سيما پروانه‌گهر
سيدياسر جبراييلي، فعال سياسي اصولگرا و رييس مركز نظارت راهبردي مجمع تشخيص مصلحت با دو تویيت در روزهاي اخير نشان داده است كه قرار است از اين پس با زبان تند نقد و لحن كنايه با رييس دولت سخن بگويد و تنها به تاييد اقداماتي مي‌پردازد كه نسخه‌هاي آن را خودشان پيچيده باشند. او هفته گذشته در يك تویيت نوشته است كه« آقاي رييسي بزرگوار وعده نصف شدن نرخ تورم خاطرتان هست؟نصف عمر دولت شما گذشت و ركورد ۳۰ ساله تورم در سال مهار تورم شكست.اين وضع برخلاف ادعاي حسن روحاني نتيجه بي‌برجامي نيست. ما در تجارت خارجي كه موضوع تحريم است ركورد زديم. ريلِ اقتصاد را عوض نكنيد، روزهاي تلخي در پيش است».
ارديبهشت سال جاري نيز جبراييلي در واكنش به نقش ناكارآمدي دولت در راه افتادن موج اعتراض‌ها به گراني، از رييسي خواست يك هفته فعاليت‌هاي خود را تعطيل کند و كتاب پيشنهادي او را بخواند و در تویيتي نوشت: «برادر گرانقدر آقاي رييسي بزرگوار و عزيز ما! تمنا دارم يك هفته سفر تشريف نبريد، جلسات هيات دولت را به معاون اول بسپاريد، كارتابل نبينيد... . اين كتاب را مطالعه بفرماييد».
جبراييلي ذيل اين توييت تصويري از كتاب «دكترين شوك: ظهور سرمايه‌داري فاجعه» نوشته نائومي كلاين را منتشر كرده بود. كتابي كه در آن دو مرحله شوك توضيح داده شده است و احتمالا تمركز جبراييلي بر مرحله دوم شوك بوده است. جايي كه به روايت كتاب « بنگاه‌ها و شركت‌هاي بزرگ با استفاده از قدرت سياسي و سياست‌مداران وابسته به خود، با انجام طرحي برنامه‌ريزي شده و با كاشتن بذر ترس، از بُهت و پريشاني و سردرگمي مردم در آن لحظات استفاده كرده و شوك دومي را كه چيزي جز تغييرات راديكال اقتصادي و سياسي نيست به وجود مي‌آورند».
كمتر از 48 ساعت پس از اين توييت اما جبراييلي از اقدامي در بودجه 1403 كه صداي همه را درآورده است، استقبال كرده است. تصميمي كه در لايحه ارسالي دولت به مجلس اجرايي شده و به نظر مي‌رسد نسخه آن را نيز همين تئوريسين‌هاي جوان حامي دولت پيچيده باشند؛ دلارزدايي!
او به سرعت بعد از توييت انتقادي قبلي نوشت: «برخي دوستان سوال مي‌كنند كه آيا آقاي رييسي از اقتصاد ايران دلارزدايي خواهد كرد؟ پاسخم اين است كه من به رييسي اميدوارم. چون او دلسوز مردم است و وامدار جريان‌هاي قدرت و ثروت نيست.»
جبراييلي همچنين در مجموعه‌اي از تویيت‌هاي خود از مساله دلارزدايي دفاع كرده است. به‌طور مثال در يك مورد در تویيتي نوشته است كه «كشاورزان را ذينفع گراني دلار نكنيد. با نام سفره مردم بازي نكنيد. قيمت غذاي مردمي كه حقوق ريالي مي‌گيرند را دلاري نكنيد. براي دولت كسري بودجه ايجاد نكنيد». اين تویيت جبراييلي البته در اعتراض به اين موضوع بود كه كميسيون تلفيق برنامه هفتم توسعه تصويب كرده بود كه نرخ خريد تضميني محصولات استراتژيك كشاورزي از جمله گندم بر اساس نرخ مركز مبادله محاسبه شود.
او همچنين هفته گذشته از مطلبي منتشر شده در خبرگزاري تسنيم در اين باره استقبال كرد و با عنوان «هشدار درباره دلاريزه شدن كشاورزي ايران در برنامه هفتم» اين مطلب را بازنشر داده است.
جبراييلي در دو سال اخير به اندازه‌اي مدافع موضوع دلارزدايي از اقتصاد ايران شده كه در رسانه‌ها به عنوان شمايل مدافع اين مساله تلقي مي‌شود تا جايي كه انجمن اسلامي دانشجويان مستقل دانشگاه علامه طباطبايي از ياسر جبراييلي، رييس مركز ارزيابي و نظارت راهبردي اجراي سياست‌هاي كلي نظام و علي مروي، رييس انديشكده حكمراني شريف به منظور برگزاري مناظره با موضوع دلارزدايي از اقتصاد ايران دعوت به عمل آورد. در متن دعوتنامه انجمن اسلامي دانشجويان مستقل دانشگاه علامه طباطبايي خطاب به كارشناسان اقتصادي تصريح شده كه با توجه به مواضع اخيرشان در خصوص دلار زدايي از اقتصاد ايران در مناظره‌اي با همين موضوع شركت كنند. متني در ارتباط با اين مناظره و برگزاري آن البته منتشر نشده است.
دست‌فرمان نقد اقتصادي دولت رييسي اما به يك تویيت و دوباره بازگشت به مدار حمايت از سياست‌هاي اقتصادي دولت محدود نشد. جبراييلي تنها چند روز بعد از اين اظهارات دوباره در تویيتي با انتشار آمارهايي اقتصادي از عملكرد دولت نوشت: « آقاي رييسي عزيز ما بايد از خود سوال كنند كه در ۲۷ ماه گذشته، دولت سيزدهم در سيطره كدام تفكر و كدام جريان فكري بوده كه اين نتيجه حاصل شده است؟بايد به‌خود جرات داد كه اين نوع جنگيدن به‌درد نمي‌خورد و لازم است كه استراتژي اين جنگ عوض شود».
نسخه ارز و اقتصادي چهره‌هايي همچون جبراييلي البته محدود به مساله حذف دلار نيست. او اخيرا درباره حذف ارز 4 هزار و 200 توماني نيز انتقادات جدي را بيان كرده است. به‌طور مثال در صفحه توييتر خود نوشت: «تجويز و تحميل‌كنندگان سياست تعديل به افكار عمومي توضيح دهند كه اينك پس از حذف ارز ۴۲۰۰، دقيقا كدام مشكل از مردم حل شده است؟ مردم امروز از كدام مواهب بهره‌مند هستند كه پيش از حذف ۴۲۰۰ بهره‌مند نبودند؟ ديروز كدام مشكل معيشتي گريبانگيرشان بود كه امروز با حذف ۴۲۰۰ از آن خلاص شده‌اند؟»
نكته عجيب‌تر اينكه پيش از اين ياسر جبراييلي در نشست «دلارزدايي از اقتصاد ايران» در دانشگاه ياسوج گفته بود كه «بانك مركزي ۳۵۰ همت براي پرداخت مابه‌التفاوت خريد دلار از سامانه نيما و پرداخت دلار ۴۲۰۰ توماني پول چاپ كرده و دولت روحاني ذخاير ارزي كشور را با دلار ۴۲۰۰ توماني تمام كرد و كم آورده است. او همچنين در اين سخنراني اگرچه ريشه تورم را حذف ارز ترجيحي مي‌خواند اما تاكيد مي‌كند كه «روحاني جرات حذف ارز ترجيحي را نداشت».
مساله تقابل ديدگاه‌هاي چهره‌هايي همچون جبراييلي با تصميمات دولت رييسي از چشم رسانه‌ها نيز پنهان نمانده است. تا جايي كه برخي سايت‌هاي خبري دو برش از اظهارات جبراييلي را در كنار اظهارات رييسي قرار دادند: «ياسر جبراييلي: ارز ۴۲۰۰ رانت و فساد نداشت / ابراهيم رييسي: ارز ۴۲۰۰ منشأ فساد و پرونده‌هاي زياد در قوه قضاييه بوده است»
اين دست از اظهارات جبراييلي البته در ماه‌هاي بعد از حذف ارز ترجيحي منتشر شد و در زمان اصرار دولت رييسي براي راضي كردن و گرفتن مجوز براي اين تصميم خبري از اين دست اظهارات نبود. حالا اما جبراييلي در حال تبديل شدن به يكي از منتقدان انتقادي سرسخت دولت رييسي در زمينه وضعيت معيشتي و اقتصاد است.
محتمل‌ترين گزينه اين است كه چهره‌هايي چون جبراييلي نمي‌خواهند در كارنامه اقتصادي دولت رييسي سهيم باشند. آنها كه حاميان پر و پا قرص ابراهيم رييسي در آغاز به كار بوده‌اند حالا با دريايي از وعده‌هاي تحقق نيافته و افول شاخص‌هاي اقتصادي در دولت ابراهيم رييسي رو به رو هستند و تمايلي ندارند با سكوت و ادامه حمايت نام‌شان با كارنامه و عملكرد دولت رييسي گره بخورد.
فضاي فعلي كشور در آستانه برگزاري انتخابات البته اين دست از حساسيت‌ها را بيش از پيش تشديد مي‌كند.
از منتقد سخت دولت روحاني تا منتقد نرم دولت رييسي
جبراييلي در دولت قبل بدون شك در بين 5 منتقد سرسخت دولت روحاني و سياست‌هاي اقتصادي و روابط خارجي‌اش بود. غير ممكن بود بحثي در فضاي مجازي يا رسانه‌اي طرح شود و جبراييلي واكنشي حاكي از خيانتكار بودن دولت روحاني يا غرب‌زده بودن وزراي وي را منتشر نكند.
به‌طور مثال در ماه‌هاي آخر كار دولت قبل؛ وقتي حسن روحاني دوباره تلويحا به اهميت مساله مذاكره اشاره و تاكيد داشت جبراييلي واكنش‌هايي توطئه‌گونه را نسبت به اين اظهارات نشان داد.
وقتي احمد اميرآبادي فراهاني، نماينده قم و عضو هيات‌‌رييسه مجلس شوراي اسلامي در حساب توييتر خود نوشت «اونهايي كه با رها كردن بازار ارز، مسكن و اقلام اساسي مردم فكر مي‌كنند مي‌توانند بار ديگر افكار عمومي را براي مذاكره با قاتلان سليماني سوق دهند، سخت در اشتباهند. با استفاده از توان ملت و جوانان جلوي گراني را بگيريد. مجلس يازدهم به‌جاي پذيرش برجام شمارا بركنار مي‌كند»، سيد ياسر جبراييلي نيز با سمت «محقق اقتصاد سياسي» در حساب توييتر خود نوشت: «هم‌زماني گراني‌ها با بلند شدن بانگ مذاكره، از هماهنگي حكايت نمي‌كند؟!»
جبراييلي عادت داشت در مناظره با چهره‌هاي دولت روحاني «با برداشتن تك جمله‌هايي از ديگران» ساختار انتقادي ادبيات خود را تيز و برنده كند. مثلا به نقل از محمد قوچاني دولت روحاني را دولت ليبرال ناميد و تعداد هشتك‌هايي كه در اين رابطه زد از دست خارج شده است. يا در يك مناظره در سال 1398 با موضوع بررسي عملكرد دولت حسن روحاني، جبراييلي در مقابل مرحوم اكبر تركان مهمان برنامه تلويزيوني ميدان انقلاب شد و به نقل از وزير نفت مدعي شد كه رويكرد دولت‌هاي وابسته به خارج موجب شده اطلاعات پارس جنوبي را به خارجي‌ها (توتال) بدهند و پس از آن توتال قطع همكاري كرده است. اين سخن او مقابل تركان البته با جواب‌هاي تاريخي تركان همراه شد، وقتي جبراييلي را دعوت به سكوت و يادگيري كرد و روايت كامل ماجراي توتال را توضيح داد.
با اين وجود جبراييلي تا پايان كار دولت روحاني در صدر منتقدان مجازي و حقيقي روحاني و وزرايش بود. براي جبراييلي دولت رييسي دولت موعود بود. دولتي كه قرار است با غرب قطع ارتباط كامل كند و با شكوفايي اقتصادي از درون روياي حاكميت يكدست اصولگرايان را تجلي بخشد. غافل از اينكه اين رويا براي اين دولت ابراهيم رييسي، « خوش درخشيد ولي دولت مستعجل بود».
راه طولاني تا دولت رييسي
جبراييلي برخلاف دوستش كه در عكس معروف ديزي خوري با هم هستند يعني علي اكبر رائفي‌پور، رزومه شغلي و تحصيلي روشني را از خود منتشر كرده است. در بازخواني راه طولاني او تا جايگاهي كه امروز در مجمع دارد مقطع حضور و رفتنش به نشريه كيهان برجسته است. بعد از آن نامش در ميان اسامي كه بعدها خبرساز شدند نيز قرار گرفت.
سال ۸۸ بيانيه چند چهره رسانه‌اي در دفاع از محمود احمدي‌نژاد منتشر شد. بسياري از چهره‌هايي كه آن زمان نامه را امضا كرده بودند، افراد شناخته شده‌اي نبودند اما حالا بعد از بيش از يك دهه اين اسامي تقريبا شناخته شده هستند؛ مقداد نيلي، تقي دژكام، سيدنظام الدين موسوي (نماينده فعلي مجلس كه ركورددار بيشترين غيبت در مجلس است) آمنه السادات ذبيح‌پور (خبرنگار پرحاشيه بخش خبري20:30شبكه 2 صدا و سيما)، پيام فضلي نژاد، عباس درويش توانگر (كه در ماجراي افشاي بولتن‌هاي خبرگزاري فارس بازداشت شد)، حامد طالبي و مهدي فضائلي و ... حالا بدل به چهره‌هاي اثرگذاري در سياست ايران شده‌اند و برخي از آنها آشكارا و برخي هم پشت پرده نقش آفريني مي‌كنند. يكي از اين چهره‌ها، ياسر جبراييلي بود.
حمايت از احمدي‌نژاد اما مشي دايمي او باقي نماند و مثل بسياري كه در قبال رفتارهاي احمدي‌نژاد مجبور به سكوت شدند، جبراييلي نيز از احمدي‌نژاد فاصله گرفت و به محسن رضايي نزديك شد و در مقطعي از خبرگزاري فارس به مجمع تشخيص رفت و در سال ۹۸ با حكم محسن رضايي مسووليت جانشيني دبيرمجمع تشخيص مصلحت نظام در مركز ارزيابي و نظارت راهبردي اجراي سياست‌هاي كلي را برعهده گرفت و ديماه ۹۸ با حكم دبير مجمع، به رياست اين مركز منصوب شد. او در زمان انتخابات مجلس سال 98 هم گرچه نامزد انتخابات نشد، اما يكي از چهره‌هايي بود كه در تدوين ليست نهايي اصولگرايان، نقش‌آفريني داشت. در انتخابات 1400 نيز، در يك برنامه تلويزيوني، كنايه تندي به سعيد جليلي زد و گفت «اينكه مدام بگوييم برنامه داريم كه نمي‌شود! من سايت يك آقايي را ديدم ايشان فقط جلسه مي‌گذارد!». اين اظهارات جبراييلي كنايه‌اي به تشكيل جلسات مكرر سعيد جليلي در قالب پروژه دولت سايه بود.
او همچنين از جمله افرادي بود كه از شوراي نگهبان خواسته بود صلاحيت اسحاق جهانگيري را براي انتخابات رد كنند. بعد از حضور در ستاد انتخاباتي ابراهيم رييسي و پيروزي او، جبراييلي در جلسات تعيين كابينه شركت مي‌كرد و بسياري او را گزينه يكي از وزارت‌خانه‌هاي مهم اقتصادي مي‌دانستند. علاوه بر نقش پررنگ جبراييلي در حمايت‌هاي رسانه‌اي و ستادي از رييسي در زمان انتخابات، اينكه او در دوره‌اي كه سيد ابراهيم رييسي توليت آستان قدس رضوي(ع) را بر عهده داشت، مركز مطالعات اقتصادي سازمان اقتصادي رضوي را تأسيس كرده بود، اين گمانه‌زني‌ها را تقويت كرد.
همچنين وي عضويت در هيات‌مديره موسسه قدس آستان قدس رضوي را نيز در كارنامه دارد.
جبراييلي به كابينه راه نيافت اما در ميان اصولگرايان، جايگاه رفيع خود را حفظ كرد. تا جايي كه انتقاد او به پخش برنامه‌هاي تلويزيوني در زمان اذان، موجب شد تا كنداكتور برنامه‌هاي صدا و سيما تغيير كند و مديران شبكه مدنظر از او عذرخواهي كند.
پاييز سال 1400 بود كه محسن رضايي در خبري اعلام كرد كه «طبق لايحه بودجه قرار بود يارانه‌ها را براي سال آينده دو برابر كنيم، اما آقاي رييس‌جمهور تاكيد كرد كه افزايش يارانه‌ها براي سه ماه باقي مانده سال نيز اعمال شود؛ ضمن اينكه هر خانوار ۴ نفره ۸۰۰ هزار تومان كالا و پول دريافت خواهند كرد.» به گفته رضايي «قرار بود اين طرح از آذر اجرا شود، اما به علت بروز مشكلي به دي موكول شد و طبق اين طرح بن كارتي در اختيار خانوارها قرار مي‌گيرد كه بخشي از يارانه‌ها به شكل كالا به مردم ارايه مي‌شود.» بلافاصله پس از اين سخنان سيداحسان خاندوزي وزير اقتصاد، اظهارات محسن رضايي را تكذيب و اعلام كرد كه «در خصوص زمان تغيير يارانه‌ها و افزايش ميزان پرداخت يارانه‌ها، هيچ تاريخ دقيقي تعيين نشده است.» ميركاظمي در سازمان برنامه و بودجه هم اظهارات رضايي را تاييد نكرد.
چند روز بعد ياسر جبراييلي در توييتر نوشت «حذف ارز ۴۲۰۰ و افزايش قيمت بنزين را يك توطئه تمام‌عيار عليه آيت‌الله رييسي مي‌دانم. چنان‌كه فرداي فاجعه آبان ۹۸ خبري و سخني از بچه‌هاي شيكاگو كه ارديبهشت ۹۸ باتفاق IMF شوك‌درماني را طراحي كردند نبود، اين‌بار نيز چنين خواهد شد و انگشت اتهام به سمت رييس‌جمهور نشانه خواهد رفت.» مالك شريعتي نماينده مجلس البته جواب تندي به اظهارات جبراييلي داده است و نوشته اينكه با حذف دلار جهانگيري مخالفيد و دليل هم داريد، اصلا ايرادي ندارد اما اينكه براي فرو كردن حرفت به ذهن مخاطب، با تكرار دروغ گران شدن بنزين، داريد با آبان ۹۸، «اين‌هماني» درست مي‌كنيد، اگر نامردي نباشد، حتما با نظر كارشناسي و عدالتخواهي فرسنگ‌ها فاصله دارد. حالا هر جور صلاح مي‌دانيد!»
خروج رضايي؛ اوج‌گيري جبراييلي
بعد از اين موضوع وقتي محسن رضايي از دولت كنار گذاشته شد لحن و ادبيات انتقادات جبراييلي قوت گرفت. دعوايي كه در سطح رضايي و خاندوزي شكل گرفته بود و تركش‌هاي آن در تویيت‌هاي ياسرجبراييلي و مالك شريعتي ديده مي‌شد مقدمه‌اي براي شروع انتقادات ياسر جبراييلي از دولت شد. انتقاداتي كه اندك اندك شكل تندتري به خود گرفت و حتي باعث حرف و حديث‌هاي عجيبي پشت سر جبراييلي نيز شد مثل اينكه فرزند الياس نادران مدعي شد جبراييلي با اكانت‌هاي غيررسمي در حال تهديد دوستان سابق خود در دولت مطبوع‌شان است! ادعايي كه البته سندي نيز درباره آن منتشر نشد.
با مرور تویيت‌ها و سخنراني‌ها و اظهارات جبراييلي مشخصا مي‌توان نقطه اوج و قوت اين مساله را «خروج محسن رضايي، از دولت» تعيين كرد همان زمان كه در نقد افزايش قيمت نان مي‌نوشت: «همچنان به جمله‌سازي با عبارات يارانه پنهان، ارز ترجيحي، قاچاق، رانت، فساد و ... ادامه دهيد تا مردمي كه سفره‌شان را كوچك كرديد، به تدبيرتان تكبير بگويند! هدف تحريم‌ها، تقابل مردم و حاكميت بود؛ تحريم نتوانست، تعديل نشان داده كه مي‌تواند/ خدايا تو شاهدي كه در انذار، كوتاهي نكرديم ...»
از حمايت همه‌جانبه رييسي
تا منتقدي كه مي‌خواهد دلسوز باشد
در فضاي مجازي جبراييلي را با اظهارنظرهاي جنجالي مي‌شناسند چه در دولت روحاني و چه در دولت رييسي. از مخالفت با خريد واكسن خارجي، مخالفت با برجام و اف‌اي تي اف (FATF) تا ربط دادن قطعي برق در ايران به توافق زيست محيطي پاريس. چند هفته پيش جبراييلي در صفحه شخصي خود در تویيتر نوشت: «عامل اصلي تورم در ايران افزايش نرخ انرژي و نرخ ارز است». جبراييلي معتقد است افزايش نقدينگي عامل تورم نيست. اين اظهارنظر مورد انتقاد اقتصاددانان قرار گرفت و بار ديگر بحث‌هايي درباره علل تورم در اقتصاد ايران ايجاد كرد. علاوه بر اين او در ميانه تویيت‌ها و هشتك‌ها براي دولت رييسي يك جريان نفوذ نيز ساخته است؛ نئو ليبرال‌هاي ريش دار.
براي امثال جبراييلي دولت رييسي بايد تراز دولت‌هاي جمهوري اسلامي باشد چرا كه آنها اعتبار و نام خود را پاي آن گذاشته‌اند. البته از نگاه كارشناسان اقتصادي، نسخه‌هاي اقتصادي و ارزي جبراييلي براي دولت همان جنس نسخه‌هاي محسن رضايي است. اينكه جبراييلي ادبياتش عليه رييسي و دولتش نسبت به گذشته تغيير كرد هم مي‌تواند در چند دليل خلاصه شود؛ هم به دليل موسم انتخابات؛ هم به دليل فرار از بار مسووليت رييس‌جمهور كردن مردي كه حالا هيچ‌كس نمي‌خواهد مسووليت تصميمات اقتصادي‌اش را بر عهده بگيرد و هم به دليل اخراج مرادش از دولت.
جبراييلي كه يك‌بار از احمدي‌نژاد به سمت رضايي چرخيده حالا نيز سعي دارد گره زلف كارنامه‌اش را از زلف دولت رييسي باز كند . او آينده‌اي طولاني‌تر از قرباني شدن پاي كارنامه ابراهيم رييسي را براي خود تصور كرده است.
او در عين حال كه در حلقه داماد رييسي چهره مهمي است تا جايي كه كاظم دلخوش نماينده مجلس درباره اثرگذاري آنها در تصميمات از واژه مقداديسم استفاده كرد، جايگاه خود در كنار محسن رضايي را نيز حفظ كرده است. كنار رفتن او از دولت و آغاز نقدهاي تندش به رييسي البته براي رييسي هزينه بيشتري مي‌سازد تا براي خودش. حالا از حلقه سه نفره ديزي‌خوري كه روزگاري تئوريسين‌هاي دولت رييسي خوانده مي‌شدند، وحيد يامين‌پور در ساختار قدرت قرار گرفته و صداي نقدي ندارد اما ياران جوان رييسي همچون جبراييلي و رائفي‌پور اندك اندك و بي‌صدا جمع را ترك مي‌كنند و جبهه جديدي را براي خود راه مي‌اندازند.