شمارمصرف‌كنندگان مواد در جهان به بيش از 296 ميليون نفر رسيد

بنفشه سام‌گيس 

سازمان ملل ديروز در گزارش سالانه از شيوع مصرف مواد مخدر و روانگردان در جهان اعلام كرد كه در سال 2021، وضعيت مصرف مواد به شرايط بحراني رسيده به اين معنا كه تعداد مصرف‌كنندگان مواد، تعداد مصرف‌كنندگان تزريقي مواد و همچنين تعداد افراد وابسته به مصرف، نسبت به سال‌هاي پيش از آن افزايش نگران‌كننده‌اي داشته است. طبق گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد UNODC كه ديروز در وين رونمايي شد، در سال 2021 تعداد كل مصرف‌كنندگان مواد (با هر نوع مصرف تفنني يا به شكل وابستگي و استمرار مصرف) با افزايش 23درصدي طي 10 سال اخير به 296 ميليون نفر رسيده كه از اين تعداد، 39ميليون و 500 هزار نفر دچار وابستگي مصرف (اعتياد) بوده‌اند و گزارش ملل متحد تاكيد مي‌كند كه تعداد اين افراد (معتادان به مصرف مستمر) طي 10 سال اخير، 45درصد رشد داشته است. 

در بخش ديگري از گزارش UNODC كه مهم‌ترين يافته اين گزارش محسوب مي‌شود، اعلام شده كه تعداد مصرف‌كنندگان تزريقي مواد در سال 2021 با افزايش 18 درصدي به 13 ميليون و 200 هزار نفر رسيده است. در جدول‌هاي ضميمه اين گزارش، شيوع مصرف تزريقي مواد در 12 منطقه جهان تفكيك شده است؛ 3 ميليون و 410 هزار نفر در امريكاي شمالي، 900 هزار نفر در امريكاي لاتين و حوزه كاراييب، 780 هزار نفر در اروپاي غربي و مركزي، يك ميليون و 720 هزار نفر در اروپاي شرقي، 90 هزار نفر در جنوب شرق اروپا، 980 هزار نفر در آفريقا، دو ميليون و 980 هزار نفر در شرق و جنوب شرق آسيا، 340 هزار نفر در آسياي مركزي، 990 هزار نفر در جنوب آسيا، 770 هزار نفر در جنوب غرب آسيا، 90 هزار نفر در خاورميانه، 140 هزار نفر در اقيانوسيه. مروري بر اين اعداد سه پيام مهم دارد؛ 4 منطقه از قاره آسيا (شرق و جنوب شرق، مركز و ميانه، جنوب و جنوب غرب) با آمار 5 ميليون و 80 هزار مصرف‌كننده تزريقي در رديف اول جدول UNODC هستند؛ مناطقي كه به واسطه جغرافياي طبيعي، پيشينه تاريخي و آثار باستاني به جا مانده، از محبوب‌ترين مناطق گردشگري جهان است اما در عين حال، مثلث طلايي (ميانمار، لائوس و تايلند) و هلال طلايي (ايران، پاكستان و افغانستان) كه دو قطب مهم توليد مت‌امفتامين، هرويين و ترياك جهان محسوب مي‌شوند در منطقه آسيا واقع شده‌اند و يكي از مهم‌ترين شاهراه‌هاي ترانزيت هرويين توليد شده در افغانستان و قاچاق پيش‌سازها براي توليد هرويين و مت‌امفتامين در افغانستان و ميانمار، در آسياي ميانه و مسير معروف به «مسير شمالي» است. طي سه دهه اخير، بحران و فساد اقتصادي و سياسي و ناامني داخلي و منطقه‌اي و فقر نشات گرفته از اين شرايط كه به مهاجرت گسترده هم منجر شده، زمينه تولد باندهاي جرايم سازمان يافته همچون آدم‌ربايي، تجارت ترياك و هرويين و مت‌امفتامين، قاچاق انسان، قاچاق زنان و كودكان و توسعه شبكه‌هاي فحشا، قاچاق اعضاي بدن، آدم‌كشي، قاچاق اسلحه، پولشويي و عمليات تروريستي در 4 منطقه از قاره آسيا را هموار كرده كه هر كدام، منبع تغذيه ديگري به شمار مي‌آيند. رتبه دوم بابت تعداد مصرف‌كنندگان تزريقي مواد در سال 2021 مربوط به امريكاي شمالي بوده كه وجود بازار بزرگ عرضه و تقاضا در اين بخش از قاره امريكا و همجواري با كانون توليد ترياك، هرويين، كوكايين و مت‌امفتامين (مكزيك، پرو، بوليوي و كلمبيا) مي‌تواند آمار مصرف تزريقي مواد در شمال قاره را توجيه كند. سال 2021، قاره اروپا با 2 ميليون و 590 هزار مصرف‌كننده تزريقي، رتبه سوم را در گزارش سازمان ملل كسب كرد در حالي كه 69.8 درصد مصرف‌كنندگان تزريقي اين قاره (يك ميليون و 810 هزار نفر) در شرق و جنوب شرق اروپا بوده‌اند. در اين منطقه از قاره اروپا هم ركود و بحران معيشتي، بحران و فساد اقتصادي و سياسي، تردد و حضور تحميلي پناهجويان گذري يا دايمي به واسطه درگيري‌هاي داخلي و برون مرزي، به برون دادي همچون ناامني رواني و در نهايت، به افزايش تقاضاي مصرف تزريقي به عنوان روشي با سريع‌ترين ميزان تاثيرگذاري منجر شده اما عامل مهم‌تر از اينها، شرايط جغرافيايي كشورهاي شرق و جنوب شرق اروپاست؛ كشورهايي كه در شاهراه معروف به «مسير بالكان» و اصلي‌ترين مسير منتهي به اروپاي غربي واقع شده‌اند. مسير بالكان مهم‌ترين مسير ترانزيت هرويين افغانستان به مقصد اروپاي غربي است كه از كشور تركيه آغاز مي‌شود و از يونان و مقدونيه و صربستان و مجارستان مي‌گذرد تا به اتريش مي‌رسد.
هموار بودن اين مسير كه به واسطه تردد فعالان شبكه‌هاي ساير جرايم سازمان يافته همچون قاچاق انسان و پولشويي و آدم‌كشي و قاچاق اسلحه، امنيت قابل توجهي دارد، دليل اصلي ايجاد و توسعه بازار هميشه بيداري است كه غير از اتكا به خلاقيت‌هاي زودگذر همچون «هرويين لهستاني»، به‌طور مستمر با هرويين افغاني تغذيه مي‌شود. نكته مهم در گزارش 2023 سازمان ملل، علاوه بر هشدارهايي درباره افزايش شمار مصرف‌كنندگان، تخريب سریع به دليل افزايش مصرف مواد سنگین و همچنين تاثيرات مخرب بر اقتصاد و سلامت تمام كشورها، مربوط به رشد 18درصدي مصرف تزريقي مواد در جهان است كه وخامت وضعيت اقتصادي در 5 قاره را تاييد مي‌كند و اعداد به دست آمده در جدول‌هاي UNODC پيامي حاكي از تسري اين الگوي مصرف به همه كشورهاست. خطر همه‌گيري اين الگوي مصرف به خصوص در كشورهايي كه جرم‌انگاري اعتياد و اعمال مجازات‌هاي سنگين به جاي بازتواني و كمك‌هايي در جهت به زيستي رواج دارد، افول سال‌هاي طلايي است و فرا رسيدن ايام تغيير مختصات شيوع بيماري‌هاي عفوني از طريق تزريق با سرنگ مشترك -اچ‌آي‌وي (ايدز)، هپاتيت و بيماري‌هاي مقاربتي- و بيماري‌هاي غيرواگير ناشي از تزريق مواد -تبعات اوردوز (مصرف بيش از حد) 
و از جمله افزايش موارد ايست قلبي، پارگي و انسداد بازگشت ناپذير رگ‌ها به دنبال تكرار تزريق، افزايش ابتلا به بيماري‌هاي ناشي از پارگي شريان‌ها همچون قانقاريا. در گزارش UNODC اين هشدار پررنگ شده كه «در سال 2021، نابرابري دسترسي به درمان و رهايي از مصرف مواد، در تمام كشورها همچنان جريان داشته چنانكه در اين سال، از هر 5 فرد مصرف‌كننده مواد، فقط يك نفر تحت درمان براي ترك قرار گرفته است.»