از ري تا قصران

به چهاردهم مهرماه روز تهران كه مي‌رسيم، هويت تاريخي و جغرافيايي پايتخت ايران محور تمامي گفت‌وگوها مي‌شود؛ گويي براي يك روز هم كه شده چشم و گوش دل ما در پي زيبايي‌ها و ريشه‌ها مي‌شود. براي يك روز، چشم را مي‌بنديم و برمي‌گرديم به روزگاري كه باغ‌ها و عمارت‌هاي پر از اطوار و لوند پايتخت بلعيده نشده بود به دهان اين هيولاي خفته بر دود و غبار. مجامع و جلسات را در اين روز حول تهران‌گردي، تهران‌پژوهي و تهران‌شناسي پر رونق‌تر برگزار مي‌كنيم. تهران تاريخي ما بسان سفالينه‌اي زرين فام كه از بستر زندگي حقيقي خود دور افتاده و اكنون در ويترين موزه جلوه‌گري مي‌كند، كماكان سوژه پررونقي براي كشف و جست‌وجوست ولي از پشت ويترين تاريخ. مجال ما جرعه‌اي از خيال و خاطره شد. آنچه ما به روزگار خويش ديديم شكل‌گيري شهري بود كه نام خويش را عاريه گرفته بود و دهان طماعش از ري تا قصران را بلعيد و از يك سو رو به دماوند تاخت از يك سو رو  به كرج. و اين تهران بود كه به سوي شميران و ري بسط مي‌يافت و نه برعكس. شهري كه در برابر ديدگان نسل ما باليد، كمتر زمينه جذابي براي پژوهش دارد. آيندگان نيز چون ما به جست‌وجوي تهران قديم برخواهند آمد. و ناگزير به سراغ ميراث و مكتوبات كساني مي‌روند كه تهران را ديدند، شميران را لمس كردند، به شهر ري مسافرت كردند براي زيارت حضرت عبدالعظيم حسني و تفاوت سايه سار باغات قصران و رودبار قصران را چشيده بودند. بعيد است كسي به تاريخ تهران و شميران علاقه‌مند باشد و  نام  دكتر حسين كريمان را نشنيده باشد، حسين كريمان در 17 آبان 1297 در قريه آهار (شميرانات) چشم به جهان گشود و نويسنده، اديب، مورخ و جغرافيدان بود. تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در تهران به پايان برد. از سال ۱۳۱۵ تدريس خود را در مدارس تهران مانند حافظ، منوچهري، ايمان و اتحاد آغاز كرد. در سال ۱۳۲۴ موفق به دريافت ليسانس در رشته زبان و ادبيات فارسي از دانشسراي عالي شد. در همين سال به قم رفت و تحصيل و تدريس خود را در دبيرستان حكيم نظامي اين شهر آغاز كرد. در طول اقامت در قم به فراگيري علوم اسلامي در حوزه علميه قم پرداخت. در سال ۱۳۳۵ دوره دكتراي خود در رشته زبان و ادبيات فارسي را به پايان رساند و از سال ۱۳۳۹ به تدريس در دانشگاه شهيد بهشتي (ملي سابق) پرداخت و تا پايان عمر بدان مشغول بود. دكتر حسين كريمان در ۲۰ آذر ۱۳۷۲ در سن هشتاد سالگي به سبب سكته قلبي درگذشت و در شهر قم به خاك سپرده شد. دكتر كريمان از مولفان «دايره‌المعارف تشيع» بود. از آثار او: «جغرافياي شهرستان قم»؛ «طبرسي و مجمع البيان»، در دو مجلد؛ «ري باستان»، در دو مجلد؛ «قصران»، در دو مجلد؛ «آثار بازمانده از ري»؛ «تهران در گذشته و حال»؛ «سيره و قيام زيد بن علي»؛ «فرهنگ‌نويسي در ايران»؛ «جغرافياي دره رودبار» و «پژوهشي در شاهنامه» است. علاوه بر اينها بيش از هشتاد مقاله و رساله در موضوعات ديني و علمي و ادبي و تاريخي نوشته است. او براي نگارش كتاب سيره و قيام زيدبن علي (ع) برگزيده چهارمين دوره كتاب سال ايران شد. دكتر حسين كريمان در كنار زنده ياد محمد  تقي مصطفوي، پايه‌گذار تهران‌پژوهي‌هاي شصت سال اخير به شمار مي‌رود، او در كتاب «تهران در گذشته و حال» كه در سال 1355 توسط انجمن ملي ايران منتشر شد به شرح وضعيت تهران از پيش از اسلام تا پهلوي دوم پرداخته است و علاوه بر تاريخ تهران، يكايك بناها و آثار شاخص مربوط به هر دوره تاريخي را معرفي كرده و به شرح مهم‌ترين تحولات تهران آن دوره پرداخته است. جامعيت اين كتاب به گونه‌اي است كه به جرات مي‌توان گفت اكثر پژوهش‌هاي چهار دهه اخير مبتني بر آن هستند. در دو مجلد«قصران» نيز او به مباحث تاريخي، جغرافيايي، اجتماعي، مذهبي و آتشگاه منطقه كوهستاني ري باستان و تهران كنوني پرداخته است كه در قديم با عنوان قصران (كوهستان) از آن ياد مي‌شد. منزل استاد حسين كريمان در روستاي آهار هم اكنون به شكل خانه موزه در آمده و بازديد آن براي عموم آزاد است.