زلزله ازمير، در منطقه‌اي پرتنش در مرز يونان و تركيه

بعدازظهر جمعه 30 اكتبر 2020 (9 آبان 99) زلزله‌اي با بزرگاي 7.0 در ساعت 13:52 به وقت يونان و 14:52 به وقت تركيه، موجب خسارات جاني و مالي (عمدتا در تركيه، در شهر ازمير و پيرامون آن) شد. در 24 ساعت اول بعد از رخداد، 24 نفر از كشته‌شدگان مربوط به شهر ازمير تركيه بودند و دو كودك در جزيره سوموس يونان جان خود را از دست دادند، جزيره سوموس بخشي از مجمع‌الجزاير دودكانيز است.   زلزله نهم آبان 99 در آب‌هاي مورد دعواي دو كشور و در مجاورت جزيره سوموس، از مجمع‌الجزاير دودكانيز رخ داده است. كانون زلزله از نظر جغرافيايي در يونان واقع است، ولي بيشتر خسارت‌ها به تركيه مربوط بوده است. اين بدان معناست كه جزايري كه رسما جزو يونان هستند تا مجاورت غرب و جنوب غرب تركيه ادامه دارند. و اين نشان مي‌دهد كه جنگ‌هاي تاريخي به ويژه در اواخر دوره عثماني در قرن نوزدهم، دست برتر و پيروز بيشتر يونان بوده است.   از اوايل شهريور 99 تركيه و يونان، اعضاي ناتو كه رقباي سنتي نيز هستند، نيروي دريايي و هواپيماهاي جنگي خود را در مخالفت با يكديگر در درياي مديترانه بسيج كرده‌اند. ريشه اين تنش‌ها در جست‌وجوي گاز طبيعي در جزيره قبرس بود كه خود مدت‌ها منبع درگيري بين يونان و تركيه بوده است. آنها با تاريخچه‌اي از مشكلات مختلف ژئوپليتيكي كه در نيم قرن گذشته سه بار به جنگ نزديك شده‌اند تعيين حقوق ارضي جزاير يونان در سواحل تركيه، مورد اعتراض تركيه است، چراكه تركيه مدعي است كه فلات قاره يك كشور بايد از سرزمين اصلي آن و نه از جزاير دورافتاده‌اش، اندازه‌گيري شود. براساس كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد قانون درياها، ملت‌هاي ساحلي مي‌توانند يك منطقه اقتصادي انحصاري را تا ۲۰۰ مايل دريايي (۳۷۰ كيلومتر) از ساحل خود حفظ كنند كه در آن حق ماهيگيري، معدن‌كاري و حفاري دارند. جايي كه دو منطقه با هم اختلاف دارند، كشورها موظفند به يك توافق برسند، اما تركيه اين كنوانسيون را تصويب نكرده است. همچنين تركيه مدعي است كه كشورهاي جزيره‌اي مانند قبرس تنها حق دارند حقوق درون آب‌هاي سرزميني قانوني خود را داشته باشند.  درياي اژه و محدوده جزيره‌ها، محل درگيري‌هاي تاريخي دو طرف بوده است. يونان و تركيه در اين منطقه در سال ۱۹۸۷ به آستانه جنگ رسيدند. تنش‌ها در سال ۱۹۹۶ بار ديگر بر سر حاكميت جزيره خالي از سكنه ايميا، يا كارداك (به تركي) شعله‌ور شد. تنش‌هاي درياي اژه در سپتامبر 2020 (شهريور 99) بر سر ادعاي آب‌هاي سرزميني اژه مجددا بروز كرد. تركيه ادعا مي‌كند آب‌هاي سرزميني در اژه به 6 مايل دريايي (11.1 كيلومتر) از سواحل مي‌رسد. پارلمان تركيه در سال ۱۹۹۵ به دولت اجازه داد در صورتي كه يونان آب‌هاي سرزميني خود را به ۱۲ مايل دريايي (22.2 كيلومتر) در اژه گسترش دهد، از نيروي نظامي استفاده كند. تركيه بيم آن دارد كه چنين اقدامي بتواند دسترسي خود را به آب‌هاي بين‌المللي محدود كند و آن را از منابع دريانوردي محروم كند. در حالي كه يونان از حق خود براي انجام اين حركت براساس قانون درياها دفاع مي‌كند.  جزاير دودكانيز جايي كه زلزله 30 اكتبر 2020 در مجاورت يكي از آنها (جزيره سوموس) رخ داد، محلي است كه يونان در پي جنگ جهاني دوم بر آنها تسلط كامل يافت. پس از تصاويري كه به‌تازگي از ورود سربازان يوناني به دورافتاده‌ترين جزاير دودكانيز منتشر شد، دولت تركيه به يونان نسبت به افزايش نيرو در اين جزاير هشدار داد. يونان مي‌گويد صرفا يك جابه‌جايي معمول سربازان را انجام مي‌داد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه گفته است شهروندان ترك در منطقه تراس با تبعيض روبه‌رو هستند. تركيه همچنين يونان را متهم مي‌كند كه ده‌ها مدرسه تركيه را بسته است. در سال ۲۰۱۷ در اولين سفر يك رييس دولت تركيه به يونان در ۶۵ سال گذشته، اردوغان خواستار تجديدنظر در اين پيمان لوزان شد، پيماني كه در سال ۱۹۲۳ به درگيري امپراتوري عثماني و متحدان جنگ جهاني اول از جمله يونان، فرانسه و بريتانيا پايان داد. درخواست اردوغان براي تقويت حقوق مسلمانان در يونان و حل اختلافات حاكميتي در اژه است. يونان تكذيب مي‌كند كه عليه اقليت مسلمان خود تبعيض مي‌كند و مي‌گويد اردوغان در موقعيتي نيست كه در مورد چنين مسائلي سخنراني كند زيرا تركيه در سال ۱۹۷۱ يك مدرسه الهيات ارتدوكس يوناني را براساس قانوني تعطيل كرد كه آموزش‌هاي مذهبي و نظامي را تحت كنترل دولت قرار داد و در تابستان 2020 اياصوفيه را در استانبول كه ابتدا به عنوان كليساي جامع بيزانس ساخته شده بود و در دهه‌هاي اخير به عنوان موزه فعاليت مي‌كرد، مجددا به مسجد تبديل كرد. تركيه بعد از زمين لرزه نهم آبان، در سطح اضطراري «سه» قرار دارد كه نماد «فاجعه سراسري» است. اين زمين لرزه در سراسر جزاير شرقي يونان و حتي در پايتخت يونان، آتن احساس شد. رسانه‌هاي يوناني گفتند كه ساكنان سوموس و ساير جزاير از خانه‌هاي خود فرار كردند.

تلويزيون دولتي يونان گزارش داد كه «ميني‌سونامي» در جزيره سوموس رخ داده است. دو كودك، در مدت كوتاهي پس از زلزله مدرسه خود را در واتي ترك مي‌كردند. هنگام عبور از خيابان باريك از شهرستان، يك ديوار از يك ساختمان قديمي فرو ريخت و آنها زير آوار كشته شدند. نخست‌وزير يونان ميتسوتاكيس اوايل بعد از ظهر جمعه، با اردوغان رييس‌جمهور تركيه تماس گرفت تا كشته شدن شهروندان تركيه را در زلزله تسليت بگويد. او گفت: «اختلافات ما هر چه باشد، اين (زلزله) از زمان‌هايي است كه مردم ما بايد كنار هم بايستند.» رييس اتحاديه اروپا گفت كه اتحاديه اروپا براي ارايه كمك به هر دو كشور يونان و تركيه آماده است. روابط تركيه، يونان و اتحاديه اروپا در ماه‌هاي اخير به دليل اختلاف نظر در مورد حقوق آب‌ها در مديترانه شرقي تيره شده است.  زمين لرزه جمعه 30 اكتبر ساعت 14:51 به وقت محلي استان غرب ازمير تركيه را لرزاند. طبق گزارش سازمان مديريت سوانح و فوريت‌هاي تركيه (آفاد) كانون زمين لرزه در درياي اژه در 17 كيلومتري ساحل شهر «سفري حصار» از توابع ازمير بوده است. جايي كه در 10 كيلومتري شمال جزيره سوموس و در شمال شهر كوچك ساحلي «واتي» يونان قرار داشت. سونامي هم در «سفري حصار» تركيه و هم در «واتي» يونان جاري شد. سوانح طبيعي شرايطي را پيش مي‌آورند كه درگيري‌هاي تاريخي و ژئوپليتيكي به‌ويژه در مرز‌ها، حداقل به ‌طور موقت بايد جاي خود را به همكاري بدهد.