قانون جنگل

گروه  اجتماعي

«متاسفانه آنچه ما در ماه‌هاي اخير مشاهده كرده‌ايم به نوعي بيشتر شبيه وضعيت قانون جنگل است. كشورهايي با بيشترين ميزان منابع را داريم كه اغلب در اروپا و امريكاي شمالي هستند و مثلا ژاپن كه توانسته‌اند مقدار بسيار بسيار زيادي واكسن را براي خودشان تضمين كنند و بعد باقي دنيا.» اين بخشي از نقل قول سوري مون، از مديران مركز بين‌المللي سلامت در موسسه عالي ژنو است در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌بي‌سي، كسي كه معتقد است از ديدگاه سلامت عمومي آنچه بايد شاهد باشيم اين است كه كساني كه در معرض خطر بالاي ابتلا و شدت بيماري قرار دارند، در هر كشوري كه باشند بايد در صف اول دريافت واكسن قرار گيرند اما فاصله به واقعيت پيوستن اين «بايد» با آنچه اتفاق خواهد افتاد بسيار زياد است. با رسيدن خبرهاي توفيق چشمگير دستكم دو واكسن، حالا نوبت به نگراني براي ميزان دسترسي كشورهاي مختلف به يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي پزشكي رسيده است.  GAVI نام يك سازمان بين‌المللي خصوصي-  عمومي است؛ يك شراكت در حوزه سلامت براي ارتقاي سطح دسترسي به واكسن كه حالا 20 سالي از تاسيس آن مي‌گذرد. سازمان بهداشت جهاني، يونيسف، بانك جهاني و  شركت‌هاي فعال در صنعت واكسن‌سازي در كشورهاي در حال توسعه و توسعه‌يافته عضو اين اتحاد هستند و حالا از اصلي‌ترين سازمان‌هاي تشكيل برنامه كوواكس (Covax) محسوب مي‌شود. از ماه سپتامبر (تابستان) سال جاري اعلام شد كه هدف اين برنامه اطمينان از اين است كه پس از تاييد و توليد واكسن كوويد 19، كشورهاي مختلف مي‌توانند شاهد توزيع عادلانه آن باشند. در يك همه‌گيري جهاني، دسترسي به درمان هم تبديل به يك حق جهاني مي‌شود. سي‌ان‌بي‌سي در گزارش خود توضيح داده است كه هدف كوواكس فراهم آوردن 2 ميليارد دوز واكس تا پايان سال 2021 براي حفاظت از آسيب‌پذيرترين افراد جوامع در سراسر دنيا است و در نهايت فراهم آوردن موقعيتي كه تمام كشورها بتوانند 20 درصد جمعيت‌شان را تحت پوشش قرار دهند در حالي كه كشورهايي كه از پس هزينه‌هاي خريد واكسن برمي‌آيند مي‌توانند ميزان متفاوتي از واكسن خريداري كنند. سوري مون در مورد اين برنامه به اين شبكه خبري گفته است: «بايد بگويم در شرايطي كه دسترسي جهاني به واكسن واقعا در موقعيتي تيره و تار بوده است، امكانات كوواكس مانند شعاع خورشيد است. با اين وجود مشكل بزرگ اين است كه بسياري از كشورها براي دسترسي به واكسن تنها به كوواكس متكي نيستند و همان‌طوركه گفتم، كشورهاي ثروتمندتر از طريق كانال‌هاي اختصاصي‌شان در حال تامين واكسن هستند و به صورت مستقيم با شركت‌هاي توليدكننده به توافق مي‌رسند و در عين حال مي‌گويند: ما از واكس حمايت خواهيم كرد. در حال حاضر انتظار نمي‌رود كه مثلا بيش از 10 تا 15 درصد جمعيت كشورهاي در حال توسعه بتوانند از طريق كوواكس تحت پوشش واكسن قرار گيرند.» GAVI جمعه هفته گذشته اعلام كرد كه تاكنون 2 ميليارد دلار براي اين برنامه جمع‌آوري شده كه قرار است صرف حمايت از كشورهاي با درآمد متوسط و پايين براي دسترسي به واكسن كوويد 19 شود. و اين گروه البته گفته است كه سال آينده به 5 ميليارد دلار ديگر هم نياز است تا جمعيت بيشتري بتوانند تحت پوشش قرار بگيرند. 
سي‌ان‌بي‌سي در گزارش خود اشاره‌اي به داده‌هاي منتشرشده توسط مركز نوآوري‌هاي سلامت دانشگاه دوك كرده است: «همين حالا 9.5 ميليارد دوز از واكسن‌هاي كوويد 19 رزرو شده‌اند، حتي پيش از آنكه هيچ‌كدام از اينها مجوز توزيع در بازار را گرفته باشند. بيش از نيمي  از  اين  ميزان خريد تضمين شده متعلق به كشورهاي با درآمد بالا است و ايالات متحده تاكنون به تقريبا 6 شركت داروسازي سفارش يك ميليارد دوز داده است.» همه اينها يعني معاملات مستقيم كشورهاي توسعه‌يافته و ثروتمند با شركت‌هاي داروسازي سهم آنها را از ميزان فعلا محدود واكسن بيشتر مي‌كند و سهم كمتري براي كشورهاي ديگر باقي مي‌ماند. 

سهم شير
در مجموعه افسانه‌هاي ازوپ، در ميان حكايت‌هاي قديمي يونان داستاني هست كه قصه يك گاو، يك بز و يك گوسفند را تعريف مي‌كند كه همراه يك شير به شكار مي‌روند. وقتي كه نوبت به تقسيم مي‌رسد، شير مي‌گويد سهم اول را من برمي‌دارم چون لقب پادشاه دارم، سهم دوم را شما به من بدهيد چون شريك شما هستم. سومين سهم خودش به من تعلق مي‌گيرد چون از همه قوي‌ترم. و اگر كسي دست به سهم چهارم بزند بلاي بدي سرش خواهد آمد. اين داستان با كم و زيادهايي در طول ساليان به شيوه‌هاي مختلف تعريف شده و حالا اصطلاح «سهم شير» برگرفته از همان حكايت قديمي است: نهايتا همه‌چيز به قدرتمندترين مي‌رسد. چند روز قبل الجزيره در گزارش مفصلي كه در مورد وضعيت كرونا در آفريقاي جنوبي و موضوع توزيع واكسن منتشر كرد، اين اصطلاح را به نقل از مشاور ارشد سياست‌گذاري سازمان آكسفام (سازمان بين‌المللي امدادرساني در برابر فقر گرسنگي) نقل كرد. الجزيره در بخشي از گزارش خود نوشت: «بنا بر اعلان سازمان بهداشت جهاني، ده‌ها واكسن كوويد 19 به مرحله تست انساني رسيده‌اند و چهار مورد آنها مراحل تست‌شان را در آفريقاي جنوبي مي‌گذرانند. اما پيش از اينكه هيچ كدام از اين واكسن‌ها موثر تشخيص داده شوند، مساله ديگري پيش رو قرار گرفته است: برخي از گروه‌ها از جمله ايالات متحده، اتحاديه اروپا و بريتانيا دارند سهم خود را طلب مي‌كنند كه به قول موگا كمال ياني، مشاور ارشد سياست‌گذاري سازمان آكسفام، «سهم شير» از دوزها است.» در اين گزارش هم به داده‌هاي دانشگاه دوك از ميزان واكسن‌هاي سفارش داده شده توسط كشورهاي توسعه‌يافته اشاره شده و البته به صحبت‌هاي سناتور جمهوري‌خواه، تام تيليس كه به هنگام ارايه قانون اقدام فوري واكسن امريكا گفته بود: «زماني كه واكسن توليد شد، قبل از اينكه روانه هر كشور ديگري شود امريكايي‌ها بايد اول از همه آن را دريافت كنند...بايد تضمين كنيم كه امريكايي‌ها نتيجه سرمايه‌گذاري‌شان را خواهند ديد.» بنا بر اين گزارش دولت ايالات متحده تاكنون دستكم 11 ميليارد دلار روي توليد واكسن كوويد 19 سرمايه‌گذاري كرده است. آنچه در اين گزارش «ناسيوناليسم واكسني» خوانده شده البته بي‌سابقه هم نبوده است كمااينكه الجزيره يادي از شيوع گسترده آنفلوآنزاي H1N1 در سال 2009 كرده است، زماني كه كشورهاي ثروتمند تا اطمينان از دسترسي گسترده مردم كشورهاي‌شان به واكسن حاصل نكردند، از صادر كردن آن به ساير نقاط دنيا خودداري كردند. 
الجزيره نوشته است كه برنامه كوواكس تاكنون خريد 700 ميليون دوز از واكسن كوويد 19 را تضمين كرده كه حتي از ميزان خريد بريتانيا، ژاپن و كانادا بيشتر است. بنا بر توافقات اين برنامه قرار است كشورهاي فقير بابت هر دو دوز (كه براي واكسيناسيون يك فرد لازم است) مبلغ 4 دلار بپردازند. البته پيش از اين قرار بود اين دسترسي رايگان باشد اما در ماه سپتامبر اين برنامه مقرر كرد كه دسترسي به واكسن از طريق تقسيم هزينه‌ها ميسر شود. كشورهاي فقير مي‌توانند در صورت ناتواني از پرداخت حداقل‌ها پرونده خودشان را با دلايل ارايه كنند كه چرا قادر به پرداخت  نيستند. 
با اين حال سوال مهمي كه در گزارش الجزيره مطرح مي‌شود اين است كه در ميان اين معاملات و كانال‌هاي رسمي و خصوصي كه براي خريد واكسن در جريان است، تكليف كشورهاي ميانه چه مي‌شود؟ كشورهايي كه مستقيم وارد جريان خريد از شركت‌ها نشده‌اند و در زمره كشورهاي فقيري كه سازمان‌هاي بين‌المللي به كمك‌شان مي‌آيند هم نيستند. اين سوال به وضوح شامل حال ايران هم مي‌شود. در حالي كه كشورمان به برنامه كوواكس پيوسته است آيا مي‌تواند سهمي از همان 10 تا 15 درصد پوشش واكسن براي گروه‌هاي آسب‌پذير را به دست آورد؟ سيما سادات لاري، سخنگوي وزارت بهداشت هفته گذشته گفت:  «بسياري از واكسن‌هايي كه در جهان روي آنها در حال كار هستند، در كوواكس وجود دارد. پيش‌پرداخت كشور ما براي شركت در كوواكس نيز در حال انجام است، اما به واسطه تحريم‌هاي ناجوانمردانه امريكايي‌ها و مشكلات ايجاد شده به واسطه نقل و انتقال ارز، هنوز اتفاق نيفتاده است.» يعني در شرايطي كه رقابت كشورها براي به دست آوردن واكسن‌هاي تاكنون موفق، بيشتر و بيشتر مي‌شود ايران هنوز نتوانسته است جايي در صف خريد داشته باشد؟

همين حالا 9.5 ميليارد دوز از واكسن‌هاي كوويد 19 رزرو شده‌اند، حتي پيش از آنكه هيچ كدام از اينها مجوز توزيع در بازار را گرفته باشند. بيش از نيمي از اين ميزان خريد تضمين شده متعلق به كشورهاي با درآمد بالا است و ايالات متحده تاكنون به تقريبا 6 شركت داروسازي سفارش يك ميليارد دوز داده است.