هنگامه طاهري
مشهدالرضا يكي از كلان‌شهر‌هاي ايران است كه به خاطر وجود حرم مطهر ثامن الحجج(ع) هر ساله ميزبان چند ميليون زائر و مسافر از گوشه و كنار ايران و دنيا مي‌شود. در كنار گردشگران داخلي، گردشگران خارجي نيز كه براي زيارت به اين شهر مي‌آيند دامنه ورود توريست‌ها به اين شهر را گسترده‌تر مي‌كنند، اما مشهد صرفا شهر هدف براي اين دو گروه نيست. گردشگران درمان نيز گروهي ديگر هستند كه هر ساله با آمار قابل‌توجهي براي درمان بيماري‌ها و عمل زيبايي راهي مشهد مي‌شوند. وجود پزشكان مجرب و امكانات درماني مجهز همچون بيمارستان رضوي كه مختص گردشگران درمان ساخته شده است، جراحان زبده پلاستيك و ساير موارد درماني باعث جذب گردشگران به اين شهر شده به‌طوري‌كه به راحتي اعراب كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، اعراب كشور عراق و مردم افغانستان را به اين شهر مي‌كشاند.
روايتي ميداني از مشهد گشتي در خيابان‌هاي پايتخت مذهبي ايران
گذري به كوچه‌هاي فرعي خيابان احمدآباد كه مملو از تابلوهاي پزشكان است شما را با مناظر جالبي از حضور ساكنان كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس مواجه مي‌كند، به‌طوري‌كه هنگام عبور در پياده‌رو، قدم به قدم تعدادي گردشگر عرب از كنارت عبور مي‌كند و بي‌آنكه متوجه گفتارشان شوي احساس حضور در يكي از محلات جنوب كشور برايت تداعي مي‌شود. البته داخل مطب پزشكان جذابيت خاص خودش را دارد. كافي است همان‌طور كه بي‌سر و صدا در انتظار نوبت روي صندلي نشسته‌اي منشي و يكي از همين گردشگران را به همراه مترجمش زيرنظر بگيري تا متوجه شوي بازار مترجم‌ها چقدر داغ است و منشي‌ها هم از اين شرايط بي‌بهره نمي‌مانند. چنان‌كه منشي قيمت ويزيت را به مترجم مي‌گويد، مترجم آن را دو برابر كرده به گردشگر منتقل مي‌كند و مابه‌التفاوت مبلغي كه از توريست گرفته مي‌شود طبق توافق منشي و مترجم بين آنها تقسيم مي‌شود. آدم دلش مي‌خواهد به پنج زبان زنده دنيا مسلط باشد تا به گردشگران بفهماند چگونه مورد سوءاستفاده واقع مي‌شوند، اما پايين بودن ارزش ريال باعث مي‌شود گردشگر بدون اعتراض و بلافاصله مبالغ را پرداخت كند. در مطب‌هاي پزشكان مرتبط با حوزه زيبايي و به خصوص كلينيك‌هاي زيبايي اما ماجرا به شيوه‌اي ديگر در جريان است؛ كلينيك‌هاي زيبايي جاي ديگري براي اين بده بستان‌هاست. بازار داغ جراحي‌هاي پلاستيك و انجام انواع اعمال زيبايي، از جذابيت‌هايي است كه پزشكان فعال در اين عرصه را در مشهد تبديل به پزشكان زبده كشوري كرده است. هزينه پايين اين‌گونه عمل‌ها به ريال ايران و با نتايج مثبت، در كنار زيارت امام رضا(ع) به شدت جاذبه مشهد را نزد گردشگران كشورهاي ديگر بالا برده است.
ورود سالانه حدود ۷۰ هزار «مديكال توريست» به مشهد
مدير گردشگري سلامت دانشگاه علوم پزشكي مشهد هم در گفت‌وگو با «اعتماد» آمار جالبي درباره توريست‌هاي درماني مشهد ارايه مي‌دهد و در اين باره و در تشريح آمار ورود مديكال توريست يا گردشگران درمان در سال گذشته به مشهد مي‌گويد: سال گذشته نزديك به ۷۰ هزار نفر براي درمان به مشهد آمدند كه ۷۰درصد آنها از عراق و افغانستان بودند. علاوه بر اين طي شش ماهه اول امسال نيز نزديك به ۴۰ هزار نفر گردشگر درمان داشتيم كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۴درصد افزايش يافته است.
«داود خوش‌شكن» ادامه مي‌دهد: با وجود اينكه نتوانسته‌ايم معرفي خوبي از ظرفيت‌هاي درماني كشورمان براي كشورهاي هدف داشته باشيم اما بازهم به دليل داشتن پزشكان مجرب و تعرفه‌هاي پايين، آيتم‌هاي جذابيت‌مان از ساير كشورهاي اطراف بيشتر است. او همچنين با اشاره به چالش زبان براي برقراري ارتباط كلامي با گردشگران خارجي به سوءاستفاده برخي مترجمان در جامه ليدري اشاره كرد كه باعث ارتباط ناسالم بين گردشگران درمان و پزشك مي‌شوند. خوش‌شكن همچنين بيان مي‌دارد: يكي از كارهايي كه براي جلب توريست در شهر مشهد انجام شده ارايه ظرفيت‌هاي مشهد در رسانه‌ها و ارتباط مستقيم با كشورهاي اطراف همچون عمان، تاجيكستان، تركمنستان و عراق و... است.
او علاوه بر اين مي‌گويد: چنانچه در مورد اين بيماران تخلفي در زمينه تعرفه صورت بگيرد دانشگاه علوم پزشكي ورود مي‌كند و وجه اضافه دريافتي را به بيمار برمي‌گرداند.
خوش‌شكن تصريح مي‌كند: دانشگاه علوم پزشكي در حال ايجاد سامانه‌اي بين‌المللي است تا به عنوان سامانه كل كشور، دسترسي متقاضيان را براي مراكز درماني آسان كند. اين سامانه ۲۴ ساعته با حضور اپراتورهاي فعال و مسلط به چند زبان براي پاسخگويي به مديريت مربوطه وصل مي‌شود.
در آژانس‌هاي تسهيلگر گردشگري چه مي‌گذرد؟
جذابيت‌هاي گردشگري مشهد براي توريست‌هاي درمان و حضور گسترده آنان در اين شهر قطعا نيازمند ساماندهي و برنامه‌ريزي است. اين برنامه‌ريزي از نگاه مديران شهر دور نمانده و نه تنها منجر به ورود ادارات دولتي مرتبط شده بلكه بخش‌هاي خصوصي هم همچون آژانس‌هاي مسافرتي بازوي اصلي اين همياري شده‌اند: دبير انجمن گردشگري سلامت و مديرعامل شركت خدمات مسافرتي هوايي جهانگردي - زيارتي «كاج نقره‌اي» مشهد در گفت‌وگو با «اعتماد» اطلاعات جالبي در اين زمينه ارايه مي‌كند. «ناصر غفران» ضمن اشاره به ورود آمار بالاي گردشگران درمان از كشورهاي سي‌اي‌اِي و حوزه خليج‌فارس براي درمان به مشهد از شركت‌هاي تسهيلگر تحت‌نظر ميراث فرهنگي در اين خصوص سخن مي‌گويد. او عنوان مي‌كند: آژانس‌هايي كه گواهينامه گردشگري سلامت دارند، مي‌توانند در راهبري بيماران نقش‌آفرين باشند. به‌طوري‌كه از ابتداي درمان تا انتهاي آن و حتي پيگيري‌هاي پس از درمان با بيمار همراهي مي‌كنند.
غفران همچنين اضافه مي‌كند: وزارت بهداشت براي مراكز درماني مجوزي تدوين كرده تا واحد بيماران بين‌الملل ايجاد كنند و در حال حاضر مراكز جراحي محدود و بيمارستان‌ها اين مجوز را دارند و در آينده نزديك هم كلينيك‌هاي زيبايي داراي اين مجوز مي‌شوند. او مي‌افزايد: متاسفانه مراكز درماني فاقد اين مجوز هم در مشهد فعال هستند و افرادي خارج از نظارت آژانس‌هاي مربوطه صرفا با تسلط بر يكي از زبان‌هاي روسي يا عربي و... در اين عرصه وارد حوزه راهبري گردشگران درمان مي‌شوند. لذا چون اين افراد آموزش نديده‌اند اگر بيمار را به مركز درماني بدون مجوز ببرند ممكن است گردشگر با مشكل غير قابل جبران مواجه شود. او همچنين مي‌گويد: ارايه خدمات زيبايي و درماني پوست و چهره در آرايشگاه‌ها تخلف محسوب مي‌شود. اما گردشگر درمان با دريافت پكيج از افراد آموزش نديده فكر مي‌كنند مسير درستي براي درمان طي مي‌كنند. ناصر غفران يادآور مي‌شود كه شركت‌هاي گردشگري، گردشگران را از طريق افراد آموزش ديده راهبري مي‌كنند و حذف آنها زمينه را براي سوءاستفاده از بيماران مهيا مي‌كند. متاسفانه درصد خطاهاي اصلي درماني توسط راهبران آموزش نديده بالاست و بيمار هم بدون اينكه بداند از مسير نادرستي رفته، نمي‌داند از كجا بايد پيگيري كند، چون پيگيري توسط آژانس انجام مي‌شود لذا راهبري خارج از اين روند آژانس‌ها را مكلف به پيگيري نمي‌كند.
او بيان مي‌دارد: حتي ممكن است بيماري توسط راهبر غيرمجاز به يك مركز درماني مجوز‌دار هم ارجاع شده باشد اما چون تحت نظر شركت گردشگري سلامت نبوده متحمل هزينه‌هاي گزاف درماني شود.
مسير درمان مشخص لزوم ساماندهي گردشگران درمان
ناصر غفران براي جلوگيري از مشكلات اينچنيني تصريح مي‌كند: آنچه توسط ما پيشنهاد شده و چندين سال است پيگيرش هستيم اين است كه براي جلوگيري از تكرار خطاهاي مسير درمان گردشگران، مراكز درماني فقط بيماراني را پذيرش كنند كه از شركت‌هاي گردشگري سلامت ارجاع شده باشند. قانونگذار هم خودش را مكلف به حمايت كند تا مشكلات گردشگران قابل آناليز باشد.
او بيان مي‌دارد: اين پيشنهاد را در جلسات مختلفي در وزارت گردشگري و ميراث فرهنگي، وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشكي، وزارت خارجه و شوراي راهبري گردشگري سلامت در تهران گفته و در دستور گفت‌وگوي اتاق بازرگاني نيز گنجانده‌ايم.
به گفته او باتوجه به اينكه آورده ارزي اين گردشگران چندين برابر گردشگران عادي است، بايد براي تسهيل روند درمان‌شان برنامه‌ريزي‌هاي جامعي انجام شود. چنان‌كه كشورهاي ديگر همچون تركيه، امارات، هندوستان و اردن تلاش مي‌كنند براي جذب گردشگران سلامت ساير كشورها هم تلاش دارند خروج ارز را از كشورشان كمرنگ كنند. حتي كشورهايي ديگر همچون عمان براي اينكه گردشگران سلامت خود را در كشورش نگه دارد متخصصان ما را جذب مي‌كند.او در پايان تاكيد مي‌كند: اگر برنامه درستي داشته باشيم در جذب گردشگران درمان تازه به جايگاه كشورهايي مي‌رسيم كه ۲۰ سال پيش در اين راه سرمايه‌گذاري كردند.