جو بايدن در نخستين روز رياست‌جمهوري خود امريكا را به توافق آب و هوايي پاريس و سازمان بهداشت جهاني بازگردانده است. اما اين دو آخرين قراردادها و نهادهاي بين‌المللي نيستند كه امريكا به آن بازمي‌گردد. بايدن تلويحا اعلام كرده به بسياري از پيمان‌ها، توافق‌ها و نهادهاي بين‌المللي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا، در چهار سال گذشته از آن خارج شده بود، باز مي‌گردد. اينها نخستين اقدامات بايدن به منظور لغو تصميمات ترامپ در حوزه سياست خارجي از جمله خروج از توافق آب و هوايي پاريس، توافق هسته‌اي ايران و بسياري قراردادها و نهادهاي ديگر است. بازگشت به برخي از اين قراردادها و نهادها سخت‌تر از بقيه است، به ويژه اگر الحاق دوباره به مجوز كنگره نياز داشته باشد. بايدن همچنين از نظر ديپلماتيك نيز با موانعي روبرو مي‌شود. استوارت پاتريك، عضو شوراي روابط خارجي، مي‌گويد: پرسش اصلي اين است كه اعتبار رهبري امريكا تا چه حد آسيب ديده است، به ويژه با توجه به اينكه امريكا نشان داده با تغيير دولت ممكن است سياست‌هاي خود را 180 درجه تغيير دهد. بايدن قول داده به كدام توافق‌ها و نهادهاي بين‌المللي بازگردد؟
توافق پاريس
بايدن در نخستين روز كاري خود نامه‌اي را به منظور بازگشت امريكا به توافق پاريس، مهم‌ترين توافق آب و هوايي جهان تا به امروز، امضا كرد. بر اساس اين توافق، تقريبا همه كشورهاي جهان موظف شده‌اند ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي خود را كاهش دهند، هر چند كه اين تعهدات الزام‌آور نيستند. كشورها بايد تنها يك ماه زودتر بازگشت به اين توافق را اعلام كنند، بنابراين امريكا تا ماه مارس دوباره عضوي از توافق خواهد بود. پس از اين تاريخ، امريكا مي‌تواند تعهدات خود در قبال كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي را افزايش دهد و در آستانه كنفرانس آب و هوايي ماه نوامبر، به الگويي براي ديگر كشورهاي جهان تبديل شود. بايدن برنامه آب و هوايي جاه‌طلبانه‌اي را تدوين كرده و قول داده است انتشار گازهاي گلخانه‌اي امريكا را تا سال 2050 به صفر برساند، اما برخي اقدامات پيشنهادي او به تأييد كنگره نياز دارد.
سازمان بهداشت جهاني
بايدن در روز نخست كاري خود امريكا را به سازمان بهداشت جهاني بازگرداند. در بحبوحه بحران كرونا، ترامپ اعلام كرد امريكا را از اين سازمان خارج كرده و كمك‌هاي امريكا به اين سازمان را قطع مي‌كند، چرا كه اين سازمان نتوانسته نفوذ چين را كاهش دهد (البته خروج امريكا از اين سازمان تا ماه ژوئيه اجرايي نمي‌شد). بايدن از بالاترين مقام درماني امريكا يعني آنتوني فائوچي خواسته با سازمان بهداشت جهاني وارد مذاكره شود. فائوچي تأييد كرد كه امريكا به كوواكس نيز مي‌پيوندد. كوواكس ابتكاري است كه سازمان ملل براي توزيع دو ميليارد دوز واكسن كرونا در سرتاسر جهان تا پايان سال 2021 به راه انداخته است.
توافق هسته‌اي ايران
بايدن قول داده امريكا را به توافق هسته‌اي با ايران، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) بازگرداند، اما احياي اين توافق كار ساده‌اي نيست. دولت ترامپ پس از خروج از برجام در سال 2018 تحريم‌هاي امريكا عليه ايران را افزايش داد. تهران نيز در واكنش به اين اقدام امريكا، اجراي تعهدات هسته‌اي خود ذيل برجام را متوقف كرد. بايدن اعلام كرده اگر ايران اجراي تعهدات خود را از سر بگيرد، امريكا نيز به برجام باز مي‌گردد. مقامات ايراني نيز تمايل خود براي انجام اين كار را اعلام كرده‌اند. اما بايدن اين را نيز گفته كه مي‌خواهد با ايران بر سر يك توافق جديد در خصوص برنامه موشكي ايران و حمايت اين كشور از متحدان منطقه‌اي خود وارد مذاكره شود. با اين حال مقامات ايراني اين مساله را به كلي رد كرده‌اند. ممكن است چنين توافقي نيازمند تأييديه كنگره باشد.
شوراي حقوق بشر سازمان ملل
بايدن در جريان كارزار انتخاباتي خود اعلام كرد به شوراي حقوق بشر سازمان ملل بازمي‌گردد. ترامپ پيشتر امريكا را از شوراي حقوق بشر خارج كرده بود، چرا كه معتقد بود اين شورا تصميمات ضد اسراييلي مي‌گيرد و كشورهايي نظير چين و ونزوئلا كه به گفته او ناقضان حقوق بشر محسوب مي‌شوند نبايد عضو اين شورا باشند. پاتريك مي‌گويد امريكا تا اواخر سال جاري ميلادي نمي‌تواند براي تصدي يكي از پست‌هاي اصلي شورا نامزد شود، بنابراين بايدن احتمالا از چند ماه باقي‌مانده براي اثبات اينكه بازگشت به شورا ارزشمند است، استفاده خواهد كرد.
توافق‌ها و نهادهايي كه ممكن است امريكا به آن بازگردد
توافق همكاري ترانس پاسيفيك (تي‌پي‌پي): در سال 2017 ترامپ امضاي امريكا از توافق همكاري ترانس‌پاسيفيك (تي‌پي‌پي) را پس گرفت. اين توافق‌نامه تجاري محور سياست باراك اوباما، رييس‌جمهور اسبق امريكا، در قبال آسيا بود، اما هيچگاه كنگره آن را تأييد نكرد. پس از خروج امريكا، يازده كشور ديگر عضو اين توافق به نسخه جديدي از آن دست يافتند و آن را توافق جامع و پيشرو همكاري ترانس‌پاسيفيك نام نهادند. بايدن در دوران معاون اولي اوباما از تي‌پي‌پي حمايت كرده بود و در سال 2019 به شوراي روابط خارجي گفته بود «ايده‌اي كه در پس اين توافق وجود دارد، ايده خوبي است». در انتخابات اوليه حزب دموكرات بايدن گفته بود حاضر است در مورد تي‌پي‌پي مجددا پاي ميز مذاكره بنشيند و به نگراني‌هايي كه برخي دموكرات‌ها مطرح كرده‌اند رسيدگي كند. از جمله اين نگراني‌ها مي‌توان به بحث محيط زيست و حقوق كارگران اشاره كرد.
نيو استارت: بايدن احتمالا تلاش‌ها براي احياي آخرين توافق باقي‌مانده با روسيه در حوزه كنترل تسليحات – يعني پيمان كاهش تسليحات راهبردي جديد (نيو استارت)– را ادامه خواهد داد. مقامات امريكايي مي‌توانند براي تمديد اين توافق كه در ماه فوريه منقضي مي‌شود با روسيه مذاكره كنند. دولت ترامپ براي تمديد اين توافق مشغول مذاكره با روسيه بود، اما هيچگاه به توافق نرسيد. (ترامپ پيشتر از يك توافق تسليحاتي ديگر با روسيه به نام آي‌ان‌اف خارج شده بود.)
پيمان آسمان‌هاي باز: امريكا از پيمان آسمان‌هاي باز نيز كه به امضاكنندگان اجازه مي‌دهد پهپادهاي خود را با اهداف شناسايي به حريم هوايي يكديگر بفرستند، خارج شد. پس از امريكا، روسيه نيز از اين توافق خارج شد. دولت بايدن احتمالا مجبور مي‌شود از مجلس سنا بخواهد بار ديگر اين توافق را تصويب كند، هر چند ممكن است براي انجام اين كار ميانبرهاي قانوني نيز وجود داشته باشد.
پيمان تجارت تسليحات: ترامپ امريكا را از پيمان تجارت تسليحات نيز كه استانداردهاي جهاني در حوزه تجارت تسليحات متعارف وضع مي‌كند، خارج كرد. البته اقدام ترامپ تغيير چنداني ايجاد نكرد. اوباما اين پيمان را در سال 2013 امضا كرد، اما سنا هيچگاه آن را تأييد نكرد. در نتيجه امريكا از معدود كشورهايي بود كه پيمان را امضا كرده اما آن را تصويب نكرده است. بايدن ممكن است بار ديگر آن را امضا كند، اما احتمالا سنا با تصويب آن مخالفت مي‌كند.
يونسكو: امريكا از سال 2011 كه يونسكو سرزمين‌هاي فلسطيني را به رسميت شناخت، به اين نهاد كمك مالي نكرده است. ترامپ به همين بهانه عضويت امريكا را در اين سازمان لغو كرد. بايدن براي ازسرگيري تأمين مالي يونسكو احتمالا به تأييديه كنگره نياز خواهد داشت.
منبع: شوراي روابط خارجي