كودكان كار بحثي كه هيچ‌گاه فراتر از تئوري‌ها نرفته است
گروه اجتماعي - كمترين آثار كار كودكان «بزه‌ديدگي و بزهكاري» و «كودك‌آزاري» است كه دانشگاه شهيد بهشتي تلاش كرده در سلسله نشست‌هايي كه تحت عنوان «دوشنبه‌هاي حقوق كودك» برگزار مي‌كند درباره آن طرح بحث كند. نوزدهمين نشست از سلسله نشست‌هاي دوشنبه‌هاي حقوق كودك با موضوع «كار كودك » در حالي برگزار شد كه موضوع «كودك‌آزاري» از طريق شبكه‌هاي اجتماعي نيز در اين جلسه مورد بحث قرار گرفت. دكتر مريم افشاري استاد دانشگاه در ابتداي نشست بيان داشت: امروزه شاهد كودكاني هستيم كه به علل و عوامل ناخواسته اجتماعي، خانوادگي، فرهنگي واقتصادي مجبور به كار كردن هستند كه ضرورت مقابله با اين پديده رامشخص مي‌نمايد.او افزود: كار كودك ويژگي‌هايي دارد، ازجمله‌ويژگي‌هاي اصلي آن، مزد ناچيز وناعادلانه است و اغلب كودكان مستقيما مزد خود را دريافت نمي‌كنند و پرداخت مزد به پدر يا مادر يا ديگر افراد خانواده داده مي‌شود. دبير علمي نشست حقوق كودك و كار كودك در دانشگاه شهيد بهشتي تحليل خود را اين‌گونه ادامه داد: اغلب كودكان كار در كارگاه‌هايي كار مي‌كنند كه فعاليت آنها غيرمجاز است و از ويژگي‌هاي ديگر كودك كار، انعطاف‌پذيري و تبعيت بيشتر نسبت به بزرگسالان وكارفرمايان است. كودكان كار دچار آسيب‌هايي نيز مي‌شوند كه مهم‌ترين آنها «بزه ديدگي» و «بزهكاري » كودك كار است.
اين استاد دانشگاه همچنين گفت: بر‌مبناي ماده (١) اعلاميه سازمان ملل متحد «بزه‌ديدگان» اشخاصي هستند كه در پي فعل يا ترك فعل‌هاي ناقض قوانين كيفري دولت‌هاي عضو، به آسيب‌هاي بدني يا رواني، درد و رنج عاطفي، زيان اقتصادي يا آسيب به حقوق بنيادين خود دچار مي‌شوند. همچنين «بزهكاري كودكان»، فعل يا ترك فعلي است كه قانونگذار آن را منع كرده است و چون كودك و رفتار او بازتاب رخدادها و وقايع جامعه است آنچه از فعل يا ترك فعل از رفتار كودك سر مي‌زند انعكاس محيط وجامعه‌اي است كه آنها را پرورش داده، بنابراين؛ مجازات آنها هم محلي از اعراب ندارد؛ بلكه بايد به تربيت صحيح آنها منجر شود وتوجه شود هيچ برچسب مجرميت هم بر آنها قرار داده نشود كه آثار مخربي بر آينده آنها خواهد گذاشت. به گفته اين حقوقدان، ماده ٣٢ كنوانسيون حقوق كودك به كار كودكان اختصاص دارد. حداقل سن كار، شرايط مناسب براي كار و ساعات كار را مورد اشاره قرار داده است.
كودكان كار را نبايد به كارهاي طاقت‌فرسا گمارد و بايد سن حداقلي براي كار در‌نظر گرفته شود. شرايط مناسب و ساعات كار محدود نيز بايد مد‌نظر قرار گيرد. كنوانسيون حقوق كودك، پروتكل‌هاي الحاقي دارد كه يكي از آنها پيرامون منع استفاده از كودكان زير ١٥سال در مخاصمات مسلحانه است و ايران به اين پروتكل ملحق نشده است.
از اين پروتكل مي‌توانيم چنين استنباط كنيم كه كار كودكان، خصوصا كارهاي سخت براي كودكان زير ١٥سال را بايد ممنوع كرد و كار فقط براي كودكان بالاي ١٥سال مجاز باشد كه در آن صورت نيز، بايد ساعات كار محدودي نسبت به بزرگسالان و با شرايط بهتري مد‌نظر قرار گيرد.
در ادامه نوزدهمين نشست از سلسله نشست‌هاي دوشنبه‌هاي حقوق كودك، سخنران نشست، سعيد دهقان وكيل دادگستري كه در زمينه حقوق كار تجربه‌هاي مختلفي داشته است به بيان مطالب خود پيرامون موضوع نشست پرداخت.
دهقان در ابتداي سخنان خود ضمن تاكيد بر اين موضوع كه دغدغه كار كودك فراتر از آمارها و بحث تئوري است، گفت: بايد ميان «كارِ كودك» به عنوان يك موضوع علمي و «كودك كار» به عنوان يك پديده انساني تفاوت گذاشت. بخش‌هايي از مباحث حقوق كودك به دليل ميان‌رشته‌اي بودن كاملا قابل طبقه‌بندي در يك رشته نيست، بلكه بايد از بُعد انساني و از تمام جنبه‌هاي بشري به آن نگريست.
اين وكيل دادگستري افزود: در بحث كودكان كار، از يك‌طرف صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هاي متعدد از سوي نهادهاي اجرايي، بي پشتوانه و بدون ضمانت اجرا كفايت نمي‌كند و از طرف ديگر قانون هم بدون ضمانت اجرا، بيشتر بيان آمال و آرزوهاست. بنابراين، بايد روي قانون با پشتوانه و برنامه‌ريزي دقيق و كارشناسي شده همراه با ضمانت اجرا كه مصوب نهاد قانونگذاري باشد، تمركز داشت.
او همچنين تاكيد كرد: نكته ديگر اينكه توقع محو كامل معضل كودكان كار، غيرواقع‌بينانه است و بهتر است به جاي آن، محو بهره‌كشي اقتصادي هدف قرار گيرد كه با به‌ثمر رسيدن آن، بسياري از معضلات از جمله معضل كار كودك هم كمرنگ مي‌شود. اين وكيل دادگستري در بخش ديگري از تحليل‌هاي خود گفت: مساله بهره‌كشي و محو كلي آن به اين دليل مهم است كه در زيرمجموعه آن، مي‌توان به محو «بهره‌كشي از كودك» اميدوار بود. اهميت مساله از آن روست كه همه مي‌دانيم كه كودكان، توان مخالفت و عكس‌العمل در برابر بهره‌كشي اقتصادي را همانند بزرگسالان ندارند.
موضوع ديگري كه مورد توجه اين فعال مدني قرار گرفت، ارتباط بهره‌كشي از كودكان با موضوع كودك و رسانه بود كه دهقان در اين باره گفت: باتوجه به اين ارتباط، بهره‌كشي كودك در فضاي مجازي به‌خصوص اينستاگرام كودكان، فقط داخل در بحث كودك كار نيست، بلكه كودك‌آزاري هم ممكن است صورت گيرد و فقط يك موضوع تك بُعدي نيست. در چنين موضوعاتي، پيشگيري از وقوع آن بهتر و مهم‌تر از رسيدگي قضايي است.
باتوجه به سخنان اين كارشناس ارشد حقوق كار، كار كودك انواع مختلفي دارد؛ كار در كارخانه، معدن، كشاورزي و كسب و كار شخصي و مشاغل نامتعارف جنسي از مهم‌ترين آنهاست.