غني‌سازي قابل بازگشت
سيد جلال ساداتيان
جمهوري اسلامي ايران رسما به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اعلام كرده كه غني‌سازي 20 درصدي را آغاز خواهد كرد؛ اقدامي كه مي‌توان آن را حاصل بي‌تعهدي طرف‌هاي مقابل برجام به تعهدات‌شان ذيل اين توافق دانست. در سال 2018 دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد و اعلام كرد كه امريكا ديگر مشاركتي در اجراي اين توافق نخواهد داشت. متعاقب اين اقدام رييس‌جمهور امريكا، اروپايي‌ها بر پايبندي ايران به تعهدات برجامي خود صحه گذاشتند و سران كشورهاي اروپايي در ديدارها و از طريق بيانيه‌ها اعلام كردند كه به رغم خروج امريكا از توافق هسته‌اي اروپا به تعهداتش پايبند خواهد ماند. در مقابل جمهوري اسلامي ايران نيز يك سال صبر استراتژيك پيشه كرد و طي اين مدت بارها آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در خلال بازرسي‌هاي مكرر و گزارش‌هاي دبير كل اين مجموعه تاكيد كرد كه ايران پايبندي خود را به تعهدات حفظ كرده است. با اين وجود در پي افزايش فشارهاي امريكا بر شركت‌هاي اروپايي و همچنين گسترده‌تر شدن دامنه تحريم‌ها، كشورهاي اروپايي نتوانستند تعهدات خود ذيل توافق هسته‌اي را اجرا كنند و همين امر ايران را به تجديد نظر در راهبرد هسته‌اي خود واداشت. در ضميمه برجام، به‌طور دقيق هم وظايف ايالات متحده و هم وظايف اروپا ذكر شده بود اما پس از خروج امريكا از برجام، به رغم اينكه اروپايي‌ها همچنان از نقطه‌نظر سياسي براي حفظ توافق هسته‌اي تلاش مي‌كردند اما از نگاه اقتصادي در اجراي تعهدات‌شان كاملا شكست خوردند. طرف‌هاي اروپايي برجام بايد نفت ايران را مي‌خريدند، ديگر كشورهاي عضو اتحاديه اروپا را تشويق به خريد نفت ايران كنند، تمامي تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را لغو كنند، بيمه‌ها برقرار شود و كشتي‌راني شرايط عادي پيدا كند. يعني به‌طور كلي قرار بود ايران بتواند بهره اقتصادي از اين توافق داشته باشد اما در آن مقطع زماني به رغم اجراي تعهدات، هيچ منفعت اقتصادي عايد ايران نمي‌شد و تحريم‌ها صدماتي جدي بر اقتصاد ايران وارد مي‌آورد. در اين ميان ايران به عنوان تنها طرفي كه به اجراي تعهداتش مي‌پرداخت احساس نگراني كرد. در نتيجه بر آن شد تا با كاهش گام به گام تعهدات هسته‌اي در برجام، طرف مقابل را وادار به اجراي تعهدات كند. تهران دليلي نمي‌ديد كه نه امريكا و نه اروپا به تعهدات‌شان عمل نكنند و در مقابل ايران به صورت كامل محدوديت‌هاي ناشي از توافق هسته‌اي را بپذيرد. همين وضعيت به برداشتن پنج گام كاهش تعهدات منجر شد كه بر اساس آن ايران اجراي تعهداتش را به اجراي تعهدات طرف مقابل منوط كرد. در نهايت همه‌چيز در اين مرحله متوقف ماند. در ماه‌هاي اخير در آستانه آغاز به كار دولت جديد در امريكا و در شرايطي كه جو بايدن، رييس‌جمهور منتخب ايالات متحده در كارزار انتخاباتي خود وعده بازگشت به برجام را مطرح كرده بود، كشورهاي اروپايي ناگهان آغاز به مطالبه‌گري از ايران كردند و نه تنها خواستار بازگشت بي‌قيد و شرط جمهوري اسلامي به تعهدات برجامي بودند كه از تهران مي‌خواستند تا هرچه سريع‌تر محدوديت‌هايي را بر برنامه موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي خود بپذيرد. واكنش ايران اما تند و قاطع بود، علاوه بر رد درخواست اروپا و تصويب طرحي در خصوص افزايش فعاليت‌هاي هسته‌اي نظير همين غني‌سازي 20 درصدي، ايران شرط گذاشت كه اگر فورا دولت جديد امريكا به توافق هسته‌اي بازنگردد از پروتكل الحاقي خارج مي‌شود. در اين فاصله اگر امريكا به توافق هسته‌اي بازگشت و تعهداتش را اجرايي كرد و همچنين اروپايي‌ها نيز به تعهدات بلندبالاي خود ذيل توافق هسته‌اي عمل كردند، ايران اعلام كرده است آمادگي دارد تا به اجراي كامل تعهدات برجامي خود بازگردد و تمامي محدوديت‌هايي كه در توافق هسته‌اي وضع شده بود را بار ديگر اجرايي كند اما اگر امريكا و اروپا بخواهند مسير ديگري را در پيش گيرند، فعاليت‌هاي ايران نيز ادامه خواهد يافت.