تركيه و سياست خارجي‌تهاجمي
سيد علي قائم‌مقامي
تركيه از دهه دوم قرن بيست و يكم تصميم گرفت تا با اعمال تغييراتي در سياست خارجي خود، گامي در راستاي آنچه از سوي آنكارا تقويت امنيت داخلي تركيه خوانده مي‌شود بردارد. بر مبناي اين تصميم، تركيه تلاش داشت تا با حضور نظامي برون مرزي در ديگر كشورها، كيلومترها دورتر از مرزهاي خود به دفاع از منافعش بپردازد. در سال‌هاي ابتدايي دهه 2000 آنكارا سياستي متفاوت داشت و براي نمونه ترجيح مي‌داد عمليات زميني در شمال عراق را تقريبا كنار بگذارد. اما از 2016 به اين سو تصميم گرفت تا علاوه بر آشكارسازي سياست خارجي تهاجمي خود به تقويت حضور نظامي در ديگر كشورها بپردازد. رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه در اين باره گفته است كه اگر تركيه مي‌خواهد در داخل مرزهايش امنيت داشته باشد بايد دفاع را از خارج از مرزها آغاز كند و از همين رو است كه امروز شاهد آن هستيم كه اين كشور در بيش از 13 كشور ديگر حضور نظامي دارد. اين سياست تهاجمي تركيه را بايد در دو حوزه جداگانه مورد بررسي قرار داد. بخشي از اقدامات تهاجمي آنكارا نظير حضور نظامي در كشورهاي افغانستان و سوريه در هماهنگي كامل با ناتو صورت مي‌گيرد و اين خواست ناتو است كه تركيه در اين مناطق حضور فعال داشته باشد. اما بخش ديگري از سياست تهاجمي تركيه تصميمي مستقل است كه بايد آن را به نوعي ديگر نگريست. تركيه در حالي كه ديپلماسي فراگيري را در برخي نقاط از جمله آفريقا پيش مي‌برد تلاش مي‌كند با استفاده از بازوي نظامي‌اش نيز اين ديپلماسي را موثر كند. نمونه‌اي از سياست تهاجمي تركيه حضور در مديترانه است كه اين روزها باعث افزايش سطح تنش در اين منطقه شده است. تركيه مي‌خواهد به رغم وجود فشار، در برخي زمينه‌ها استقلال خود را حفظ كند و با اقدامات مستقل در راستاي تأمين منافع ملي گام بردارد. تركيه و يونان هر دو عضو ناتو به شمار مي‌آيند با اين تفاوت كه يونان عضوي از اتحاديه اروپا هم هست و اروپايي‌ها ترجيح داده‌اند در مناقشه اخير به جانبداري از يونان بپردازند. تركيه عضو ناتو است، اما سياست‌هايي كه در درياي مديترانه دنبال مي‌كند، كاملا در تضاد با سياست‌هاي ناتو قرار دارد. اين كشور دومين قدرت زميني ناتو محسوب مي‌شود، اما در درياي مديترانه كاملا خلاف سياست‌هاي كلي ناتو عمل مي‌كند. به همين دليل است كه در اين منطقه شاهد درگيري‌هاي جدي ميان تركيه و مصر و تركيه و يونان هستيم تا جايي كه در اين رقابت‌ها كاملا مخالف اهداف جمعي ناتو است كه تركيه يكي از اعضاي آن محسوب مي‌شود. به نظر نمي‌رسد كه هيچ كدام از طرفين برنامه‌اي براي عقب‌نشيني داشته باشد. يعني هم تركيه مي‌خواهد حقوق خود را در مديترانه شرقي حفظ و احيا كند و هم تلاش دارد استقلالش را نشان دهد. دولت تركيه تلاش دارد تا نفوذ خود را در شاخ آفريقا گسترش دهد و با سومالي و جيبوتي روابطي جديد برقرار كند، حتي شخص اردوغان به سومالي سفر كرد تا بتواند اين كشور را به يكي از اقمار تركيه در آفريقا تبديل كند. اما بعد از يك دهه تلاش واقعيت اين است كه تركيه هنوز موفق به اجراي رويكرد توسعه‌طلبانه‌اش در مديترانه نشده است. چرا كه اين رويكرد هم هزينه اقتصادي، امنيتي و سياسي زيادي دارد و هم اصولا پذيرشي از سوي بازيگران ديگر منطقه براي چنين رويكرد توسعه‌طلبانه‌اي وجود ندارد. از سوي ديگر تركيه در سال‌هاي اخير با توجه به اختلافات عديده‌اي كه با غرب در برخي مسائل پيدا كرده، تلاش مي‌كند در همكاري با شرق و به ويژه مسكو برخي مسائل خود را پيش ببرد. اين موضوع باعث شده در برخي مسائل، سياست تركيه در مقابل غرب تهاجمي به حساب آيد. بايد ديد سياست خارجي تهاجمي تركيه كه در برخي موارد مانند مساله مديترانه به‌حق و در راستاي منافع ملي اين كشور بوده و در برخي موارد نظير مساله تركيه به اشتباه از سوي آنكارا اتخاذ شده است، آيا مي‌تواند در ميان مدت منافع تركيه را تأمين كند يا بايد شاهد يك بازنگري جديد از سوي آنكارا باشيم.