جهش توليد به معناي حركت صعودي تابع توليد و جهش كليه عوامل توليد، مشتمل بر سرمايه، نيروي كار، بهرهوري و فناوري است. جهش اقتصادي فرآيندي است كه در آن كشورهاي در حال توسعه از تله درآمد متوسط گذر كرده و با شناسايي و تحريك پيشرانهاي توسعه صنعتي، درآمد سرانه و قابليتهاي فناورانه خود را افزايش داده و شكاف درآمدي و فناورانه خود را با كشورهاي توسعه يافته، كاهش مي‌دهند.
با توجه به فرصت پيش آمده براي ارتقاي جايگاه بخش صنعت، معدن و تجارت در اقتصاد كشور وفق ابلاغ شعار «جهش توليد» از سوي مقام معظم رهبري در سال 1399 لازم است با مروري بر چالش‌هاي پيش روي اين بخش با ايجاد انسجام و هماهنگي نهادي با ساير نهادهاي ذي‌مدخل براي دستيابي به جهش اقتصادي و رونق توليد در كشور تلاش شود. از اين رو در ادامه ضمن ترسيم مشكلات بخش صنعت و معدن در سال 1399 برنامه‌هاي وزارت صنعت، معدن و تجارت براي رفع اين موانع ارايه شده است.
- چالش‌هاي پيش روي بخش صنعت و معدن
در سال 1399
عمده چالش‌هاي پيش روي بخش صنعت و معدن
در سال 1399 عبارتند از:
كاهش عرضه
دشواري تامين نهاده‌هاي وارداتي توليد به واسطه كاهش درآمدهاي ارزي ناشي از كاهش صادرات نفت و عدم امكان گشايش اعتبار در نتيجه اعمال تحريم‌هاي يك‌سويه بر كشور، افزايش هزينه‌هاي مبادلاتي و نتيجتا افزايش هزينه‌هاي توليد را به دنبال داشته كه اين موضوع با شيوع ويروس كرونا موجب مزيد علت و تشديد اخلال در زنجيره تامين شده است.
تعطيل و نيمه تعطيل شدن برخي واحدهاي توليدي در راستاي اجراي سياست‌هاي مقابله با همه‌گيري كوويد-19 همچنين تشديد محدوديت‌هاي تجاري به واسطه مشكلات ناشي از تحريم علاوه بر كاهش درآمدهاي ارزي كشور، تامين مواد اوليه و واسطه مورد نياز توليد را با چالش مواجه كرد كه اين امر نيز در كاهش توليد و عرضه اقتصاد اثرگذار بوده است.
كاهش درآمدهاي دولت در نتيجه اعمال سياست‌هايي نظير معافيت مالياتي كوتاه‌مدت و كاهش درآمدهاي ارزي ناشي از كاهش قيمت جهاني نفت و محدوديت‌هاي تجاري اعمال شده از سوي ساير كشورها همراه با تقبل بخشي از هزينه‌هاي درماني و پرداخت يارانه تسهيلات به كسب وكارها و اقشار آسيب‌پذير به افزايش كسري بودجه دولت انجاميد كه اين موضوع موجب توقف روند كند اجراي پروژه‌هاي عمراني شده و از اين كانال نيز عرضه اقتصاد با محدوديت مواجه شد.
كاهش تقاضاي موثر
تعديل نيروي كار در نتيجه تعطيل يا نيمه تعطيل شدن برخي واحدهاي توليدي(صنعتي و صنفي) موجب كاهش پس‌انداز خانوار، تعويق در پرداخت اقساط و نتيجتا تشديد كاهش قدرت خريد خانوار شده كه اين امر موجب كوچك شدن تقاضاي داخلي اقتصاد شده است.
افزايش تقاضاي نقدينگي و كاهش درآمدهاي ارزي و محدوديت در تامين كالاهاي اساسي
خروج امريكا از برجام در سال 1397 و ايجاد فضاي تنش‌زا عليه ايران توسط اين كشور از يك سو و شيوع ويروس كرونا در اواسط زمستان سال 1398 از سوي ديگر به تشديد شرايط دشوار توليد و تجارت در كشور دامن زد. از اين رو، اين وزارتخانه با استناد به قوانين و اسناد بالادستي كشور و در راستاي افزايش تاب‌آوري اقتصاد ملي در برابر شوك‌هاي بيروني نظير تحريم و پاندمي كرونا، ارتقاي توان رقابت‌پذيري محصولات صنعتي و معدني با استفاده حداكثري از توان داخل، توسعه صادرات غيرنفتي و مديريت واردات با هدف صيانت از منابع ارزي محدود، ايجاد اشتغال پايدار و حفظ معيشت خانوار از تكانه‌هاي پيش‌بيني نشده، برنامه‌هايي را در 7 محور: 1- توسعه و تعميق ساخت داخل در راستاي جهش توليد؛ 2- مديريت واردات و توسعه صادرات غيرنفتي؛ 3- توسعه معادن و صنايع معدني؛ 4- توسعه فناوري و محصولات دانش‌بنيان؛ 5- مديريت بازار و ساماندهي لجستيك تجاري؛ 6- بهبود فضاي كسب وكار مرتبط با بخش صنعت، معدن و تجارت؛ 7- تامين منابع مالي و توسعه سرمايه‌گذاري را در دستور كار خود قرار داده است. يكي از اقدامات مهم اين وزارتخانه براي عملياتي كردن اين برنامه‌ها در سال 1399 سازمان‌دهي پويش ملي «توليد، تداوم اميد» است كه نتايج اقدامات آن در هفته‌هاي گذشته به شرح ذيل است:
پويش ملي «توليد، تداوم اميد» از روز 22/03/1399 با افتتاح طرح‌هاي بزرگ و پيشران صنعتي و معدني در سطح كشور آغاز شده و هدف از آن افتتاح و بهره‌برداري هفتگي از طرح‌هاي صنعتي و معدني در سراسر كشور است. در اين راستا بهره‌برداري از ۲۰۰ طرح بزرگ و منتخب(پيشران) در سراسر كشور با اشتغال ۴۱ هزار نفر و سرمايه‌گذاري ۱۶۹ هزار ميليارد تومان در دستور كار قرار دارد. طرح‌هاي مورد نظر در اين پويش ملي از ميان 3800 طرح داراي پيشرفت فيزيكي بالاي ۸۰ درصد انتخاب شده كه بيشترين تاثير را بر اشتغال، ارزش افزوده، صادرات و تكميل زنجيره توليد محصولات صنعتي دارد.
مشخصات طرح‌هاي به بهره‌برداري رسيده
در پويش ملي «توليد، تداوم اميد»
هفته 1: در دور نخست اجراي پويش ملي «توليد، تداوم اميد» 5 طرح بزرگ صنعتي و معدني در 4 واحد صنعتي مستقر در استان‌هاي اصفهان و خراسان رضوي با مجموع سرمايه‌گذاري بيش از 4 هزار 860 ميليارد تومان و اشتغالزايي 1270 نفر به بهره‌برداري رسيد.
هفته 2: افتتاح پست‌هاي اصلي توزيع برق ۴۰۰ و ۶۳ كيلوولت شهيد خرازي در شركت فولاد مباركه و طرح سپاهان باتري پروژه نورد گرم شماره ۲ شركت فولاد مباركه مزين به نام شهيد سپهبد قاسم سليماني از برنامه‌هاي دور دوم اين پويش ملي بود.
هفته 3: افتتاح 4 طرح و واحد صنعتي در استان‌هاي البرز و قزوين و 7 طرح صنعتي در استان‌هاي اردبيل و خوزستان از عملكرد هفته سوم اين پويش بوده است. 11 طرح مورد بهره‌برداري در هفته سوم پويش ملي «توليد، تداوم اميد» در زمينه توليدات انواع قطعات خودرو، پروفيل UPVC، صنايع سلولزي، خط توليد رباتيك قطعات خودرو، دوربين مدار بسته، پمپهاي چند فازي سرچاهي صنعت نفت و گاز، پمپ تراك تزريق سيمان در چاه نفت و ساخت قطعات شامل ماشين كاري، ساخت مخازن ذخيره و سازه‌هاي صنعتي فعال هستند.
هفته 4: بهره‌برداري از يك واحد صنعتي توليدكننده فيلم(B.O.P.P) با سرمايه‌گذاري 100 ميليارد تومان و اشتغالزايي بيش از 80 نفر و راهاندازي مجدد و احياي شركت گلريز پليمر قم با سرمايه‌گذاري بيش از 430 ميليارد تومان و اشتغال 84 نفر در اين هفته انجام شد.
هفته 5: در اين هفته 3 طرح صنعتي و بازرگاني با مجموع سرمايه‌گذاري 2400 ميليارد ريال و اشتغالزايي 190 نفر به بهره‌برداري رسيد. همزمان با اين طرح‌ها، طرح بازسازي 5 انبار ذخيره كالاهاي اساسي در مجتمع انبارهاي مكران(طريقالقدس) نيز به بهره‌برداري رسيد. ظرفيت اين انبارها 180 هزار تن و سرمايه‌گذاري انجام شده براي بازسازي آنها 200 ميليارد ريال بوده كه توسط شركت مادر تخصصي بازرگاني دولتي ايران تامين شده است. اشتغال اين طرح نيز 40 نفر است.
علاوه بر اقدامات برشمرده، طرح بزرگ و پيشران صنعتي و معدني مجتمع ذوب آهن پاسارگاد در شهرستان كوار افتتاح شد. اين مجتمع با ظرفيت اسمي سالانه ۱.۸ ميليون تن آهن اسفنجي و ۳.۴ ميليون تن گندله آهن داراي مجموع سرمايه‌گذاري ۵۱۰۰۰ ميليارد ريال و اشتغال ۶۷۴ نفر است. براي راهاندازي بخش آهن اسفنجي اين مجموعه ۲۶ هزار ميليارد ريال هزينه شده و اشتغالزايي ۳۷۶ نفر را ايجاد كرده است. در بخش گندله‌سازي نيز افزون بر 25 هزار ميليارد ريال هزينه شده كه اشتغالزايي ۳۵۰ نفر را به دنبال داشت. در ادامه يك طرح صنعتي با مجموع سرمايه‌گذاري 2500 ميليارد ريال و اشتغالزايي 122 نفر به بهره‌برداري رسيد.
هفته 6: در اين هفته 4 طرح صنعتي در استان‌هاي گيلان و مركزي با مجموع سرمايه‌گذاري بالغ بر 857 ميليارد تومان و اشتغالزايي مستقيم براي 347 نفر به بهره‌برداري رسيد. 2 طرح صنعتي گيل‌آرا بافت‌كاسپين و آرين‌تخته در استان گيلان با مجموع سرمايه‌گذاري 806 ميليارد و 700 ميليون تومان و اشتغال مستقيم 272 نفر و 2 طرح صنعتي بسپار فوم توليدكننده انواع فوم مستقر در شهرك صنعتي زرنديه و هخامنش پارس توليدكننده انواع روغن صنعتي مستقر در استان مركزي با مجموع سرمايه‌گذاري 50 ميليارد تومان و اشتغالزايي مستقيم براي 750 نفر مورد بهره‌برداري قرار گرفت.
هفته 7: در اين هفته در استان آذربايجان غربي 4 طرح صنعتي ايجادي و توسعهاي با اولويت «جهش توليد» به بهره‌برداري رسيد. طرح نخست، واحد توليد ايمپلنت با فناوري روز است؛ اين واحد صنعتي با سرمايه‌گذاري بيش از 35 ميليارد تومان براي 30 نفر به صورت مستقيم اشتغالزايي كرده است. طرح دوم افتتاح شركت «صنايع غذايي ايرانيان اروميه» با اشتغالزايي مستقيم براي 160 نفر و سرمايه‌گذاري بيش از 170 ميليارد تومان بوده است. دو طرح ديگري كه در قالب برنامه جهش توليد و تداوم اميد به بهره‌برداري رسيدند، واحدهاي تراكتورسازي اروميه و نماكاران هزاره سوم بودند.