« اعتماد» طرح شهرداري در منطقه 12 تهران را بررسي مي‌كند
انضباط اجتماعي يا تخريب تاريخي
فرزانه قبادي/ يك سال پيش بود كه نام عودلاجان در صدر خبرها جا خوش كرده بود، تير ماه سال قبل شهردار تهران تصميم گرفت با خريد خانه‌اي در بافت تاريخي تهران، به ساكنان منطقه عودلاجان ملحق شود و اين منطقه را با خريد خانه «مهربان‌منش» براي سكونت انتخاب و ديگر مسوولان شهرداري را هم به اين امر تشويق كرد. خبرها مي‌گفتند بازسازي و مرمت اين بنا آغاز شده اما هنوز خبري از خانه معروف مهربان‌منش به دست نيامده و شهردار تهران بعد از حدود يك سال به اين منطقه كوچ نكرده است. اين روزها باز هم نام عودلاجان خبرساز شده است، اما نه براي خبر سكونت شهردار در محله، بلكه به دليل تخريب‌هاي گسترده‌اي كه به بهانه اجراي طرح «انضباط اجتماعي» در اين منطقه صورت گرفته است. كارشناسان ميراث فرهنگي مي‌گويند تخريب بافت تاريخي غيركارشناسي است و مي‌شود با بازسازي اين بناها در حفظ هويت اين منطقه كه در فهرست آثار ملي هم ثبت شده است، تلاش كرد، از طرفي به كساني كه نگران آثار تاريخي تهران هستند اطمينان مي‌دهند كه شهرداري اگر بخواهد تخريبي در مناطق قديمي تهران صورت دهد قطعا اين تخريب‌ها با نظارت كارشناسان ميراث فرهنگي خواهد بود. مسوولان شهرداري منطقه هم به كلي تخريب بناهاي تاريخي اين منطقه را تكذيب مي‌كنند و مي‌گويند هيچ اثر تاريخي در اين منطقه تخريب نشده است.
كوچه‌ها و خيابان‌هاي منطقه 12 تهران پر از طاقچه‌هايي است كه روزي بخشي از يك خانه بوده‌اند و حالا بخشي از خيابان شده‌اند. خانه‌هايي كه در پروژه‌هاي انضباطي چندين سال پيش تخريب و به حال خود رها شده‌اند. شايد بتوان گفت حالا خانه خيابان‌خواب‌هايي هستند كه در پناه طاقچه‌ها و ستون‌هاي باقي مانده اين خانه‌ها شب را به صبح مي‌رسانند. شاهد اين مدعا بقاياي دود آتشي است كه خبر از تجمعات شبانه بي‌خانمان‌ها در كنار اين ديوارها مي‌دهد. تخريب خانه‌هاي اين محله اتفاق امروز و ديروز نيست. هر بار به بهانه پاكسازي منطقه از وجود معتادان بخشي از بافت فرسوده تخريب مي‌شود و فضا را براي تجمع بزه ديدگان مهيا مي‌كنند، چرا كه هيچ جايگزيني براي خانه‌هايي كه مسوولان مدعي‌اند موجب گسترش معضلات در محله هستند، وجود ندارد. معتادان و بي‌خانمان‌ها هم از كوچه‌اي به خيابان ديگري كوچ مي‌كنند، نه معضل اعتياد در محله حل و نه محله پاكسازي مي‌شود. تنها بخشي از هويت پايتخت 280 ساله از بين مي‌رود.
عودلاجان كه زماني محل اعيان نشين تهران قاجاري بود و شاهدش هم خانه معتمدالسلطنه و مدرسه معمار باشي و حمام نواب است، حالا محلي شده براي تجمع بي‌خانمان‌ها و معضل‌ديدگان و مهاجريني كه به خرابه‌هاي باقي مانده از خانه‌هاي قديمي اين محله پناه آورده‌اند.
احمد حكيمي‌پور، رييس كميته ميراث فرهنگي شوراي شهر تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» در رابطه با اين تخريب‌ها مي‌گويد: «طبق گزارشي كه به ما داده شده، خانه‌هايي كه در اين منطقه تخريب شده، در ناحيه چهار منطقه 12 است و طبق اين گزارش تعداد 12 خانه در اين منطقه تخريب شده كه هيچ كدام داراي ارزش تاريخي نيستند، بناهايي از نظر ما داراي ارزش تاريخي هستند كه داراي نمادي از تاريخ و فرهنگ گذشته باشند، مصالح به كار برده شده و نوع ساخت و ساز بنا و همچنين تاريخ بنا، تعيين‌كننده ميزان ارزش بنا از منظر ميراث فرهنگي است، خانه‌هايي كه در اين پروژه تخريب شده‌اند آلونك‌هايي بودند كه از لحاظ تاريخي و معماري ارزش نداشتند. خانه‌هايي كه محل تجمع بزهكاران بودند و مالكان آنها هم براي روشن شدن تكليف ملك‌شان مراجعه نمي‌كردند، به همين دليل با حكم قضايي اقدام به تخريب اين بناها كرده‌اند.»
حكيمي‌پور در مورد اجراي طرح انضباط اجتماعي و تاثير تخريب‌ها در حل معضلاتي چون بي‌خانماني در اين منطقه مي‌گويد: «تخريب قطعا راهكار حل اين معضلات نيست، معضلات اجتماعي را بايد با روش اجتماعي حل كرد، با يك پديده نرم كه نمي‌شود برخورد سخت كرد. در يك مقاطعي براي اينكه جلوي جرم و خلاف در منطقه گرفته شود، اقدام به تخريب خانه‌هايي كه محل تجمع بزهكاران است، مي‌كنند. اين اقدامات يك نوع مسكن درد است، براي رفع ناهنجاري‌هاي اجتماعي ارگان‌هاي مختلف بايد اقدامات ريشه‌اي انجام دهند»
با وجود مخالفت‌ها و اعتراضاتي كه در مقابل اين تخريب‌ها صورت مي‌گيرد، جامعه شناسان نظر ديگري دارند، امان‌الله قرايي مقدم در مورد اجراي پروژه‌هاي تخريبي در محلاتي با اين مشخصات مي‌گويد: «من با اجراي چنين طرح‌هايي موافقم، به اين دليل كه از نظر جامعه‌شناسي شهري چنين مناطقي به دليل فضاي فيزيكي و ساختاري كه در آن وجود دارد، مي‌توانند مناطق آسيب‌زا باشند. منطقه 12 يكي از مساعد‌ترين مناطق براي شيوع معضلات است، به استثناء بعضي از خيابان‌هايش مثل خيابان ايران، يا خيابان خورشيد، يا چهارراه آبسردار، بقيه محلات و خيابان‌هاي اين منطقه داراي بافت فرسوده است. كوچه پس‌كوچه‌هاي اين محله محل مناسبي براي بروز آسيب‌هاي مختلف اجتماعي است. اين منطقه به اين دليل كه مالكان خانه‌ها آنها را رها كرده‌اند، تبديل به مركز فساد شده». قرايي مقدم در مورد آسيب‌زا بودن بافت اين مناطق مي‌گويد: «در مناطقي كه جرم وجود دارد، بزه آموزش داده مي‌شود، بافت فشرده اين مناطق و نوع قرار‌گيري كوچه‌ها و ساختمان‌ها به خودي خود آسيب‌زاست و بايد تخريب شود. كوچه‌هاي باريكي كه ماشين نمي‌تواند از آنها عبور كند، بهترين مكان براي زورگيري و مصرف و فروش مواد مخدر است.» قرايي‌مقدم در مورد تاثير اين تخريب‌ها در حل معضلات اجتماعي مي‌گويد: «زماني كه اين تخريب‌ها صورت مي‌گيرد بايد براي‌شان يك جايگزين در نظر گرفته شود تا اصلاح اجتماعي در منطقه صورت بگيرد، اگر صرفا خانه‌ها را با بهانه رفع زمينه معضلات اجتماعي تخريب كنيم كه معضلات حل نمي‌شود» وي در پايان تاكيد مي‌كند: «فساد با بولدوزر از بين نمي‌رود، به عنوان نمونه در خاك‌سفيد خانه‌ها را تخريب كردند كه فرهنگسرا بسازند، اما هنوز معضلاتي كه در خاك‌سفيد بود به قوت خود باقي است، بايد بعد از تخريب خانه‌ها يك جايگزين مناسب براي آنها در نظر گرفته شود».
كارشناسان باستان‌شناسي و تاريخ اما اين نظر را ندارند و معتقدند با تزريق روح زندگي به اين مناطق و بازسازي‌هاي اصولي در بافت آنها مي‌توان تاريخ و هويت آنها را حفظ كرد. به نظر كارشناسان تاريخ، تجاري شدن اين مناطق باعث بروز آسيب‌هاي زيادي در آنها شده است كه مي‌توان با حذف كارگاه‌هاي توليدي و مراكز تجاري اين آسيب‌ها را كمتر كرد، اما راه رفع اين آسيب‌ها تخريب مراكز تجمع افراد معضل‌دار نيست. راه تبديل كردن تهران به شهري ايده‌آل، پاك كردن تاريخ آن نيست، عودلاجان يا هر محله ديگري كه تخربيش با وجود دلايل علمي كه توسط كارشناسان مطرح مي‌شود، باعث از بين رفتن بخشي از تاريخ تهران مي‌شود، اتفاق خوبي نيست، شايد بشود كمي هم به نظر كارشناسان امر كه در اين زمينه راهكارهايي ارايه مي‌دهند توجه كرد و بولدوزر درماني را در تهران متوقف كرد.
برش
احمد حكيمي‌پور، عضو شوراي شهر تهران: خانه‌هايي كه در اين منطقه تخريب شده، در محله عودلاجان نيست بلكه در ناحيه چهار منطقه 12 يعني محله هرندي است.طبق اين گزارش تعداد 12 خانه در اين منطقه تخريب شده كه هيچ كدام داراي ارزش تاريخي نيستند.
امان‌الله قرايي مقدم، جامعه‌شناس: در مناطقي كه جرم وجود دارد، بزه آموزش داده مي‌شود، بافت فشرده اين مناطق و نوع قرار‌گيري كوچه‌ها و ساختمان‌ها به خودي خود آسيب‌زاست و بايد تخريب شود. كوچه‌هاي باريكي كه ماشين نمي‌تواند از آنها عبور كند، بهترين مكان براي زورگيري و مصرف و فروش مواد مخدر است.