تلگرام هنوز نفس می‌کشد

آیا با گذشت بیش از 2 سال و نیم از فیلتر تلگرام، مردم همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند؟! پاسخ به این سوال برای کسب‌وکارها، شرکت‌های تبلیغاتی، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، سیاستمداران و سیاستگذاران فضای مجازی اهمیت دارد و به آنها کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مواجهه با این پیام‌رسان بگیرند. آخرین نظرسنجی معتبری که در این رابطه منتشر شده، اسفند 98 توسط ایسپا انجام شده که نشان می‌دهد 42 درصد ایرانیان همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. نکته قابل‌توجه در این نظرسنجی، اقبال روزافزون مردم به واتس‌آپ است که نشان می‌دهد فیلترینگ تلگرام باعث افزایش کاربران ایرانی واتس‌آپ شده است؛ به نحوی که پس از فیلترينگ تلگرام تا آن تاریخ، استفاده از واتس‌آپ در میان ایرانیان حدود 40 درصد افزایش یافته است. اما پس از اسفند 98 تاکنون، وضعیت استفاده از تلگرام به کجا رسیده است؟ برای این منظور رجوع به کلان‌داده‌ها و داده‌کاوی تلگرام روش مفیدی برای فهم سازوکار حاکم بر تلگرام است. این داده‌ها نشان می‌دهد که روند استفاده از تلگرام در 6 ماه ابتدایی سال کاملا نزولی بوده و این روند در ماه مهر سال جاری متوقف شده و در این ماه استفاده از تلگرام روندی صعودی پیدا کرده است. همان‌گونه که در نمودار بالا مشاهده می‌شود در ماه مهر در هر روز به ‌طور میانگین مجموع مطالب کانال‌های تلگرامی 1.49 میلیارد  بار دیده شده که نسبت با ماه گذشته11/0 میلیارد افزایش بازدید داشته است. معنای این اعداد این است که مطالب کانال‌های تلگرامی در مهر ماه در هر روز حدود 100میلیون بار بیشتر از ماه مهر دیده شده است. اگرچه ابعاد این اعداد بزرگ است اما در شرایطی که روزانه به طور میانگین حدود 2.26 میلیون مطلب تلگرام منتشر می‌شود، عدد عجیبی نیست. یعنی آنکه هر مطلب تلگرامی به طور متوسط تنها 660 بار دیده شده است. با این حال داده‌ها نشان می‌دهد که استفاده از تلگرام از ابتدای پاییز افزایش قابل توجهی یافته و بیش از 4 ماه قبل از آن بوده است. این یافته کاملا هم‌راستا با یافته‌های به دست آمده از تلگرام در سال‌های گذشته است. در همه این سال‌ها، استفاده از تلگرام در 6 ماه اول سال روندی نزولی داشته و با آغاز پاییز افزایش یافته است. اینکه چه عواملی باعث فراز و فرود استفاده از تلگرام می‌شود، مبهم است اما به نظر می‌رسد بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها در این امر عاملی اثرگذار است.

 بازدید کانال‌های خبری افزایش یافته است
به موازات افزایش استفاده از تلگرام، بازدید کانال‌های خبری نیز افزایش یافته است. نمودار زیر به خوبی نشان می‌دهد که به جز کانال ورزش 3 بازدید کانال‌های خبر دیگر در فصل تابستان روندی نزولی داشته اما از ابتدای پاییز بازدید این کانال‌ها نیز افزایش داشته است.

 مطالبي كه در ماه مهر بیشتر  دیده  شد ؟
بنابراین داده‌ها نشان می‌دهند که استفاده از تلگرام در ماه مهر افزایش یافته است. صعود تیم پرسپولیس به فینال و فوت محمدرضا شجریان استاد آواز ایران از جمله عوامل مؤثر در افزایش استفاده از تلگرام در این ماه بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که مطالب کانال ورزش 3 از جمله پربازدیدترین مطالب تلگرام در ماه مهر بوده است. اما نکته جالب توجه آن است که مطلب یکی از کانال‌های شرط‌بندی در مورد نتایج فوتبال، که به پیش‌بینی نتایج فوتبال فعالیت می‌کند، با 467هزار بازدید در کنار یکی از مطالب وایرال شده در مورد شهرداری تهران بیشترین بازدید مطالب تلگرامی را در ماه مهر داشته است. توجه به مطالب یک کانال شرط‌بندی گویای آن است که در زیر پوست تلگرام چه می‌گذرد. البته با توجه به کانال‌های تلگرامی که این مطالب را منتشر کرده‌اند به نظر می‌رسد هر دو یعنی مطلب شرط‌بندی و مطلب مربوط به شهرداری، مطلب با کمک کانال‌های تبلیغاتی، پخش شده و بازدید آنها افزایش یافته است.  
وضعیت کانال‌های سیاسی در تلگرام  ؟ 
روند کاهشی استفاده از تلگرام در 6 ماه اول سال بر روی کانال‌های سیاسی، اعم از کانال‌های وابسته به مخالفان جمهوری اسلامی، اصولگرایان و اصلاح‌طلبان تاثیرگذار بوده است. داده‌های به ‌دست آمده حاصل از داده‌کاوی روی بازدیدهای 4 کانال ممکلته، سپاه قدس، امتداد و فردای بهتر(مصطفی تاجزاده) نشان می‌دهد که به جز کانال امتداد، دیگر کانال‌ها با کاهش مخاطب و بازدید مطالب مواجه شده‌اند؛ حتی در ماه مهر که استفاده از تلگرام و بازدید کانال‌های تلگرامی رشد داشته است. همان‌گونه که در جدول فوق نیز مشخص است به‌جز کانال امتداد، سایر کانال‌ها در ابتدای هر فصل با افت بازدید مواجه بوده‌اند و فقط کانال تلگرامی امتداد است که نسبت به ابتدای سال با افزایش بازدید مواجه بوده است. نکته قابل‌ توجه در میان این کانال‌‌ها آن است که کانال‌های منسوب به اصلاح‌طلبان به‌شدت بازدید کمتری از دیگر کانال‌ها دارند و این درحالی است که اصولگرایان مدعی هستند که از تلگرام خروج کرده‌اند. داده‌هایی که به‌ خوبی نشان می‌دهد چرا صدای اصلاح‌طلبان شنیده نمی‌شود. افت بازدید کانال ممکلته را که توسط مخالفان جمهوری اسلامی اداره می‌شود، می‌توان به کاهش امید به این گروه نیز تعبیر کرد. با این حال آنچه از مجموع داده‌های بالا می‌توان استنتاج کرد آن است که تلگرام در مهر ماه مجددا رونقی نسبی گرفته و هنوز محیطی پویا و زنده دارد و بسیاری از ایرانیان همچنان از آن استفاده می‌کنند؛ هرچند میزان بازدید  مطالب کانال‌های سیاسی نشان‌دهنده کاهش اعتماد مخاطب به این کانال‌ها و چه ‌بسا خود آن گروه‌هاست. به طور کلی می‌توان گفت که فیلترینگ تلگرام نتوانسته مانع از استفاده از تلگرام شود و به همین دلیل این شبکه همچنان بستری مناسب برای تبلیغات و اطلاع‌رسانی است که کنار آن به دلیل امکانات فراوانی که این اپلیکیشن در اختیار کاربرانش قرار می‌دهد برای ارتباطات شخصی نیز کارآمدی بالایی دارد و شاید همین امر راز ماندگاری تلگرام با وجود فیلترینگ باشد.
پژوهشگر  شبکه‌های  اجتماعی  مجازی