آنچه بر «تِنِت»؛ آخرين ساخته كريستوفر نولان گذشت
يك فيلم چالشي، يك گيشه نيم‌سوز
صدف فاطمي
در توضيحش اين‌طور آمده: «دو جاسوس بين‌المللي حرفه‌اي براي جلوگيري از وقوع جنگ جهاني سوم، درگير ماجرا و توطئه‌اي پيچيده مي‌شوند؛ از جمله يك فناوري بي‌مانند كه امكان وارونگي زمان را به بشر داده است.» همين چند خط كافي بود تا حرف‌هايي كه پيش از اين جسته و گريخته درباره ساخته جديد نولان شنيده شده بود، رنگ و بوي واقعيت بگيرد. منابع خبري غيررسمي بارها به اين موضوع اشاره كرده بودند كه نولان ۱۰سال ايده ساخت اين فيلم را در ذهنش چرخانده. ديگراني هم بودند كه مي‌گفتند نولان چيزي حدود ۲۰سال براي ايده‌پردازي ساخت اين فيلم زمان گذاشته. همين بود كه وقتي خبر اكران فيلم جديد كريستوفر نولان پيچيد، همه گوش‌ها تيز شد. همه مي‌خواستند بدانند كه در اين بلبشويي كه ويروس كرونا به راه انداخته، آيا واقعا «انگاشته» يا «Tnet» ارزش اين را دارد كه مخاطب به خاطرش ريسك كند، پا روي ترس‌هايش بگذارد و براي دو ساعت و نيم روي صندلي‌هاي سينما به تماشايش بنشيند؟ همان چند خط اول خبر اكران «تنت» كه در رسانه‌ها پيچيد، همه فارغ از اينكه آخرين ساخته نولان چه موجي از تمجيد يا انتقاد به همراه خواهد داشت، درباره ويژگي منحصر‌به‌فردي حرف مي‌زدند كه اين فيلم با خودش داشت؛ اينكه در دوران ركود و تعطيلي سينماها و در اين بازار مرگباري كه كوويد۱۹ به راه انداخته، نولان به شدت اصرار دارد كه فيلمش حتما در سينما اكران شود. آيا اين فيلم مي‌تواند گيشه خاموش سينما را رونق دوباره ببخشد؟ همان روزها مجله تايم نوشت كه اگر قرار باشد چيزي در اين دوران بتواند تماشاگران را به سالن‌هاي سينما برگرداند، آن چيز فيلم جديد نولان است؛ فيلمي كه نولان مي‌گويد پنج سال زمان صرف نوشتن فيلمنامه پيچيده‌اش كرده و بارها در مصاحبه‌هايش تاكيد داشته كه «تنت» را بايد در بزرگ‌ترين و بهترين سينماي ممكن ديد. بالاخره بعد از كشمكش‌هاي بسيار زياد كارگردان بريتانيايي با مخالفاني كه به دليل شرايط پيچيده كرونايي نمي‌خواستند مخاطبان را به سالن سينما بكشانند، «انگاشته» روي پرده آمد؛ براي اولين بار در خارج از مرزهاي امريكا و در كشورهايي مثل استراليا، كانادا، كره جنوبي، فرانسه، ايتاليا، آلمان، ژاپن، روسيه، انگلستان و چين اكران شد.
يك شاهكار پر از ابهام
نولان هنگام اكران جهاني فيلم در پيامي تصويري به مخاطبانش در چين گفته بود كه «تنت» بزرگ‌ترين فيلمي است كه تا امروز ساخته. او به اين موضوع تاكيد كرده بود كه اين فيلم را براي صفحه نمايش‌هاي بسيار بزرگ كارگرداني كرده. با اكران «انگاشته» نظرها يكي پس از ديگري رديف شدند؛ پيتر بردشاو در گاردين نوشت: «با آن همراه شويد. كريستوفر نولان با يك مفهوم بي‌نظير كاري مي‌كند كه شما براي نفس كشيدن ماسك خود را در بياوريد، در حالي كه در تعجب هستيد كه ماجراي اين فيلم كلا از چه قرار است.» الكس گادفري با اشاره به خلاقيت نولان در استفاده از افكت‌هاي سينمايي جذاب و متفاوت، درباره «تنت» در سايت خبري امپاير توضيح داد: «بار ديگر نولان با در دست گرفتن كنترل محيط تلاش مي‌كند واقعيت را تغيير يا دست‌كم سقف سالن‌هاي سينما را از هيجان منفجر كند.» او همچنين «انگاشته» را اين‌طور توصيف كرد: « بزرگ، پررنگ، گيج‌كننده و ديوانه‌وار!» تارا مك‌نامارا با اشاره به مهارت كريستوفر نولان در دستكاري زمان، در كامن سنس نوشت: «او اين‌بار انگار يك مكعب روبيك در ژانر فيلم‌هاي سفر به زمان ساخته. فيلم از نظر ذهني طاقت‌فرساست و شايد تعداد معدودي از مخاطب‌ها بتوانند شلختگي زمان را درست كنار هم بچينند.» آن طرف جسيكا كيانگ با انتقاد به يكي از نقش‌هاي محوري فيلم در نيويورك‌تايمز نوشت: «جان ديويد واشنگتن نقش يك مامور بي‌نام و نشان سي‌آي‌اي را بازي مي‌كند كه بين صحنه‌هاي مختلف در زمان در رفت‌وآمد است.» اين دقيقا نكته‌اي بود كه بسياري از منتقدان ديگر هم به آن اشاره كرده بودند؛ اينكه در «انگاشته» شاهد مجهولات سردرگم‌كننده بسياري هستيم كه وقتي بازي سفر زمان هم به آن اضافه مي‌شود به مراتب ابهامات بيشتري ايجاد مي‌كند. اين دقيقا مصداق همان جمله‌اي است كه يكي درباره آخرين ساخته نولان گفته بود: «تنت فيلمي است كه خيلي‌ها در برابر آن مبهوت مي‌شوند و دست‌ها را بالا مي‌برند.» جاني اولكسينسكي هم در نيويورك‌پست نوشت: «حتي براي كارگردان جسور فيلم‌هاي تلقين و يادگاري هم انگاشته يك فيلم بي‌پروا و چالشي است. تلاش براي فهم داستان به مخاطب اين حس را مي‌دهد كه انگار روي يك چهارپايه با كلاه كاغذي نشسته است؛ از همان كلاه‌هايي كه قبلا در مدارس روي سر شاگرد تنبل‌ها مي‌گذاشتند.» يكي نوشت: «اين فيلم يك دروغ بزرگ است… دنيا آماده ديدن يك فيلم خوب پرمخاطب بود؛ مخصوصا وقتي كه ماسك‌هاي صورت را مي‌ديديم و درباره سفر در تونل زمان صحبت مي‌شد. متاسفانه تنت اين فيلم نبود.» يكي از كاربران توييتر آخرين ساخته نولان را يك شاهكار بزرگ سينمايي توصيف كرد و نوشت: «نولان باز هم مخاطبانش را ميخكوب كرد.» و يكي ديگر نوشت: « فيلمي پر از مجهولات ذهني كه اصلا در اين شرايط روحي و پاندمي كرونا كه دنيا را از پا درآورده خوراك روحي خوبي نبود.» خبر ساخته جديد نولان كه رسيد، از همان ابتدا همه چيز در هاله‌اي از ابهام بود. تا مدت‌ها اطلاعات زيادي از فيلم در دست نبود و چند خط محدود و پراكنده همين بود كه احتمالا داستان فيلم مربوط به زمان است و جان ديويد واشنگتن و رابرت پتنسيون در آن بازي مي‌كنند. اكران «تنت» اما خيلي از تئوري‌ها درباره داستان فيلم را نقش بر آب كرد. داستان فيلم اصلا درباره سفر زمان نبود و از قضا يك ژانر كاملا جاسوسي داشت. عجيب هم نبود، چراكه نولان از علاقه‌مندان پر و پا قرص فيلم‌هاي جميز باند است و بعدها اعتراف كرد كه در تمام دوران ساخت «تنت»، فيلم‌هاي جيمز باند را نديد تا تاثير مستقيمي روي او نگذارد. نولان درباره ژانر فيلم «انگاشته» گفته: «مي‌خواستم يك فيلم جاسوسي بسازم كه هم آشنا باشد و هم ناآشنا.» از نظر بسياري از مخاطباني كه در اين بلبشوي كرونا پاي «انگاشته» نشستند، صحنه‌هاي بسيار عجيب و بزرگ، تصادف‌‌هاي نفس‌گير اتومبيل‌ها، هويت‌هاي پنهان و ايده‌هاي تازه درباره ماهيت زمان و جهان خيالي، همه در كنار هم يك روايت تك‌خطي دارد؛ «تنت» نسخه نولاني «جيمز باند» است.
«انگاشته» بالاخره چند مي‌فروشد؟
«تنت» با بودجه ۲۰۰ميليون دلاري ساخته شده. اگر هزينه‌هاي بسيار زياد تبليغات را هم به آن اضافه كنيم عددش خيلي بيشتر از اين حرف‌ها هم مي‌شود.آن‌طور كه ورايتي خبر داد، در هفته اول اكران بين‌المللي اين فيلم در كشورهايي مثل انگلستان، فرانسه و كره‌جنوبي، نولان موفق شد با مجموع فروش بيش از ۵۳ميليون دلار رونق را تا حد زيادي به سينما برگرداند. هنوز اما خيلي مانده بود تا هزينه‌هاي ساخت و تبليغ فيلم جبران شود، چه برسد به اينكه بخواهد سودي هم به جيب بياورد. با اين همه اما فروش توفاني «انگاشته» در روزهايي كه يك ويروس جهاني سينماها را رسما تعطيل كرده بود، عين معجزه بود. بعد از آن همه چشم به گيشه امريكاي شمالي و چين دوخته بودند كه ببينند اين دو كشور آمار را چقدر جابه‌جا مي‌كنند. طبق آخرين اعلام سايت ورايتي، «انگاشته» تا امروز ۳۰۰ميليون دلار فروش داشته كه به اين ترتيب توانسته بودجه ساخت ۲۰۰ميليون دلاري خود را به استوديو پس بدهد و حالا در گيرو‌دار بازگرداندن بودجه تبليغات است. بر اساس گزارش تلگراف، با توجه به درصد دريافتي برادران وارنر، استوديوي سازنده «تنت» از سينماها در دوران كرونا، در صورتي كه مجموع فروش اين فيلم به ۴۰۰ميليون دلار برسد، آن وقت نولان مي‌تواند نفس راحتي بكشد و ادعا كند كه آخرين ساخته پرحاشيه‌اش نه تنها غبار نشسته بر سينماهاي خاموش در روزهاي كرونايي را پاك كرده، بلكه به سود هم رسيده است. هنوز اما خيلي تا پايان راه حرف و حديث مانده. تحليل يك خطي بسياري از اهالي سينما همان چيزي است كه ورايتي نوشته؛ اينكه «تنت» در سطح جهاني ۳۰۰ميليون دلار درآمد دارد، اما گيشه داخلي همچنان بحراني است و چراغش نيم‌سوز. برادران وانر و تحليلگران باكس‌آفيس انتظار دارند وقتي سينماها در امريكا دوباره رونق بگيرند، آمار فروش «تنت» هم تكان بخورد. شايد آن زمان استوديوهاي هاليوودي هم كه فعلا بزرگ‌ترين پروژه‌هاي خود را از اكران دور نگه داشته‌اند، وسط بيايند و دست به كار شوند.