ارمنستان و آذربايجان بعد از ۱۴ روز درگيري‌هاي نظامي را متوقف كردند
آتش‌بس با پادرمياني برادر بزرگ‌تر
شهاب شهسواري
پس از دو هفته نبرد خونبار ميان نيروهاي جمهوري آذربايجان و ارمنستان، عاقبت دو طرف در مسكو توافق كردند تا درگيري‌ها را موقتا متوقف كنند. نشست مسكو كه به دعوت ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، روز جمعه آغاز شد، نشان از نفوذ روسيه در هر دو جمهوري قفقاز جنوبي دارد كه روزگاري بخشي از اتحاد جماهير شوروي بودند. دستاورد روسيه براي توقف درگيري‌ها در قره‌باغ در شرايطي به دست مي‌آيد كه رسانه‌هاي امريكايي از دولت اين كشور به دليل بي‌تفاوتي ديپلماتيك در مقابل مناقشه قره‌باغ انتقاد و از انداختن دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان در آغوش روسيه، اظهار نگراني مي‌كنند. فرانسه، طرف سومي كه همراه با روسيه و امريكا در گروه مينسك مسوول ميانجي‌گري براي حل مساله قره‌باغ بود نيز هر چند در طول روزهاي گذشته تحركاتي براي كمك به حل بحران نشان داد، اما نهايتا نقشي در توافق آتش‌بس موقتي كه بعد از 10 ساعت مذاكره وزراي خارجه روسيه، آذربايجان و ارمنستان در مسكو به دست آمد، نداشت. جمهوري اسلامي ايران هم كه به لحاظ سرزميني نزديك‌ترين كشور به مركز درگيري است، اهميت نقش‌آفريني مسكو در پايان درگيري‌ها را مورد توجه قرار داد و بلافاصله بعد از آغاز آتش‌بس، رييس‌جمهور اسلامي ايران در تماسي تلفني با همتاي روسش از نقش روسيه در پايان درگيري‌ها استقبال كرد.
توافقي كه جمعه شب در مسكو با وساطت روسيه به دست آمد، فقط با هدف تبادل اجساد كشته‌شدگان و اسراي جنگي است و به گفته وزارت خارجه روسيه، براي آتش‌بس دائمي در مذاكراتي مجزا گفت‌وگو خواهد شد. زهراب مناتساكانيان و جيحون بايرامف، وزراي خارجه ارمنستان و جمهوري آذربايجان، روز جمعه در يك جلسه نزديك به ۱۰ ساعته با حضور سرگي لاوروف، وزير خارجه روسيه براي آتش‌بس به توافق دست يافتند. براساس گزارش‌هاي رسانه‌اي در طول دو هفته درگيري ميان دو كشور بين ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر نظامي و غيرنظامي از هر دو طرف كشته شده‌اند.
مذاكرات براي آتش‌بس دائمي
ادامه خواهد يافت
به گفته سرگي لاوروف، وزير خارجه روسيه بر اساس توافق آتش‌بس از ساعت ۱۲ ظهر روز شنبه به وقت محلي (12:30 به وقت تهران)، روند تباديل اجساد قربانيان و اسراي جنگي با نظارت كميته بين‌المللي صليب سرخ آغاز مي‌شود. براساس بيانيه وزارت خارجه روسيه هر چند اين آتش‌بس موقتي است اما «ويژگي‌هاي يك آتش‌بس دائمي به صورت جداگانه مورد توافق قرار خواهد گرفت.» به گفته لاوروف هر دو طرف توافق كرده‌اند تا گفتوگوها براي يك صلح دائمي و پايدار در منطقه را آغاز كنند. لاوروف در جمع خبرنگاران گفت: «آذربايجان و ارمنستان مذاكرات جدي در مورد راه‌حل مسالمت‌آميز براي حل مساله را به زودي آغاز خواهند كرد.» وزارت خارجه فرانسه هم ضمن استقبال از توافق آتش‌بس موقت ميان دو طرف، اين توافق را گام اول در مسير گفت‌وگوهاي جدي براي پايان مسالمت‌آميز مناقشه قره‌باغ توصيف كرده است.
واكنش تركيه
دولت تركيه كه در طول دو هفته گذشته به شدت از اقدامات جمهوري آذربايجان حمايت مي‌كرد و از سوي ارمنستان به اعزام نيرو و تجهيزات نظامي به جمهوري آذربايجان متهم شده بود، توافق آتش‌بس را «ابتكار آذربايجان و فرصتي براي ارمنستان براي پايان دادن به اشغال خاك جمهوري آذربايجان» توصيف كرده است. مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه گفته است كه در اثر اين جنگ «جمهوري آذربايجان به همه جهان نشان داد كه با استفاده از توانايي‌هاي خودش، مي‌تواند بعد از ۳۰ سال اشغالگري همه سرزمين‌هايش را بازپس بگيرد.» به گفته چاووش اوغلو «آتش‌بس موقت، جانشيني براي راه‌حل دائمي كه به معناي عقب‌نشيني كامل نيروهاي ارمنستان از خاك آذربايجان است، نخواهد بود.»
نقض پراكنده آتش‌بس
به‌رغم توافق آتش‌بس ميان وزراي ارمنستان و آذربايجان، بعد از ساعت 30: 12 دقيقه روز گذشته همچنان برخي درگيري‌هاي پراكنده ميان دو طرف در منطقه قره‌باغ كوهستاني ادامه داشت. دو طرف يكديگر را به نقض آتش‌بس متهم كرده‌اند و مدعي شده‌اند كه حملات از سوي طرف مقابل بعد از ساعت آتش‌بس هم ادامه يافته است. شوشان استپانيان، سخنگوي وزارت دفاع ارمنستان، نيروهاي آذري را متهم كرد كه بعد از ساعت آتش‌بس، برخي مناطق مسكوني را هدف حملات خود قرار داده‌اند. وزارت دفاع آذربايجان در واكنش به اين اتهام آن را «اخبار جعلي منتشره توسط ارمنستان» توصيف كرد. در برابر جمهوري آذربايجان ارمنستان را به گلوله‌باران شهرهاي تتر و اقدم متهم كرد؛ اتهامي كه اين بار وزارت دفاع ارمنستان آن را كذب توصيف كرد.
براساس آماري كه جمهوري آذربايجان منتشر كرده است ۳۱ شهروند غيرنظامي جمهوري آذربايجان در طول 14 روز درگيري كشته و ۱۶۸ نفر ديگر هم مجروح شده‌اند. در برابر مقام‌هاي جمهوري خودخوانده ناگورنو قره‌باغ هم مدعي هستند كه ۲۲ شهروند غيرنظامي ساكن اين منطقه و ۳۷۶ نيروي نظامي اين منطقه در طول درگيري‌ها جان باخته‌اند. آرتاك بگ‌لريان، كميسيونر حقوق بشر منطقه گفته است كه دستكم ۷۰ هزار شهروند منطقه قره‌باغ، يعني نيمي از جمعيت اين منطقه ارمني‌نشين در خاك جمهوري آذربايجان، بر اثر جنگ مجبور به ترك خانه‌هاي‌شان شده‌اند. عفو بين‌الملل در گزارش مدعي شده است كه در درگيري‌هاي اخير قره‌باغ از سلاح‌هاي ممنوعه از جمله بمب‌هاي خوشه‌اي استفاده شده است. علاوه بر اتهام حمله مستقيم به مناطق مسكوني كه از سوي دو طرف به يكديگر وارد مي‌شود، هر دو طرف ديگري را به استفاده از مزدوران خارجي متهم كرده‌اند. طرف ارمنستاني مدعي است گروهي از شبه‌نظاميان افراطي اهل سوريه، از طريق خاك تركيه به جمهوري آذربايجان منتقل شده‌اند تا در اين جنگ مشاركت كنند. در برابر، آذربايجان هم مدعي شده است كه ارمنستان در اين جنگ از مزدوران ارمني لبناني و سوري و همچنين كردهاي شبه‌نظامي عراق و سوريه استفاده مي‌كند. هر چند صحت اين اتهام‌زني‌ها و ابعاد حضور نيروهاي خارجي، به ويژه شبه‌نظاميان افراطي، مشخص نيست، اما دولت‌هاي منطقه، از جمله ايران و روسيه نسبت به گسترش نفوذ تروريسم در منطقه در صورت استمرار ورود شبه‌نظاميان خارجي افزايش يافته است.
واكنش‌هاي تهران
جمهوري اسلامي ايران كه در طول روزهاي گذشته به شدت از ادامه درگيري ميان ارمنستان و جمهوري آذربايجان ابراز نگراني كرده و دو طرف را به آتش‌بس فرا خوانده بود، بعد از اعلام آتش‌بس موقت ميان دو كشور از اين اقدام حمايت و از تلاش‌هاي روسيه براي توقف درگيري‌ها تشكر كرد. حسن روحاني، رييس‌جمهور اسلامي ايران در تماس تلفني با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از تلاش‌هاي روسيه براي دستيابي به اين آتش‌بس تقدير كرد. حسن روحاني رييس‌جمهور روز شنبه در تماس تلفني با رييس‌جمهور روسيه، با بيان اينكه درگيري نظامي دو كشور همسايه آذربايجان و ارمنستان براي ما بسيار تلخ و نگران‌كننده است، اظهار داشت: «مداخله احتمالي برخي كشورهاي ثالث در اين درگيري موجب گسترده و طولاني شدن بحران خواهد شد و آن را به نفع كشورهاي منطقه نمي‌دانيم.» روحاني با اشاره به تماس‌هاي خود با سران دو كشور آذربايجان و ارمنستان و تاكيد بر ضرورت حفظ امنيت مرزهاي ايران و جان هموطنان ساكن در مناطق مرزي، اظهار داشت: «صلح در منطقه براي ما از اهميت بالايي برخوردار است.» رييس‌جمهور تلاش روسيه براي برقراري آتش بس و آغاز گفتوگوها بين آذربايجان و ارمنستان را ارزشمند توصيف كرد و با مهم خواندن اجراي آتش‌بس و تداوم آن از آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي ارايه هرگونه كمك و همكاري در اين زمينه خبر داد.
رييس‌جمهور روسيه در اين تماس تلفني كه بيش از يك ساعت به طول انجاميد، ضمن تشريح اقدامات اين كشور براي حل مناقشه قره‌باغ خاطرنشان كرد: نگراني‌هاي ايران از اين بحران منطقه‌اي را درك مي‌كنيم و علاقه‌مند به همكاري با تهران براي حل و فصل اين درگيري از مسير مذاكره و گفت‌وگو هستيم. ولاديمير پوتين تصريح كرد: مواضع ايران در مسائل منطقه از جمله بحران قره‌باغ از اهميت بالايي براي ما برخوردار است و از ادامه رايزني با تهران براي حل و فصل موضوع استقبال مي‌كنيم. رييس‌جمهور روسيه با بيان اينكه در وهله اول بايد جنگ متوقف شود، گفت: درگفت‌وگو با مقامات آذربايجان و ارمنستان درمورد آتش‌بس از تاريخ 10 اكتبر به توافق رسيده‌ايم و اميدوارم با برقراري آتش‌بس زمينه براي گفت‌وگو و مذاكره فراهم شود. پيش از تماس تلفني روساي جمهوري ايران و روسيه محمدجواد ظريف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران نيز در توييتي ضمن استقبال از برقراري آتش‌بس در ناگورنو - قر باغ نوشت: «ايران از توقف خصومت‌ها در منطقه ناگورنو- قره‌باغ به عنوان قدمي در راستاي صلح استقبال مي‌كند. ما از همسايگان خود، جمهوري آذربايجان و ارمنستان، مي‌خواهيم كه براساس احترام به حقوق بين‌الملل و تماميت ارضي در گفت‌وگوهاي جدي مشاركت كنند.» وي افزود: «از تلاش‌هاي سازنده همسايه‌مان، كشور روسيه، نيز قدرداني مي‌كنيم.»