يلدا؛ گراميداشت پيروزي نور
بر ظلمت
محمدجواد نصراصفهاني
شب يلدا يكي از كهن‌ترين جشن‌هاي ايرانيان است كه همچون عيد نوروز و چهارشنبه سوري از تاريخ و پيشينه قديم ايران زمين به يادگار مانده است. ايرانيان باستان مردمي شاد و شيفته جشن بوده‌اند. جشن در واقع به معني ستايش و پرستش ديني همراه با سرور و شادماني است. هدف از برگزاري اين جشن‌ها و گردهمايي‌ها نزديكي افراد جامعه و موانست آنان و تمركز نيرو و اتحاد بوده است تا علاوه بر افزايش همگرايي خانواده‌ها در سطحي بالاتر، اميد ملي، انسجام و وحدت را در جامعه ارتقا دهد. آيين شب يلدا هم كه به عنوان ميراثي 7 هزار ساله از نياكان فرهيخته ما ايرانيان به ما رسيده است؛ از اين قاعده مستثنا نبوده و نيست.
شب يلدا، آشكارا وابستگي انسان به طبيعت را حكايت مي‌كند كه بازمانده يكي از كهن‌ترين اساطير آفرينش و تجديد حيات كيهاني در اعتقادات و باورهاي هزاران سال پيش اقوام ايراني است.
در زمان‌هاي قديم،كشاورزي بنيان زندگي ايرانيان را تشكيل مي‌داد و در طول سال با سپري شدن فصل‌ها و مشاهده تضادهاي طبيعي، مردمان ايران زمين دريافته بودند كه در بعضي ايام سال روزها بسيار بلند مي‌شوند و به واسطه آن از روشني و نور خورشيد بيشتر مي‌توانند استفاده كنند. بر اثر اين تجربه و گذشت زمان توانستند كارها و فعاليت‌هاي خود را با گردش خورشيد و تغيير فصول و بلندي و كوتاهي شب و روز تنظيم كنند.
بر مبناي اين تجربه بشري دريافتند كه كوتاه‌ترين روزها، آخرين روز پاييز و بلندترين شب‌ها، شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدريج بلندتر و شب‌ها كوتاه‌تر مي‌شوند.
از همين رو آن شب را كه شب زايش خورشيد، مهر، مي‌دانستند، يلدا به معناي ميلاد، ناميدند و از همان زمان به شكرانه اين اتفاق بزرگ، بلندترين شب سال را جشن مي‌گرفتند و دور هم جمع مي‌شدند.
با اين وجود، زمان ورود شب يلدا به تقويم رسمي ايرانيان باستان به حدود ۵۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح و زمان پادشاهي داريوش يكم بازمي‌گردد. هر چند كه امروزه پاسداشت يلدا به ماوراي مرزهاي ايران گسترش يافته است و در نقاط مختلفي از شرق آسيا تا امريكاي جنوبي، از آفريقا تا شمال اروپا به شكرانه اين تحول در طبيعت، انقلاب زمستاني هم جشن گرفته مي‌شود.
اگرچه رواياتي مبني بر اينكه ايرانيان شب يلدا را نحس مي‌پنداشتند و بدين علت آن را تا صبح زنده نگه مي‌داشتند، آتش برمي‌افروختند،گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشيدن، شادي و پايكوبي و گفت‌وگو به سر مي‌آوردند، تا تاريكي و عاملان اهريمني و شيطاني نابود شده و بگريزند و نحسي آن شب بر آنان اثر نكند، وجود دارد اما واقعيت اين است كه در باورهاي كهن مردم ايران زمين هيچ روز و شبي، نحس شناخته نمي‌شده و جشن شب يلدا همچون بسياري از آيين‌هاي ايراني، ريشه در رويدادي كيهاني دارد.
در فرهنگ اوستايي، سال با فصل سرد شروع مي‌شود و اولين روز سال، اول دي ماه كه خرم روز مي‌ناميدند در ايران باستان روز برابري انسان‌ها بوده است.
در اين روز همگان حتي پادشاه لباس سفيد ساده مي‌پوشيدند تا يكسان به نظر آيند و كسي حق دستور دادن به ديگري را نداشت. در اين روز جنگ و خونريزي حتي كشتن گوسفند ممنوع بود؛ در جبهه‌ها، جنگ به طور موقت متوقف مي‌شد و گاهي همين توقف موقتي به صلح طولاني و صفا تبديل مي‌شد.
اين نوع نگرش به يلدا از يك سو و خاستگاه مردمي اين جشن اصيل ايراني از سوي ديگر رمز مانايي اين آيين شكوهمند شده است.
بياييد در پاسداشت اين جشن ملي با تاكيد بر ويژگي تاريخي ايرانيان در نوع دوستي، انسان‌هاي جامعه را فراموش نكنيم. فقرا، نيازمندان، كارتن‌خواب‌ها و... كه به نان شب محتاج هستند اكنون و به واسطه شرايط بغرنج اقتصادي بيش از هر زماني در تنگنا هستند. مي‌توانيم با كمي گشاده‌دستي و پيروي از آداب و رسوم ايراني- اسلامي خود، سهم كوچكي از سفره‌هاي رنگين يلدا را با اقشار ضعيف جامعه تقسيم كنيم تا شيريني يلدا كام فرودستان جامعه را نيز شيرين كند.
بر اساس اين باوركهن، همواره و در طول ساليان سال جشن شب يلدا را در كنار خانواده و بزرگ‌ترها برگزار كرده‌ايم؛ بياييد امسال و با توجه به شرايط ناشي از بحران فراملي كرونا به رغم تمام دلتنگي‌ها و خاطرات خوب گذشته، تجديد اين خاطرات را به سال‌هاي آتي موكول كرده تا علاوه بر حفظ سلامت خود و عزيزان‌مان بر مصائب كادر درمان، اعم از پزشكان و پرستاران عزيز نيفزاييم و به ياد داريم اين آيين‌هاي مهرورز بر پاسداشت انسان‌ها شكل گرفته‌اند قطعا حركت در مسيري كه با فلسفه وجودي اين جشن‌ها همخواني نداشته باشد، صحيح نيست.
بياييد همه با هم در اين شب براي صحت و سلامت تمام انسان‌ها در اقصا نقاط اين كره خاكي دعا كنيم و از درگاه احديت پيروزي نور و روشنايي بر ظلمت و تاريكي‌ها را بخواهيم و يادمان باشد يلدا يادآور پيام بزرگي است كه در دل تاريكي، نور نهفته است. سياهي شب ماندگار نيست و تابش خورشيد عالم‌افروز جاودانه و نويدبخش رويش دوباره حيات در دل مرگ است.
دكتراي فيزيك