اهميت استراتژيك كشمير
پيرمحمد ملازهي
برنامه‌اي كه دهلي‌نو براي كشمير طراحي كرده قبل از دوراني برنامه‌ريزي شد كه هندوستان با امريكايي‌ها تا اين اندازه نزديك شوند. درست از زماني كه حزب بي‌جي‌پي قدرت را در هند دراختيار گرفت و اتال بيهاري واج‌پايي، نخست‌وزير فقيد هند در راس امور قرار گرفت، بحث‌هاي زيادي در مورد راهكار پايان دادن به مسائل جاري در كشمير مطرح شد. عمده‌ترين نگراني دهلي‌نو، گروه‌هاي افراطي و شبه‌نظامياني بود كه به ادعاي آنها توسط پاكستان آموزش مي‌ديدند و تجهيز مي‌شدند و براي اجراي عمليات تروريستي به كشمير تحت سلطه هندوستان اعزام مي‌شدند. نهايتا دولت واج‌پايي يكي از پيشنهادهايي را كه براي پايان دادن به تنش‌ها در كشمير برگزيد، پايان دادن به شرايط خودمختاري و قوانين ويژه منطقه جامو و كشمير بود. براساس قانون اساسي دوران استقلال هند، تقريبا در همه امور، به جز مسائل سياست خارجي، نظامي و دفاعي و پول ملي، دولت محلي جامو و كشمير از استقلال عمل برخوردار بود و تقريبا مانند يك حكومت مستقل عمل مي‌كرد. پايان وضعيت ويژه جامو و كشمير از همان زمان مطرح شده بود و زماني كه نارندرا مودي به عنوان نخست‌وزير از حزب بي‌جي‌پي قدرت را دراختيار گرفت، عزم جدي براي اجراي همين برنامه داشت. براساس برنامه حزب بي‌جي‌پي، جامو و كشمير به يك ايالت مانند بقيه ايالت‌هاي هندوستان تبديل مي‌شود و تمام امتيازهاي ويژه‌اي كه براساس قانون اساسي به اين منطقه داده شده است، لغو مي‌شود. امريكايي‌ها اين را مي‌دانند كه منطقه كشمير منطقه بسيار حساسي است. نقاط مرزي كشمير با چين به لحاظ جغرافيايي بر چين و آسيا مركزي، بر پاكستان و بر هند مسلط است و از جايگاه ژئواستراتژيك ويژه‌اي برخوردار است. اين منطقه جغرافيايي طمع‌هاي بسياري را در ميان قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني برمي‌انگيزد، از جمله مشهور است كه رژيم صهيونيستي پيشنهاد رسمي به دولت هند داده بود كه پايگاهي نظامي در منطقه كشمير دراختيار اين رژيم قرار بگيرد تا با استفاده از موقعيت استراتژيك كشمير، كل زرادخانه هسته‌اي و برنامه اتمي پاكستان را از بين ببرند؛ هر چند كه دولت هند با اين پيشنهاد موافقت نكرد. جايگاه استراتژيك كشمير، به ويژه در مهار چين، مورد توجه امريكايي‌ها هم هست. اما واقع‌بينانه نيست كه بگوييم امريكايي‌ها يكسره ديكته مي‌كنند و هندي‌ها برنامه‌هاي آنها را مي‌پذيرند. دهلي‌نو، برنامه‌هاي واضح و روشني از گذشته براي جامو و كشمير دارد و برنامه بازآرايي سازماني جامو و كشمير يك برنامه قديمي است كه آخرين مرحله آن همين مساله لغو امتياز خريد و فروش اموال منقول فقط در ميان ساكنين بود. تصميم هند اين است كه مساله كشمير را به طور كلي پايان دهد و شرايطي كه در گذشته زمينه دخالت پاكستان را ايجاد مي‌كرد از بين ببرد. به اعتقاد من اسلام‌آباد هم عزم و اراده جدي هند در اين مورد را درك كرده است. اگر در هفت، هشت ماه گذشته به عملكرد گروه‌هاي افراطي و شبهنظامي در منطقه كشمير تحت سلطه هند نگاه كنيم، مشاهده مي‌كنيم كه تقريبا هيچ عمليات جدي و بزرگي در اين منطقه انجام نشده است. شايعاتي وجود دارد كه ارتش پاكستان گروه‌هاي شبهنظامي تحت حمايت خود يعني لشكر طيبه، جيش محمد و حزب مجاهدين را از مرز كشمير به سمت افغانستان منتقل كرده‌اند و اين شبه‌نظاميان تمركز خود را بر همكاري با طالبان و شبكه حقاني در افغانستان قرار داده‌اند. امريكايي‌ها از عزم و اراده دهلي‌نو در قضيه كشمير خرسند هستند و روشن است كه دولت هند را به اين اقدامات تشويق مي‌كنند. اما نمي‌توان گفت كه تمام برنامه‌هاي هند در اين منطقه از سوي دولت امريكا ديكته شده باشد. منطقه لداخ در جامو و كشمير كه مورد مناقشه ميان هند و چين است حدود ۹۰ هزار كيلومتر مربع سرزمين را در بر مي‌گيرد كه چيني‌ها نسبت به حاكميت بر آن ادعا دارند. چين معتقد است كه هندوستان ۹۰ هزار كيلومتر مربع از خاك چين را در منطقه لداخ و برخي مناطق اطراف آن اشغال كرده و در برابر هندي‌ها هم پيش از اين مدعي بودند كه اساسا كل استان تبت چين متعلق به سرزمين هند است. هر چند بعد از سفر راجيو گاندي به چين و توافق‌هايي كه انجام شد هند از ادعاي سرزميني‌اش نسبت به تبت عقب‌نشيني كرده است اما مساله لداخ و ادعاي سرزميني چين نسبت به هند همچنان وجود دارد و در ماه‌هاي گذشته هم باعث درگيري‌هاي مرزي ميان دو طرف شده است. مساله كشمير يك مناقشه قديمي بسيار پيچيده است. بعد از استقلال هند از بريتانيا و جنگ ميان هند و پاكستان براي سلطه بر كشمير، خانواده دوگرا، فرزندان گلاب سينگ كه پيش از اين منطقه كشمير را از بريتانيا اجاره كرده بودند و مهاراجه‌نشين مستقلي در آنجا براي خود ايجاد كرده بودند از حاكميت هند بر جامو و كشمير حمايت كردند، در برابر رهبران استقلال پاكستان هم معتقد بودند كه براساس توافق استقلال همه مناطق مسلمان‌نشين بايد تحت حاكميت اسلام‌آباد قرار گيرد. دست‌كم سه جنگ تمام‌عيار بر سر مساله كشمير ميان دو قدرت جنوب آسيا اتفاق افتاده است. در حال حاضر خط كنترل در كشمير به شكلي تنظيم شده كه يك سوم از كشمير تحت سلطه پاكستان و دوسوم آن تحت سلطه هندوستان است. هر دو كشور اما بركل كشمير ادعاي ارضي دارند. شوراي امنيت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌هاي خود پيشنهاد برگزاري همه‌پرسي براي تعيين سرنوشت كشمير را مطرح كرده است كه هند و پاكستان آن را نپذيرفته‌اند. در حال حاضر سه ديدگاه در مورد سرنوشت كشمير وجود دارد: پيوستن كامل كشمير به پاكستان، پيوستن كامل كشمير به هند و ديدگاه استقلال كشمير كه در ميان جمعيت كشمير تحت سلطه هند طرفداران زيادي دارد. در آينده هر يك از دو كشور هند و پاكستان اگر تصور كنند كه قدرت كافي براي ضميمه كردن بقيه كشمير به خاك خود دارند، قطعا براي تسلط بر آن اقدام خواهند كرد. باتوجه به بي‌ميلي دوطرف براي انعطاف در مورد مساله كشمير، من بعيد مي‌دانم كه در ميان‌مدت شاهد تغييري در وضعيت موجود تنش در جنوب آسيا باشيم.