انجمن تماشاخانه‌هاي خصوصي ايران (شاهين چگيني) صورت گرفت و قرار شده دولت وام 100 ميليون توماني با بهره كم به سالن‌ها بپردازد.» براساس اظهارات آشنا در حال حاضر 15 سالن نمايش در تهران براي اين حمايت درنظر گرفته شده‌اند و كمك با وجود مضيقه‌ها و بدهي‌هاي اداره كل هنرهاي نمايشي (باقيمانده از سال قبل) و نيز جدا از كمك دولت انجام مي‌شود. خبرگزاري ايسنا در انتهاي متن گفت‌وگو به اين نكته اشاره مي‌كند كه «از زمان حضور آشنا در اداره كل هنرهاي نمايشي حدود 9 ميليارد تومان بدهي به هنرمندان و رويدادهايي كه از گذشته باقيمانده بود، پرداخت شده و رقم كل بدهي‌ها نيز 11 ميليارد و 400 ميليون تومان بوده است.» بايد توجه داشته باشيم كه 300 ميليون تومان تقسيم بر عدد 15 (تعداد سالن‌ها) رقمي كمتر از 30 ميليون تومان براي هر مجموعه را نشان مي‌دهد كه در بهترين حالت يك سوم اجاره‌بهاي يك ماه سالن خصوصي را پوشش خواهد داد؛ يعني صفر.
بيانيه‌هاي بي‌نتيجه خانه تئاتر
با افزايش فشار معيشتي بر اهالي هنر، انجمن‌هاي بازيگران، كارگردانان، منتقدان و نويسندگان در مقاطعي بيانيه‌هايي خطاب به مسوولان منتشر كردند. هيات مديره «خانه تئاتر» نيز در اين مدت از قافله انتشار بيانيه دور نمانده و گرفتاري اهل خانه را به دست اندركاران گوشزد كرده است. در تازه‌ترين نمونه، هيات مديره خانه تئاتر پس از برگزاري جلسه مشترك با مديركل هنرهاي نمايشي در بيانيه‌اي خواستار برآورده شدن مطالبات بحق و مشروع هنرمندان اين عرصه در شرايط بحران كرونا شد. بيانيه روز 7 مرداد، درست فرداي روزي به ايميل خبرنگاران ارسال شد كه مديركل هنرهاي نمايشي در گفت‌وگوي رسانه‌اي خود به پرداخت حمايت حداقلي اشاره كرد. طبق گزارش روابط عمومي خانه تئاتر، ششم مرداد ۱۳۹۹، هيات مديره و مديرعامل با قادر آشنا مدير كل هنرهاي نمايشي جلسه‌اي فوق‌العاده برگزار كردند و هيات مديره در اين جلسه ۳ ساعته، ضمن شنيدن گزارشي درباره گروه‌هاي متضرر، بيانيه‌اي پيرامون مطالبه‌گري و بيان اوضاع نامناسب معيشتي جامعه بزرگ تئاتر ايران صادر كرد. «بي‌شك خسارت‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا مختص همگان بوده و جامعه تئاتر خود را تافته جدا بافته از ديگران نمي‌داند اما در شرايطي كه تقريبا همه حِرف و صنوف (با سختي‌ها و ناآرامي‌ها و با وجود سوداگراني كه در اين شرايط بحراني و مرگبار دست از اختلاس و تضييع حقوق ملت برنمي‌دارند) به كار و فعاليت مشغول شده‌اند، سكوت و بي‌توجهي دولتمردان به تئاتر به‌هيچ‌وجه پذيرفتني نيست. چگونه مي‌شود كه دولت براي همه امور و مشاغل، خود را موظف به برنامه‌ريزي بداند اما از سرنوشت و آينده كاري جامعه فرهيخته تئاتر غافل باشد؟ خانه تئاتر، ضمن همياري و همكاري با اداره كل هنرهاي نمايشي و ديگر نهادها و سازمان‌هايي كه بتوانند بخشي از مشكلات زيربنايي و ساختاري تئاتر كشور را برطرف كنند از دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، مطالبات بحق و مشروع هنرمندان تئاتر را خواستار است.»
اين تشكل سپس خواسته‌هاي خود را ذيل 5 عنوان مطرح مي‌كند:
«۱- مسوولان از نگاه پرداخت صدقه به هنرمندان والاي تئاتر در سراسر ايران دست برداشته و با محترم شمردن حق شهروندي آنان جدا از هنرمند بودن، نسبت به تامين معيشت آنان بودجه مكفي و در شأن را تخصيص دهند.
۲- با توجه به گزارش‌هاي وزارت بهداشت و ستاد ملي مبارزه با ويروس كرونا مبني بر طولاني بودن دوران اين بيماري، سندچشم‌انداز كاري هنرمندان را با تشكيل شوراهاي راهبردي در تمام استان‌هاي كشور تنظيم، مكتوب و اعلام نمايد.
۳- تعريف نظام حمايتي روشن از گروه‌هايي كه در طول اين شش ماه از اجراي آثارشان بازمانده يا در حال آماده‌سازي بوده يا در نوبت اجرا به سر مي‌بردند، الزامي است. خانه تئاتر خواستار اعلام روشن پروتكل‌هاي حمايتي است.
۴- تمام سالن‌هاي تئاتر اعم از بزرگسال، كودك و نوجوان، عروسكي، خياباني، آزاد، دانشجويي در سراسر ايران بايد به‌طور يكسان از امكانات و مزاياي مدني مانند بيمه و حمايت‌هاي معنوي بهره‌مند شوند.
۵- با تاكيد بر رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي و توجه جدي به حفظ سلامت كاركنان تئاترها، اجراكنندگان و تماشاگران، اجراي باشكوه نمايش‌ها چه به‌صورت زنده و چه به‌صورت آنلاين در راس سياستگذاري كاري قرار گيرد و موانع نظارتي و پشتيباني‌هاي حقوقي، مادي و معنوي براي احقاق حق هنرمندان در فروش آنلاين بايد به فوريت در نظر گرفته شود.» مفادي كه وقتي به عرصه عمل بازمي‌گرديم ظاهرا هيچ محلي از اعراب ندارند. براي نمونه وقتي به عملكرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در تامين مايحتاج ضروري سالن‌هاي خصوصي براي حراست از سلامت و امنيت جاني مخاطبان (مردم) نگاه مي‌كنيم، نتيجه جز افسوس نيست. در طول روزهاي فعال شدن دوباره سالن‌ها از سوي اين نهاد دولتي هيچ تمهيدي وجود نداشته كه مواردي مانند «امكان ضدعفوني كلي مجموعه‌ها»، «تامين مايع ضدعفوني‌كننده دست»، «ماسك» و مواردي از اين دست حداقل با هزينه كمتري به دست تماشاگر و هنرجو برسد. يادآوري اين نكته ضروري است كه وزارت ارشاد در اين مرحله هيچ اقدامي انجام نداده و بار مالي حفظ سلامت مردم در اماكن فرهنگي را به كلي روي دوش مردم گذاشته است. با در نظر گرفتن بيانيه‌هاي بي‌سرانجام خانه تئاتر، توييت‌هاي گاه و بي‌گاه وزير در مجاز، گلايه‌ها و گوشزدهاي بي‌نتيجه هنرمندان و پيگيري‌هاي رسانه‌ها، در نهايت تنها يك گزينه پيش روي همه قرار مي‌گيرد. گزينه‌اي كه عملكرد دولتمردان تا اين لحظه پيش روي فعالان هنري، به ويژه اهالي تئاتر قرار مي‌دهد يا هزينه‌ها را خودتان بپردازيد، يا براي ورشكستگي و بيكاري طولاني مدت آماده شويد. درنظر بگيريد با پايان تابستان و آغاز سال تحصيلي، اميد چنداني به حضور دانشجويان (موتور محرك جريان تئاتر) در سالن‌ها و حتي كلاس‌هاي درس و دانشگاه وجود ندارد. بنابراين روند كاهشي استقبال از آثار نمايشي ادامه خواهد داشت؛ همچنين پيش‌بيني منطقي شيوع بيماري آنفلوآنزا در پاييز و زمستان به ميزان نگراني خانواده‌ها دامن مي‌زند كه اين نيز به معني كاهش مخاطب و افزايش زمان بيكاري گروه‌ها و تعطيلي سالن‌ها تا پايان سال است. بنابراين از همين حالا گمانه‌زني مبني بر اعلام ورشكستگي بعضي سالن‌هاي خصوصي طي ماه‌هاي آينده و بيكاري بلندمدت هنرمندان چندان هم بيراه نيست. اتفاقي كه اگر به منظور رويارويي با آن برنامه‌هاي حمايتي دولتي وجود نداشته باشد - كه عملكرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي چنين دورنمايي نشان مي‌دهد - عواقب جدي و نگران‌‌كننده درپي خواهد داشت.