مركز مطالعات استراتژيك الفكر گزارش داد
برنامه هسته‌اي عربستان عوامل و چالش‌ها
سال 2010 عربستان سعودي با هدف تامين انرژي و توليد برق كشور از شهر هسته‌اي ملك عبدالله رونمايي كرد. يك‌سال بعد، رياض از قصد خود براي سرمايه‌گذاري 80 ميليارد دلاري براي احداث 16 نيروگاه اتمي در سراسر كشور خبر داد. اين جاه‌طلبي‌ها تا سال 2016 همچنان به قوت خود باقي ماند. در اين سال عربستان، سانتريفيوژ تانگيترتون با ظرفيت 3 مگافوت سانتريفيوژ ايون با ظرفيت 350 كيلوفوت را در دانشگاه صنعت و معدن ملك فهد احداث كرد و هدف صرفا آزمايش‌هاي اوليه فيزيك هسته‌اي بود. همچنين در سال 2017 تفاهمنامه مشتركي بين انجمن زمين‌شناسي عربستان و چين به منظور كشف و استخراج اورانيوم در هشت ناحيه عربستان منعقد شد.
به گزارش رصدخانه انديشكده‌ها و به نقل از fikercenter، در نوامبر 2018 محمد بن سلمان وليعهد عربستان از احداث اولين نيروگاه اتمي پژوهشي در كشور خبر داد و اين به مثابه گام‌هاي نخست براي توسعه برنامه اتمي رياض است. نيويورك‌تايمز در سال 2020 در گزارشي مدعي شد كه عربستان در حال احداث يك نيروگاه اتمي در نزديكي رياض است. نگراني‌هاي امريكا بيشتر متوجه همكاري‌هاي مشترك رياض- پكن با هدف توسعه برنامه هسته‌اي عربستان و دستيابي اين كشور به توليد سوخت هسته‌اي و در نهايت سلاح هسته‌اي است. در اواخر سال 2022 عربستان از اولين نيروگاه هسته‌اي خود رونمايي كرد. اين نيروگاه با هدف توليد برق از انرژي هسته‌اي احداث شده است و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2040 حجم توليد برق را به 17 گيگاوات برساند. از سوي ديگر، عبدالعزيز بن سلمان، وزير انرژي عربستان مدعي شد كه كشورش داراي 90 هزار تن ذخيره اورانيوم است. در مقابل، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سال 2020، مدعي شد كه عربستان از سال 2017 حدود 37 ميليارد دلار براي كشف اورانيوم در كشور هزينه كرده است؛ اما ذخاير موجود اورانيوم در كشور براي پيشبرد برنامه هسته‌اي كافي نيست از اين رو دور از انتظار نيست كه رياض براي جبران اين كمبود به واردات اورانيوم روي بياورد.
عوامل اقتصادي
عربستان بر اساس سند چشم‌انداز 2030 سعي در گذار از انرژي‌هاي هيدروكربني به سمت انرژي‌هاي تجديدپذير و پاك دارد. احداث نيروگاه هسته‌اي در وهله اول با هدف توليد برق انجام مي‌شود. اما اين دانش هسته‌اي به تدريج مي‌تواند در بخش‌هاي كشاورزي، تحقيقات فضايي و پزشكي در آينده به كار گرفته شود. در سال‌هاي اخير عربستان به دنبال كاهش وابستگي‌هاي خود به نفت و گاز است و انرژي هسته‌اي مي‌تواند به عنوان يك انرژي پاك و تجديدپذير جايگزين مناسبي براي سوخت‌هاي فسيلي باشد به خصوص از بعد اقتصادي.
عوامل سياسي
در سايه نظام چندقطبي در حال شكل‌گيري، عربستان ضمن توسعه شراكت سياسي- اقتصادي خود با چند قدرت جهاني، درصدد است تا به نوعي به بازدارندگي در سياست خارجي خود دست يابد، اين بازدارندگي تنها از طريق قدرت هسته‌اي شدن ممكن است. خلأهاي سياسي و امنيتي منطقه كه برآمده از فرآيند گذار در نظام بين‌المللي است بستر را براي كنشگري قدرت‌هاي نوظهور منطقه‌اي فراهم كرد و اين مساله مي‌تواند جايگاه سنتي عربستان در منطقه را به خطر بيندازد؛ از اين رو، بازدارندگي هسته‌اي امري اجتناب‌ناپذير است. اما عربستان در اين مسير با چالش‌هايي نيز روبه‌رو است. به‌رغم سرمايه‌گذاري‌هاي هنگفت براي كشف و استخراج اورانيوم، عربستان با كمبود منابع اورانيوم در داخل كشور مواجه است و براي جبران اين كمبود چاره‌اي جز واردات از كشور ديگر ندارد. همچنين در چارچوب سند 2030 ده‌ها كلان پروژه در سراسر كشور در حال احداث و بهره‌برداري است. برخي از اين پروژه‌هاي جاه‌طلبانه به قيمت به حاشيه رفتن و حتي در تعارض قرار گرفتن با ديگر پروژه‌هاي مهم از جمله پروژه‌هاي مرتبط با برنامه هسته‌اي عربستان تمام شد و نيروي انساني و هزينه‌هاي اقتصادي زيادي را به خود مشغول ساخت.
از سوي ديگر، دولت بايدن با اعمال فشار و محدوديت به نوعي مخالفت خودش را با برنامه هسته‌اي اعمال مي‌كند. اگر چه در دوره ترامپ در ازاي تعهداتي، ايالات متحده كمك‌هاي شاياني به پيشبرد برنامه اتمي عربستان كرد كه با انتقاد كنگره امريكا مواجه شد.
علاوه بر اين اسراييل در حال حاضر هژمون هسته‌اي بلامنازع منطقه‌اي است. ورود عربستان به برنامه هسته‌اي مي‌تواند جايگاه هسته‌اي تل‌آويو را تحت‌الشعاع قرار دهد. از سوي ديگر همكاري‌هاي هسته‌اي اسراييل و امارات به ويژه بعد از عادي‌سازي روابط و احداث نيروگاه اتمي الظفره در امارات، به نوعي با برنامه اتمي رياض در تضاد است. همچنين در سال‌هاي اخير عربستان براي پيشبرد برنامه هسته‌اي خود نياز به يك شريك هسته‌اي داشت و در اين مسير با چالش‌هايي نيز مواجه شد. فرانسه و كره جنوبي از متحدان استراتژي امريكا هستند، روسيه تحت فشار و تحريم‌هاي غرب قرار دارد و چين يكي از شركاي مهم ايران در منطقه است. بنابراين جاه‌طلبي‌هاي هسته‌اي عربستان مربوط به سال‌هاي اخير نيست، بلكه به سال‌هاي نخست آغاز برنامه هسته‌اي ايران باز مي‌گردد. عوامل مختلف ديگري در تشديد اين جاه‌طلبي نقش داشتند و اين عوامل چالش‌ها و پيامدهاي داخلي و خارجي را براي رياض به دنبال دارد. آينده برنامه اتمي عربستان تا حد زيادي بستگي به نحوه تعامل رياض با چالش‌ها و موانع پيش‌روي دارد.