قدرت‌هايي كه نمي‌توان ناديده گرفت
علي موسوي‌خلخالي
مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق اواخر هفته گذشته به ايالات متحده سفر كرد و مورد استقبال رسمي دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري اين كشور قرار گرفت. گفته شد به دستور دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري ايالات متحده استقبال از او در عالي‌ترين سطح انجام شد. سفر كاظمي به ايالات متحده حدود يك ماه بعد از سفر او به ايران انجام شد. سفر او به ايران نيز بسيار مورد اهتمام قرار گرفت و در عالي‌ترين سطوح از او استقبال رسمي شد. آن سفر نتايج بسيار خوبي به همراه داشت كه در پايان آن هر دو طرف از آن ابراز رضايت كردند. كاظمي در حالي روز شنبه اين هفته از واشنگتن به بغداد بازگشت كه روز سه‌شنبه راهي اردن شد تا در سومين نشست مهم سه‌جانبه دوره‌اي عراق - اردن - مصر در امان شركت كند. در امان نيز شخص پادشاه اردن در فرودگاه به همراه پسرش به عنوان وليعهد و همچنين نخست‌وزير به استقبال كاظمي آمدند تا در آنجا نيز عالي‌ترين استقبال از او انجام شود. سفر كاظمي به اردن يك روزه بود و سه طرف (اردن – عراق - مصر) با صدور بيانيه‌اي كه در آن ضمن تاكيد بر لزوم هوشياري نسبت به تحولات پيچيده منطقه بر حمايت از آرمان فلسطين و تشكيل كشور مستقل فلسطيني به پايتختي قدس شريف تاكيد شد، به كار خود پايان داد. تحركات بين‌المللي كاظمي در حدود سه ماهي كه از آغاز به كار او به عنوان نخست‌وزير دولت انتقالي عراق گذشته، نشان از پويايي و تحركات او دارد. اين‌گونه معروف است كه او از حمايت امريكايي‌ها، به عنوان يكي از قدرت‌هاي تاثيرگذار و ذي‌نفوذ در عراق، برخوردار است.
اما در عين حال جمهوري اسلامي ايران نيز او را به چشم نخست‌وزيري نامطلوب و دور از منافع تهران نمي‌بيند كه استقبال گرم از او در تهران اين ادعا را تاييد مي‌كند. بنابراين مي‌توان گفت كه ايران نيز به نوعي از كاظمي حمايت مي‌كند.
كاظمي سفر خود را از ايران آغاز كرد، اين نخستين‌بار بود كه رييس دستگاه اجرايي عراق، نخستين سفر خارجي خود را به ايران اختصاص مي‌داد. تاكنون سابقه نداشته است كه نخست‌وزيرهاي عراق، اولين سفر خارجي خود را از ايران آغاز كرده باشند. اتفاقي كه بسيار مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و در عين حال دلخوري اعلام نشده‌اي را از سوي عربستاني‌ها كه بنا بود اولين سفر نخست‌وزير عراق به آنجا باشد اما نشد، به دنبال داشت. مدت كوتاهي بعد از آن بود كه كاظمي راهي امريكا شد. قبل از سفر به امريكا كاظمي اعلام كرد كه پيام‌رسان نيست و هيچ پيامي را از سوي ايران براي امريكايي‌ها نبرده است. همانند همه دولتمردان عراقي، كاظمي نيز تلاش دارد كشورش را از تنش‌هاي موجود ميان ايران و امريكا دور كند. در عين حال اين واقعيت را بسيار خوب مي‌داند كه بايد در روابط بين‌المللي‌اش توازن ايجاد كند. استقبال از او در تهران و واشنگتن، در عالي‌ترين سطح، تلاشي بود كه نشان دهد به دنبال حفظ موازنه در روابط بين‌المللي عراق است. اگرچه كاظمي هنوز راهي عربستان سعودي نشده اما در نشست سه‌جانبه امان حاضر شد تا نشان دهد عراق به روابط عربي نيز به اندازه ديگر روابط بين‌المللي عراق اهميت مي‌دهد و هر سه رابطه عربي – ايراني – امريكايي را در كنار هم مي‌خواهد. اهميت اين تلاش زماني بيشتر خودنمايي مي‌كند كه شاهديم كاظمي نه تنها برنامه‌اي براي سفر به تركيه – به عنوان يكي از كشورهاي قدرتمند منطقه – ندارد، بلكه تنش‌ها با اين كشور روز به روز در حال تشديد است. مساله‌اي كه خواه ناخواه اهميت ايران در روابط غيرعربي عراق را پررنگ‌تر از هميشه مي‌كند. نبايد تصور كرد كه گسترش روابط عراق با كشوري و حل مشكلاتش با آن كشور يا تامين بخشي از نيازهايش از كشوري غير از ايران به معناي دور شدن بغداد از تهران است. با توجه به معادلات حاكم بر عراق هيچ دولتي نمي‌تواند در عراق بر سر كار آيد و گمان كند كه مي‌تواند از ايران دور شود. كما اينكه در نظر نگرفتن مهره تاثيرگذاري چون امريكا در عراق نيز براي هيچ دولتي امكان‌پذير نيست. در افواه عمومي و در حرف‌هاي درگوشي مقامات عراقي اين عبارت زياد زده مي‌شود كه اگر دولت عبدالمهدي سقوط كرد به دليل ناخشنودي امريكايي‌ها از نزديكي بي‌محاباي او به ايران و بي‌توجهي به خواسته‌هاي آنها بود. كما اينكه شاهد بوديم در حدود 10 ماهي كه عبدالمهدي نخست‌وزير بود، تقاضاي سفر او به امريكا دست‌كم چهار بار به تعويق افتاد و در آخر هم انجام نشد كه دليل اصلي آن عدم تمكين عبدالمهدي به خواسته‌هاي امريكايي‌ها عليه ايران از جمله رعايت تحريم‌هاي يك‌جانبه اعمال شده واشنگتن عليه تهران بود. همچنين در دوران نوري مالكي نيز شاهد بوديم كه بي‌توجهي دولت وقت به رابطه با كشورهاي عربي چه هزينه‌هاي سنگيني را بر امنيت عراق تحميل كرد كه فاجعه ظهور داعش از جمله آن بود. بنابراين دولت عراق ناگزير است براي حفظ ثبات و استقرار خود رابطه‌اي متوازن با سه محور عربي - ايراني - امريكايي برقرار كند و بديهي است كه قرار هم نيست گسترش رابطه با يك طرف به حساب طرف ديگر باشد.