یادداشتی از محمد بلوچ زهي
قاچاق اتوبوسي توله خرس‌هاي سياه بلوچي
محمد بلوچ زهي
مقدمه «اعتماد»: خرس سياه بلوچي يا به زبان مردم بلوچستان «مم» يكي از گونه‌هاي در معرض انقراض است؛ زيرگونه‌اي از خرس سياه آسيايي كه اگرچه آمار دقيقي از جمعيت در اختيار نيست، اما به عنوان گونه‌اي در معرض انقراض در فهرست قرمز اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت قرار دارد. در كنار اين خطر جدي اما به نظر مي‌آيد بعضي از مسوولان داخلي و مرم اين هشدار را نشنيده يا جدي نگرفته‌اند، چراكه تقريبا هر ماه خبري از شكار يا آزار اين‌گونه به شدت دوست‌داشتني منتشر مي‌شود. انقراض يا كاهش شديد جمعيت مم اما نه تنها به حق حيات‌وحش خلاصه نمي‌شود و ادامه پيدا كردن اين شرايط به محيط زيست و زندگي عادي مردم بلوچستان هم لطمه فراوان وارد خواهد كرد. در ادامه يادداشت يكي از افراد مطلع از شرايط بلوچستان را مي‌خوانيم كه در كنار اشاره به آسيب‌‌ها و شرايط نگران‌كننده خرس سياه بلوچي از راهكارهاي در دسترس هم سخن مي‌گويد.
هر ساله در فصل زاد و ولد خرس سياه بلوچي موارد متعددي از زنده‌گيري و قاچاق اين حيوان كه از گونه‌هاي بسيار نادر و در معرض خطر انقراض جانوري دنياست در سايه غفلت‌ها و حاشيه امن ايجاد شده براي متخلفان، اتفاق مي‌افتد كه متاسفانه طي ماه‌هاي گذشته به گونه كم سابقه و نگران‌كننده‌اي تشديد يافته است.
اكنون اين وضعيت چنان بغرنج شده كه در ماه‌هاي اخير چهار توله خرس سياه بلوچي در حوزه پراكنشي جغرافياي بلوچستان زنده‌گيري، كشف يا از محدوده زيستي خود خارج شده و با روش اتوبوسي به استان‌هاي ديگر قاچاق شده كه همين موارد رو به افزايش اينچنيني بر نگراني‌هاي علاقه‌مندان به محيط زيست و دوستداران حيات وحش افزوده و نيز زنگ خطر جدي انقراض كامل اين حيوان كم شمار و كمياب را بلندتر از هر زمان ديگر به صدا درآورده است.
بايد توجه داشت كه چهار مورد كشف قاچاق اتوبوسي توله خرس‌هاي سياه بلوچي يا زنده‌گيري‌هاي متعدد آن طي مدت بسيار كوتاه براي يك گونه جانوري كم شمار و در معرض خطر انقراض جهاني عدد بسيار بالا و قابل توجهي است و نيز هشداري جدي خواهد بود نسبت به بلندتر به صدا درآمدن زنگ خطر انقراض كامل اين حيوان ارزشمند. اين احتمال نيز بايد در نظر گرفته شود كه در بسياري از مواقع قاچاق اتوبوسي يا حتي غير اتوبوسي اين حيوان در معرض خطر انقراض با موفقيت انجام گرفته و از ديد مردم پنهان مانده تا موضوع به محيط زيست گزارش شود و نسبت به ضبط توله‌هاي اين جانور نادر اقدام گردد.
براي آن دسته از موارد متعدد زنده‌گيري نيز كه مادر از دست داده‌اند يا به هر طريق ديگر توسط مردم محلي زنده‌گيري شده و تحويل محيط زيست مي‌شوند و سپس به پارك‌هاي نگهداري و حفاظت منتقل خواهند شد نيز نبايد دل بست، چرا كه برگرداندن يك حيوان به زيست طبيعي كه از تولگي در فضايي غير از محيط زيست خود پرورش يافته عملي قطعي تلقي نمي‌شود. چه بسا بسياري از همين توله خرس‌هايي كه در پارك‌ها نگهداري مي‌شوند به دلايل مختلف از جمله فضا و تغذيه نامناسب تلف شوند كه نمونه بارز آن «ناديا» است همان توله خرس سياه بلوچي كه سال گذشته در پارك زابل تلف شد.
به هر جهت اكنون در پس غفلت‌ها و ضعف‌هاي ناشي از نظارت بر زيستگاه‌هاي اين گونه در معرض خطر انقراض جانوري آنچه به رونق قاچاق اين حيوان نادر منجر شده عواملي است چون افزايش ميل به نگهداري حيوانات وحشي كمياب به ويژه حيواناتي فانتزيكي مانند خرس سياه بلوچي در ميان قشر مرفه جامعه، تقاضاي بالاي خريد و فروش اين گونه خرس در بازارهاي قاچاق حيوانات، قيمت وسوسه برانگيز هر توله خرس، شباهت‌هاي رفتاري اين حيوان با انسان، ايجاد شبكه‌هاي فروش خارج از مرز و غيره همه اين موارد دست به دست هم داده تا خرس سياه بلوچي را به مرز انقراض كامل پيش ببرد.
خرس سياه بلوچي كه به زبان مردمان بلوچ «مم» ناميده مي‌شود در فهرست سرخ اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت (IUCN) قرار دارد و زيرمجموعه گونه‌هاي در معرض خطر انقراض دنياست. براي اين گونه نادر جانوري در كشور ما متاسفانه تاكنون نه تنها هيچ برنامه مدون عملي حفاظتي و نيز تخصيص اعتبار لازم به منظور جلوگيري از خطر انقراض كامل آن انجام نگرفته بلكه طي سال‌هاي اخير با تشديد قاچاق و زنده‌گيري اين حيوان و همچنين تلفات تاسف بار دور از چشم بيم‌ها را نسبت به زوال بيش از پيش «مم» مضاعف كرده است.
نبايد از نظر دور داشت كه طي ماه‌هاي گذشته تصاوير و ويديوهايي از زنده‌گيري خرس سياه بلوچي در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شده و نيز همين حدود دو هفته پيش شماري از فعالان عرصه محيط زيست و دوستداران حيات وحش در بلوچستان از نگهداري يك توله در شرايط اسفناك در شهرستان سرباز خبر داده و خواستار توضيحات بيشتر متوليان محيط زيست در اين باره شده‌اند اما متاسفانه طبق معمول از سنگ صدا برخاست ولي از متوليان امر پاسخ نه! اكنون در تازه‌ترين مورد همين چند روز پيش دو توله خرس سياه بلوچي ديگر در اتوبوسي حوالي گناباد پس از گزارش‌هاي مردمي از قاچاقچيان كشف و ضبط شده كه در اين مورد نيز هنوز اطلاع دقيقي از شرايط و وضعيت آن دو توله در دسترس نيست.
بي گمان افزايش قاچاق اتوبوسي توله خرس‌هاي سياه بلوچي كه ناشي از ضعف‌هاي نظارتي و حفاظتي است و نيز شمار بالاي موارد زنده‌گيري و تحويل اين حيوانات به محيط زيست ناشي از ناآگاهي‌هاي عمومي است نه تنها هزينه‌هاي گزاف معنوي را براي حيات وحش كم جان و نابسامان بلوچستان بر جاي خواهد گذاشت بلكه از لحاظ مادي هزينه‌هاي نگهداري سازمان محيط زيست را با اين وضعيت بالا خواهد برد. بنابراين با ادامه اين روند و كاستي‌ها و ضعف‌هاي موجود بر سر راه پروژه حفاظت از خرس سياه بلوچي كه بدون ترديد تاكنون مدون و عملي نشده؛ شايسته است مقامات سازمان محيط زيست پروژه حفاظت از اين حيوان در خطر انقراض را پيش برده تا بيش از اين بر خويش و حيات وحش هزينه تحميل نكنند.
به هر روي بايد در نظر داشت به جاي بالا بردن هزينه‌هاي نگهداري موارد سريالي توله‌هاي كشف و ضبط شده كه بي‌ترديد براي كاهش خطر انقراض اين حيوان ره به جايي نخواهد برد، بهتر است با تخصيص اعتبار، نظارت‌هاي مستمر، استخدام محيط‌بان، سرشماري، تعيين مناطق حفاظتي و نيز آموزش‌هاي لازم به منظور بالا بردن سطح آگاهي عمومي مردم منطقه گامي عملي و مهم در راستاي جلوگيري از خطر انقراض كامل «مم» برداشته شود.