پروژه‌هاي مديريتي در هامون
مسعود تجريشي
بادهاي ۱۲۰ روزه از هزاران سال پيش در سيستان و بلوچستان وجود داشته است و مردم منطقه، خود را با آن سازگار كرده بودند به ويژه اينكه هامون آب و هواي آنجا را تعديل و معيشت آنها را تامين مي‌كرده است؛ مردم در آنجا قايقراني داشتند، ماهيگيري مي‌كردند و هامون و حاشيه‌هاي آن تفرجگاه‌شان هم بوده است. در واقع از گذشته‌هاي دور، پرآبي هامون در موعد بادهاي 120 روزه مانع از شكل‌گيري كانون‌هاي گردوغبار مي‌شد، اما در سال‌هاي اخير به دليل كم‌آبي و خشكسالي، خود نيز جزيي از كانون‌هاي گردوغبار شده است. آب از كوه‌هاي هندوكش توسط رودخانه هيرمند مسير 1000 كيلومتري را از افغانستان تا ايران طي مي‌كند و به همراه رسوبات طول راه وارد هامون مي‌شود. ما در بالادست هميشه توسعه كشاورزي داشتيم، چراكه آب بيشتري سهم افغانستان شده و آنها حتي با قرار دادن پنل خورشيدي روي پمپ، آب را از رودخانه هيرمند برداشت كرده‌اند و در نتيجه آب كمتري وارد هامون شده است. آنها مي‌گويند كه حقابه ايران 800 ميليون مترمكعب است در حالي كه اين فقط حقابه كشاورزي است و اكوسيستم منطقه، حقابه جداگانه دارد. اگر اين حقابه به تالاب‌ها وارد نشود كانون گردوغبار شكل مي‌گيرد كه براي هر دو طرف ضرر دارد و غبار حاصل از آن به سمت خليج‌فارس، درياي عمان و كشورهاي عربي هم خواهد رفت. بنابراين براي رفع اين مشكل ابتدا بايد نياز زيست محيطي تالاب‌ها را درون حقابه تنظيم كنيم و در حال حاضر در حال همراهي براي رايزني از طرف وزارت امور خارجه و وزارت امور نيرو با افغانستان هستيم تا بگوييم اين مساله و مسووليتي مشترك است. در وهله دوم بايد خودمان را با شرايط كم‌آبي، پرآبي و خشكي در منطقه سازگار كنيم و حتما معيشت جايگزين را در نظر بگيريم و وابستگي به آب را به حداقل برسانيم. در اين زمينه حتما به مشاركت مردم نياز داريم. ما براي اين مساله نيازمند طراحي الگوي توسعه جديدي هستيم كه محور آن كشاورزي و آب نباشد و بر همين اساس نيز سال گذشته در هيات وزيران مصوب شد كه سازمان جديدي با مسووليت وزير كشور شكل بگيرد تا اين مباحث را پيگيري كند. در سيستان كانون گردوغبار عمدتا تالاب هامون است و در بلوچستان هم اگر چه كمتر اما مناطقي را در كنار دريا داريم كه بعضي اوقات گردوغباري كه ايجاد مي‌كنند، كمتر از هامون نيست.
از سال گذشته روي هر دوي اين موارد خود را متمركز كرديم، چون در هر دو پهنه كانون‌هاي جدي گردوغبار داريم. پارسال پرآبي هامون فرصت خريد حق چرا را ايجاد كرد و در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ هم پيشنهادمان اين است كه به جاي تمركز روي پروژه‌هاي بيولوژيكي، بر مديريت قرق، چراي دام و لايروبي متمركز شويم. ضمن اينكه با لايروبي توانستيم مقدار قابل توجهي از آبي كه در گذشته به روستاها و شهرهاي استان سيستان‌وبلوچستان خسارت وارد مي‌كرد، را اداره كنيم. بنابراين از پروژه‌هاي سازه‌اي به طرف انجام پروژه‌هاي مديريتي حركت كرديم تا مانع از تخريب پوشش گياهي شويم، چون اگر پوشش گياهي را حفظ كنيم، گرد و غبار در تابستان به ميزان قابل توجهي كاهش خواهد يافت.