تينا جلالي
روز گذشته خبر تلخ درگذشت بيتا فرهي تنها يادآور يك نكته بود و آن اينكه سينماي ايران يكي ديگر از بازيگران خاطره‌ساز و برجسته خود را از دست داد، كسي كه به سادگي و حالا حالا‌ها جايگزيني براي او پيدا نخواهد شد، هنرمندي اصيل با ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد در بازيگري كه او را خاص جلوه مي‌داد، كم در فيلم‌ها بازي كرد، اما در همان تعداد محدود درخشيد و بخشي از تاريخ سينماي ايران شد و به نيكويي در اذهان باقي ماند.
فرهي فارغ‌التحصيل رشته هنر از مدرسه هنر جان پاورس امريكا در سال ۱۳۵۹ بود. براي بازي در هامون توسط ناصر چشم‌آذر به مهرجويي معرفي شده و به سرعت مورد پسند او براي بازي در نقش «مهشيد» قرار گرفت. اين‌گونه بود كه كار خود را در سال ۱۳۶۸ با بازي در فيلم «هامون» به كارگرداني داريوش مهرجويي آغاز كرد و در سال‌هاي بعدي فعاليت خود را با كارگردانان بزرگي چون احمدرضا درويش، بهمن فرمان‌آرا، مسعود كيميايي و رخشان بني‌اعتماد ادامه داد. با احمد طالبي‌نژاد، منتقد و نويسنده سينما درباره بيتا فرهي و ويژگي‌هاي بازي او گفت‌وگويي انجام داديم كه پيش روي شماست.
سينماي ايران در سال‌هاي گذشته بازيگران شناخته شده و خاطره‌ساز زيادي را از دست داده، هنرمندان بي‌بديلي كه به سادگي جايگزيني براي‌شان نيست و حالا بيتا فرهي را از دست داديم.
البته كه اين صحبت شما درباره همه بازيگران صدق نمي‌كند، چراكه خيلي از بازيگران به سرعت جاي خالي‌شان پر شد، اما در مورد تعدادي از بازيگران بله، با حرف شما موافقم، مگر جاي پرويز فني‌زاده هيچ وقت پر شد؟ مثلا جاي خسرو شكيبايي هيچ‌و قت پر نخواهد شد يا عزت‌الله انتظامي، فريماه فرجامي، جمشيد مشايخي يا داوود رشيدي و حالا بيتا فرهي. البته بگويم بيتا فرهي از مدت‌ها قبل از سينماي ايران حذف شده بود.
دليلش را در چه مي‌دانيد؟
هم به اين دليل كه پا به سن گذاشته بود و هم مسائل ديگر، اما نكته مهم اين است كه در اين سال‌ها كسي سراغش را نگرفت و كسي از حال او نپرسيد كه او كجاست؟ چه مي‌كند؟ خودش در اين دور ماندن بي‌تقصير نبود. همان‌طور كه اشاره كردم مشكلات شخصي و عواملي ديگر از جمله عدم تمايل خودش به حضور در هر فيلمي باعث شد كه تا حدود زيادي از يادها برود.
درباره ويژگي‌هاي بازي او كمي براي‌مان صحبت مي‌كنيد؟ بيتا فرهي بازيگر بسيار خاصي بود.
بازيگر خاصي نبود، اما نقش‌هاي خاص به او سپرده مي‌شد، سواي از زيبايي كه داشت، البته براي نقش‌هاي خاص هم استعداد بي‌نظيري داشت كه فقط داريوش مهرجويي آن را به خوبي و درستي كشف كرده بود.
يكي از ويژگي‌هاي لازم براي ماندگاري در عرصه‌هاي هنري همكاري با افراد نخبه‌گراست. وقتي به كارنامه بيتا فرهي نگاه مي‌كنيم چند نام معتبر از جمله مهرجويي، كيميايي، رخشان بني‌اعتماد، احمدرضا درويش و بهمن فرمان‌آرا او را در راه ماندگاري به عنوان بازيگر نخبه‌گرا ياري دادند.
بيتا فرهي از جمله بازيگراني بود كه بعد از انقلاب با حضور در فيلم هامون، آغازگر فصل جديدي از حضور بازيگران زن زيبا در سينماي ايران شد، تحليل شما در اين رابطه چيست؟
بله او به همراه افسانه بايگان و نيكي كريمي جزو بازيگراني بودند كه معيارهاي زيبايي را در بازيگران زن پس از انقلاب تغيير دادند، چون همان‌طور كه مي‌دانيد قبل از اين بازيگران و به ويژه در دهه شصت، بازيگران زنان براي حضور در فيلم‌ها نبايد زيبا مي‌بودند، چون مديران سينما با جذابيت‌هاي زنانه در بازيگران زن در فيلم‌ها مخالف بودند. اما بيتا فرهي و افسانه بايگان و نيكي كريمي اين نگاه را شكستند و از آن پس زيبايي يكي از معيارها و الزامات حضور زنان در سينما شد.
بيتا فرهي دوران شكوفايي محدودي داشت، چرا؟
همان‌طور كه گفتم براي نقش‌هاي خاص استعداد بي‌نظيري داشت و همين حضور در نقش‌هاي خاص او را داشت شبيه به تيپ مي‌كرد و تماشاگران آن دوران او را با تيپ زنانه قشر مرفه مي‌شناختند، اما دوران شكوفايي او طولاني نبود، چراكه معيارهاي بازيگري در سينماي ايران هر روز عوض مي‌شد و بازيگران جوان زيادي از سينماي بي‌در و پيكر ايران وارد مي‌شدند و اين باعث مي‌شد كه ستاره بختش فروكش كند. به ياد داشته باشيم كه اقتصاد شكننده سينماي ايران بايد خود را با نيازهاي نسل جوان امروز تطابق مي‌داد تا از هم نپاشد يكي از معيارهاي نسل جوان، همين وجاهت منظر يا زيبايي چهره است.
البته غير از همكاري با داريوش مهرجويي چند فيلم مهم ديگري هم بيتا فرهي در كارنامه دارد .
بله، بازيگر پركاري نبود، اما علاوه بر هامون و بانو، فيلم خون‌بازي به كارگرداني رخشان بني‌اعتماد هم يكي از مهم‌ترين بازي‌هاي او در سينما بود. حتي مي‌توانم بگويم «خون‌بازي» آخرين درخشش او در سينماي ايران به شمار مي‌آيد و بعد ازآن بيتا فرهي به آرامي از دايره سينماي ايران كنار گذاشته شد.
فراموش نكنيم كه صنعت سينما، همچنان‌كه به كارگردانان خوب و بزرگ نيازمند است به شدت نيز وابسته به حضور بازيگران ارزشمند است، ناصر تقوايي در كتاب به روايت ناصر تقوايي تاليف اينجانب، درباره جايگاه بازيگران در سينما مي‌گويد: هر تلاشي كه عوامل يك فيلم اعم از كارگردان، فيلمبردار، طراح صحنه و لباس وديگر عوامل به كار مي‌بندند براي اين است كه بازيگر روي پرده خوب جلوه كند.
بازيگراني داشته‌ايم كه تحمل‌شان روي پرده به شدت دشوار بوده، چون نه از استعداد بازيگري برخوردار بودند و نه از وجاهت منظر، بيتا فرهي از آن جمله بازيگراني بود كه حضورش روي پرده دلنشين و خوشايند بود به همين دليل در نخستين گام حضور در فيلم «هامون» هم از سوي تماشاگران عام و هم از طرف نخبه‌گرايان با استقبال روبه‌رو شد.