سازمان دامپزشكي در روزهاي ابتدايي آذرماه، مرگ پرندگان مهاجر به دليل ابتلا به آنفلوآنزاي فوق حاد پرندگان را در تالاب‌هاي سه استان مركزي، اردبيل و مازندران تاييد كرد. آنفلوآنزاي پرنده‌ها كه در زبان عاميانه به آن
(Avian flu or Bird flu) گفته مي‌شود، اشاره به طيفي از آنفلوآنزاها دارد كه به وسيله ويروس‌هاي سازگار با پرنده‌ها ايجاد مي‌شوند. آنفلوآنزاها صرفا محدود به يك تيپ خاص نيستند و تحت تيپ‌هايي دارند كه اتفاقا آن تحت تيپ‌ها گاه بسيار خطرناك ظاهر مي‌شوند. تحت تيپ‌هاي مختلفي مي‌توانند باعث آنفلوآنزاي فوق حاد پرندگان شوند و به اين دليل به آنها فوق حاد گفته مي‌شود كه اغلب تلفات بالايي بدون داشتن علايم زيادي ايجاد كنند. ذكر اين نكته مهم است كه آنفلوآنزاي فوق حاد تنها محدود به H5N1 نيست و اين تحت تيپ خاص موردي بود كه از پرنده‌ها به انسان منتقل شد و اپيدمي خطرناكي را براي انسان‌ها ايجاد كرد. به‌طور ساده اگر بخواهيم بگوييم، آنفلوآنزاي فوق حاد يك نوع ويروس آنفلوآنزاست كه منجر به عفونت‌هاي خيلي حاد و بيماري‌هاي تنفسي شديد در پرندگان مي‌شود اما در شرايط حاد است كه مرگ پرندگان يا حتي تلفات شديد در برخي جمعيت‌هاي آسيب‌پذيرتر رخ مي‌دهد. علايم اين بيماري آن‌طوركه پيش‌تر هم اشاره شد، مشخص نيست اما در مورد پرندگان آبزي و كنار آبزي علايم مي‌تواند به شكل علايم عصبي بروز كند. برخي از پرنده‌ها صرفا ناقل بيماري هستند و علايم در آنها به هيچ‌وجه بروز نمي‌كند اما برخي ديگر به سرعت تلف مي‌شوند و فرصت حتي به مشاهده علايم هم نمي‌رسد.
پرندگان وحشي آبزي در اصل نقش مخازن گسترده خاموش را براي اين ويروس ايفا مي‌كنند و درست به همين دليل است كه هشدارهاي سازمان دامپزشكي كل كشور در اين زمينه بايد جدي تلقي شود. اما متاسفانه بارها ديده شده كه به‌رغم هشدارها بازارهاي خريد و فروش پرندگان اين مهم را ناديده گرفته و همين عدم توجه‌ها بوده كه مشكل را چند برابر كرده. ايمان معماريان، دامپزشك كه مشاور دامپزشكي در امور گربه‌سانان اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت IUCN و مشاور دامپزشكي سازمان جهاني نجات حيوانات را در كارنامه داشته در اين باره مي‌گويد: اولين كار در اين زمينه اين است كه جلوي رفت‌وآمدها را به مناطقي مانند تالاب ميقان بگيرند و تنها افراد متخصصي كه با رعايت نكات بهداشتي براي نمونه‌گيري يا پايش به منطقه مي‌روند، حضور داشته باشند. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
مهم‌ترين موضوعي كه بايد در مورد آنفلوآنزاي فوق حاد پرنده‌ها مدنظر داشت، چيست؟
زماني كه آنفلوآنزاي فوق حاد در منطقه‌اي شيوع پيدا مي‌كند، مهم‌ترين كاري كه بايد صورت بگيرد اين است كه رفتوآمدهاي انساني محدود شود. درست است كه اين سويه آنفلوآنزاي فوق حاد كه مشاهده شده به انسان منتقل نمي‌شود اما رفتوآمدهاي انساني مي‌تواند باعث پخش شدن ويروس به جاهاي ديگر شود در نتيجه اولين كار اين است كه جلوي رفت‌وآمدها را به مناطقي مانند تالاب ميقان بگيرند و تنها افراد متخصصي كه با رعايت نكات بهداشتي براي نمونه‌گيري يا پايش به منطقه مي‌روند، حضور داشته باشند.
صيادي چطور؟
نكته مهم ديگر اين است كه تحت اين شرايط بايد برداشت از طبيعت به‌طور كامل متوقف شود. شكار، خريد و فروش و حتي جابه‌جا كردن پرنده‌ها مي‌تواند باعث تشديد بيماري و انتقال آن به جاهاي ديگر شود.
راهكار پيشگيري و ايمني به چه صورت است؟
اين نكته مهم است كه امنيت زيستي
Biosafety( or )Biosecurity خاصي بايد اعمال شود مخصوصا در مراكز پرورش طيور صنعتي ضرورت اين امر بيشتر احساس مي‌شود. يك نكته فاصله اين مراكز با جاده است كه بايد رعايت مي‌شده اما متاسفانه در اكثر مواقع شاهد هستيم كه اين مساله با رعايت استانداردها نبوده. ورود و خروج پرنده‌هاي آزاد بايد كنترل شود، جداي از آن ورود و خروج پستانداران كوچك و بزرگ‌جثه بايد تحت نظارت باشد تا از انتقال بيماري به فارم‌هاي صنعتي هم بتوان جلوگيري كرد.
طيور پرورشي سنتي چطور؟
در مورد طيور پرورشي سنتي شايد خيلي كنترل امكان‌پذير نباشد، بنابراين در نقاطي كه حضور دارند، بايد به مردم توصيه اكيد شود كه در زمان شيوع آنفلوآنزا اجازه خروج پرنده‌ها از لانه را ندهند، چراكه امكان دارد به نوعي با پرنده‌هاي آزاد ارتباط برقرار كنند و بيماري به سرعت گسترش پيدا كند. البته باز هم تكرار مي‌كنم كه انجام اين مهم خيلي سخت است و بايد توجه داشته باشيم كه از اين طيور سنتي هم به وفور در كشورمان داريم.
در مجموع رعايت پروتكل‌ها در زمان شيوع آنفلوآنزاي فوق حاد پرنده‌ها مهم است؟
بله كاملا همين‌‌طور است، رعايت پروتكل‌هاي امنيت زيستي (biosecurity) بالاخص در استان‌هايي كه با اين مشكل درگير شده‌اند، بسيار مهم است.
غذارساني دستي توسط عوامل انساني به هيچ عنوان نبايد انجام شود، چراكه كلوني‌هاي غيرطبيعي ايجاد مي‌كند و اگر در شرايط عادي بنا باشد كه يك دسته ۱۰۰ تايي تلف شود، در صورت حضور كلوني غيرطبيعي مي‌تواند ۱۰۰۰ يا بعضا حتي ۱۰ هزار پرنده تلف شوند. علاوه بر آن غذارساني سيستم ايمني پرنده‌ها را تضعيف مي‌كند و به تبع آن مشكلات ديگري هم براي پرنده‌ها ايجاد مي‌شود. فراموش نكنيم كه در صورت غذادهي و شكل‌گيري كلوني‌هاي غيرطبيعي انتقال بيماري آنفلوآنزاي فوق حاد به پرنده‌ها خيلي خيلي آسان‌تر خواهد شد.
در كنار اين موارد برداشت از طبيعت و صيد پرنده هم تحت هر عنواني بايد كاملا متوقف شود. هر گونه خريد و فروش يا جابه‌جايي پرنده در اين شرايط به دليل احتمال گسترش بيماري مي‌تواند صدماتي به بار بياورد كه چه از نظر اقتصادي و چه از نظر زيست‌محيطي به معناي واقعي كلمه جدي هستند.