هاكان فيدان؛ وزير امور خارجه تركيه با ايده‌هاي جديد
محمود فاضلي
رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه پس از پايان مراسم ضيافت شام روسا و مقامات ۷۸ كشور ميهمان در كاخ چانكايا، مقابل دوربين خبرنگاران قرار گرفت و اسامي اعضاي دولت جديد تركيه را اعلام كرد. اعضاي كابينه جديد نسبت به كابينه قبلي با تغييرات عمده و اساسي مواجه شده است. در دولت جديد سكانداران پست‌هاي حاكميتي و در راس آن وزارت خارجه و دفاع تغيير كردند. پست وزارت خارجه به هاكان فيدان، رييس دستگاه اطلاعات تركيه رسيد. رياست وزارت دفاع نيز به ياشار گولر، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح تركيه رسيد. همچنين جودت يلماز پست معاون رييس‌جمهور را برعهده گرفت. هدايت وزارت دادگستري نيز به يلماز تونتش و وزارت انرژي به آلپ ارسلان بيرقدار و وزارت دارايي به محمد شيمشيك و وزارت دادگستري به علي ييرلي كايا سپرده شد. در دولت جديد تنها يك زن حضور دارد. نخستين جلسه كابينه جديد روز سه‌شنبه ۶ ژوئن (۱۶ خرداد) برگزار خواهد شد. «هاكان فيدان» رييس باسابقه سازمان اطلاعات ملي تركيه (MIT) به عنوان وزير خارجه جديد اين كشور معرفي شد. فيدان به مدت ۱۳ سال رياست اين سازمان را برعهده داشت. او اولين رييس اين سازمان است كه رييس دستگاه ديپلماسي مي‌شود و در روابط تركيه و فدراسيون روسيه و همچنين بين تركيه و سوريه فرد مسلطي است. وي از جمله افرادي بوده كه مدت‌هاست هدايت گفت‌وگو با سرويس‌هاي اطلاعاتي سوريه را برعهده داشته و ناظر مديريت پرونده سوريه بوده است. اردوغان پيش از اين درباره فيدان گفته بود: «او رازدار من است، او رازدار دولت است.»
فيدان در سال 1968 در آنكارا به دنيا آمد، از مدرسه رزمي و مدرسه زبان‌هاي خارحي نيروي زميني ارتش فارغ‌التحصيل شد و مدرك كارشناسي خود را در رشته مديريت و علوم سياسي از دانشگاه مريلند امريكا و كارشناسي ارشد و دكتراي خود را از دانشگاه بيلكنت دريافت كرد. محور مطالعات دانشگاهي هاكان فيدان جايگاه اطلاعات در سياست خارجي بود. عنوان پايان‌نامه كارشناسي ارشد وي «اطلاعات و سياست خارجي: مقايسه نظام‌هاي بريتانيا، امريكا و تركيه» و عنوان پايان‌نامه دكتراي وي «ديپلماسي در عصر اطلاعات: استفاده از فناوري اطلاعات در راستي‌آزمايي معاهدات» بود.
فيدان به خصوص در پايان‌نامه كارشناسي ارشد خود تاكيد كرده كه تركيه بايد اطلاعات خود را براي سياست خارجي قوي‌تر تقويت كند چون وابستگي به اطلاعات امريكا و ساير كشورهاي ناتو مشكل‌ساز است. به اعتقاد او اطلاعات خوب هميشه به تصميم خوب منتهي نمي‌شود ولي اطلاعات نادرست يا ناقص حتما باعث شكست در سياست خارجي است. او در گذشته عضو هيات‌مديره آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و خدمت در مقر نيروهاي واكنش سريع ناتو در آلمان بوده است. زماني كه فيدان رييس سازمان ميت شد، ايهود باراك، نخست‌وزير وقت اسراييل گفته بود كه اين انتصاب تحولي نگران‌كننده است، چون فيدان در سال‌هاي 2008 تا 2009 كه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خدمت مي‌كرد، موضعي طرفدار ايران داشت.»
به دنبال كودتاي نافرجام 15 جولاي 2016 تركيه سازمان اطلاعات اين كشور به شدت مورد انتقاد قرار گرفت و عدم حضور فيدان در كميسيون ويژه پارلمان تركيه براي بررسي كودتا نيز، باعث افزايش انتقادها عليه وي شد. كمال قليچداراوغلو، رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق (CHP) با استفاده از عبارت «كودتاي كنترل شده» مدعي شده بود كه آنچه در 15 جولاي رخ داد در واقع يك توطئه برنامه‌ريزي شده توسط اطلاعات و دولت بود؛ ادعايي كه دولت آن را رد كرد.
در سال 2015 احمد داوود اوغلو، نخست‌وزير وقت تركيه، كه فيدان را به عنوان نامزد پارلماني از آنكارا معرفي كرد، استعفاي او با واكنش منفي اردوغان روبه‌رو شد و مانع خروج فيدان از MIT شد. اردوغان تاكيد داشت اين سازمان يك نهاد معمولي نيست، مهم‌ترين نهاد دولت است. اگر سازمان اطلاعات كشور ضعيف باشد، امكان زنده ماندن آن كشور وجود ندارد. من فيدان را به اين سمت آوردم و نبايد بدون اجازه از اين سازمان برود. بنابراين من ناراحت هستم.»
پس از كودتاي نافرجام تركيه سازمان اطلاعات اين كشور دايره فعاليت‌هاي بين‌المللي MIT را گسترش داد و كشورهاي حوزه قفقاز، سوريه، عراق، ليبي و... را دربر گرفت و به تمعيق نفوذ خارجي تركيه كمك كرد. وي در تمام سفرهاي خارجي اردوغان حضور داشت و رابطه‌اي تنگاتنگي بين MIT و وزارت خارجه تركيه ايجاد شده بود. اين سازمان نقشي اساسي در عادي‌سازي روابط تركيه با كشورهايي مانند امارات، عربستان، مصر و اسراييل داشت و چندي است روند عادي‌سازي روابط تركيه و سوريه را مديريت مي‌كند. گروهي انتخاب فيدان به جاي «مولود چاووش اوغلو» وزير خارجه سابق تركيه را حاكي از تغيير احتمالي آينده در سبك روابط خارجي تركيه مي‌دانند اما گروهي ديگر معتقدند هيچ تغيير منفي در روابط تركيه با روسيه ايجاد نخواهد شد. فيدان در همه جلسه‌هاي اردوغان با ولاديمير پوتين، همتاي روس خود و ساير مقام‌هاي اين كشور حضور داشته است. وي با همتايان روسي، ايراني و سوري خود درباره تحولات سوريه ديدارهايي داشته است. با تغيير وزير خارجه احتمالا هيچ تغييري در سياست تركيه در روابط با روسيه ديده نمي‌شود، زيرا هاكان فيدان يكي از اعضاي حلقه چهار نفره نزديكان اردوغان بود و در مركز برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري جاي دارد و بارها ماموريت‌هاي مهمي را با موفقيت انجام داده و از اعتماد اردوغان برخوردار است. اردوغان با انتخاب شخصيتي مقتدر در راس دستگاه ديپلماسي پيامي چندجانبه به همه طرف‌ها رسانده كه قرار است تركيه در اين مرحله، ديپلماسي قدرتمندي را پيش بگيرد. تاكنون وزراي خارجه كشورهاي مختلف جهان ازجمله هلند، ايتاليا، پاكستان، ايران، كرواسي، مالت، ليتواني، ايرلند و آلمان انتخاب هاكان فيدان به عنوان وزير جديد امور خارجه تركيه را به وي تبريك گفتند.