چرا روسيه از تحريم‌هاي غرب جان سالم به در برد؟
معماي بقاي اقتصاد كرملين
به گزارش وال‌استريت ژورنال، كاخ سفيد در واكنش به مرگ هفته گذشته برجسته‌ترين منتقد ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رهبر اپوزيسيون كرملين، الكسي ناوالني، در يك اردوگاه كيفري در قطب شمال، تحريم‌هاي بزرگي را وعده داده است. بايدن روز پنجشنبه پس از ديدار با همسر و دختر ناوالني گفت كه تحريم‌هاي جديد عليه پوتين خواهد بود كه مسوول مستقيم مرگ ناوالني است. همچنين انتظار مي‌رود كه تحريم‌هاي بيشتري از سوي وزارت خارجه ايالات‌متحده عليه روسيه نيز اعمال شود. از آغاز جنگ اوكراين تاكنون هزاران تحريم عليه مقامات، بازرگانان، بانك‌ها، شركت‌ها و كل صنايع روسيه اعمال شده است. به گزارش رسانه‌هاي امريكايي از وزارت دادگستري ايالات‌متحده، پرونده‌هايي نيز در‌خصوص تحريم‌ها عليه روسيه در روز پنجشنبه اعلام شد كه شامل اتهاماتي است كه در دادگاه نيويورك بانكدار تحريم شده روسي، آندري كوستين و «دو تن از تسهيلگران او مستقر در ايالات‌متحده» در نيويورك را هدف قرار داده است. تسهيل‌كننده‌ها، واديم ولفسون و گانن باند، روز پنجشنبه دستگير شدند. آندري كوستين، رييس قديمي بانك دولتي وي‌تي‌بي، متهم به مشاركت در طرحي براي دور زدن تحريم‌ها و پولشويي براي حمايت از دو قايق تفريحي است. او به همراه دو نفر ديگر متهم هستند كه با پنهان كردن مالكيت خانه‌اي در آسپن، كلرادو، تحريم‌ها را دور مي‌زند. در كيفرخواست آمده است كه ولفسون و باند ترتيبي داده‌اند كه خانه را بفروشند و حدود 12 ميليون دلار از اين فروش را دراختيار كوستين بگذارند. ايالات‌متحده و ساير متحدان اوكراين اميدوار بودند كه اقتصاد روسيه را با تحريم‌هاي متوالي كه بخش مالي و منابع درآمد اين كشور از‌جمله فروش نفت را هدف قرار مي‌داد فلج و منزوي كنند. اما پوتين توانسته راهكارهايي را براي كم كردن تاثير تحريم‌هاي بين‌المللي به كار ببندد، به‌طوري كه صندوق بين‌المللي پول گزارش مي‌دهد كه اقتصاد روسيه با سرعت غيرمنتظره‌اي در حال رشد است. اين امر تا جايي پيش رفته كه روسيه قدم در نوسازي ناوگان هوايي خود نيز گذاشته است. به گزارش تلويزيون دولتي روسيه، پوتين روز پنجشنبه با بمب‌افكن راهبردي مافوق صوت مدرني پرواز كرد كه مي‌تواند در صورت وقوع جنگ هسته‌اي با غرب از آن استفاده كند. همچنين رويترز به نقل از مقامي آگاه در امريكا اعلام كرد كه كاخ سفيد مستقيما به كرملين در مورد هرگونه پرتاب سلاح هسته‌اي ضد ماهواره هشدار داده است. به گفته مقامات اطلاعاتي امريكا، انفجار چنين سلاحي مي‌تواند همه‌چيز را از ارتباطات نظامي گرفته تا خدمات تلفني مختل كند. اين دست اقدامات روسيه، نمونه‌هاي تازه‌اي است از پيشرفت در توان تسليحاتي روسيه كه تحريم‌هاي غرب قرار بود جلوي آنها را بگيرد، اما به ظاهر ناكام مانده است.
بازي موش و گربه كرملين
دو سال پس از تهاجم روسيه به اوكراين، تحريم‌هاي غرب در باب مهم‌ترين وظيفه خود، يعني متوقف كردن ماشين جنگي كرملين، شكست خورده است. مقامات و كارشناسان غربي مي‌گويند تحريم‌هاي مالي، اقتصادي، نظامي و انرژي كه از فوريه 2022 عليه روسيه اعمال شده است، به اقتصاد و ظرفيت توليد تسليحات روسيه آسيب رسانده و در سال‌هاي آينده مشكلات جدي براي كرملين ايجاد خواهد كرد. اما آنها اذعان مي‌كنند كه محدوديت‌ها كندتر از آن چيزي كه انتظار داشتند، اعمال شده است. اين هفته كشورهاي غربي تحريم‌هاي جديدي را عليه روسيه وضع مي‌كنند. مقامات مي‌گويند كه اتحاديه اروپا براي اولين‌بار شركت‌هاي چين را هدف قرار خواهد داد و از تلاش‌ها براي متقاعد كردن پكن به رويكردي قوي‌تر تغيير جهت داد. بريتانيا روز چهارشنبه شش فرد روسي را تحريم كرد كه مي‌گويد در قتل الكسي ناوالني، چهره برجسته مخالف، كه در 16 فوريه فاش شد، دست داشته‌اند. واشنگتن قصد دارد روز جمعه اقدامات تنبيهي ايالات‌متحده را در قبال مرگ ناوالني اعلام كند. براي روسيه، دور زدن تحريم‌ها به يك اولويت تبديل شده است. به گزارش رويترز، مقامات غربي مي‌گويند كرملين به سرويس‌هاي اطلاعاتي روسيه دستور داده تا كانال‌هايي براي دور زدن تحريم‌ها و پر كردن خلأ ناشي از آنها پيدا كنند. مسكو تجارت با چين، هند و ساير كشورهايي را كه از اقدامات غرب پيروي نمي‌كنند، افزايش داده است و به اين كشور در فروش انرژي و تضمين تامين واردات ضروري براي جنگ كمك مي‌كند. روسيه از شركت‌هاي صوري و همچنين كشورهاي همسايه براي خريد قطعات مورد استفاده در تسليحات استفاده كرده است. اين كشور تعداد زيادي كشتي قديمي را به دست آورده كه تحت مالكيت غيرشفاف براي دور زدن سقف قيمت نفت تحميل شده ازسوي غرب فعاليت مي‌كنند. دوري مسكو از تحريم‌ها بازي موش و گربه پيچيده‌اي را در نظم جهاني ايجاد كرده است. مقامات غربي تدابيري را براي آسيب رساندن به روسيه طراحي مي‌كنند، اما كرملين درنهايت خود را با آن سازگار مي‌كند و سياست‌گذاران امريكايي و اروپايي را مجبور مي‌كند تا به تخته رسم بازگردند. اين رقابتي است كه كرملين نمي‌تواند از عهده آن برآيد. مقامات غربي بر اين باورند كه روسيه نمي‌تواند به تنهايي مهمات كافي براي دستيابي به هدف خود يعني تحت سلطه در آوردن اوكراين توليد كند. با اين حال، با توجه به اينكه اوكراين در حالت تدافعي قرار دارد و حمايت ايالات‌متحده از اوكراين با مخالفت‌هاي سياسي مواجه شده است، تحريم‌ها مانع افزايش شديد هزينه‌هاي نظامي روسيه در سال جاري نشد‌ه‌اند. كره‌شمالي پهپادها و موشك‌هايي را به روسيه تحويل داده، در‌حالي كه چين و تركيه به مسكو كمك كرده‌اند تا به‌طور منظم كالاهاي دو منظوره ساخت غرب را به مسكو ارايه دهند كه ارتشش براي اجراي جنگ به آن وابسته است.
تلاشي بي نتيجه!
به عقيده ريچارد ديزني، استاد دانشگاه ساسكس و رييس مركز عملكرد اقتصادي، بر‌خلاف تحريم‌هاي غرب عليه ايران يا كره‌شمالي (كه آنها نيز با شكست نسبي مواجه شده‌اند)، وزن اقتصادي روسيه منزوي كردن آن را دشوار كرده است. اين واقعيت نيز وجود دارد كه نه تنها نفت و گاز، بلكه منابعي از‌جمله اورانيوم و تيتانيوم صادر مي‌كند كه اقتصادهاي غربي به آن متكي هستند. مقامات ايالات‌متحده، بريتانيا و اتحاديه اروپا از پايتخت‌هاي سراسر جهان ديدن كرده‌اند تا كشورهاي بي‌طرف را متقاعد كنند كه تحريم‌ها را در مورد كالاهاي مهم نظامي و داراي كاربرد دوگانه اعمال كنند. اين تلاش در مناطقي از‌جمله آسياي مركزي موفقيت‌آميز بوده است، اما در مورد اقتصادهاي غول‌پيكري مانند هند، برزيل و چين كه از تحريم‌هاي روسيه دوري كرده‌اند، كمتر موفق بوده است. ديويد اوساليوان، مديركل موسسه امور بين‌الملل و اروپا نيز اعتقاد دارد كه پيش‌بيني ميان‌مدت وضعیت اقتصاد روسيه خوب نيست، اما چارچوب زماني لزوما با آنچه در ميدان نبرد موردنياز است، هماهنگ نيست. پس از حمله روسيه به اوكراين، ايالات‌متحده و شركاي آن تحريم‌ها را به عنوان ستون سوم در حمايت از اوكراين، در كنار كمك‌هاي اقتصادي و نظامي به كي‌يف ديدند. آنها اميدوار بودند كه اين اقدامات، كه در مقياس بي‌سابقه بوده است، روسيه را از تسليحات مدرن و پيشرفته محروم كند، درآمد روسيه را محدود كند و درد اقتصادي كافي براي متقاعد كردن كرملين براي دستيابي به صلح را تحميل كند. مدرسه اقتصاد كي‌اف (KSE) كه بر فروش نفت روسيه نظارت مي‌كند، تخمين مي‌زند كه مسكو در سال 2023،
178 ميليارد دلار از فروش نفت به دست آورد و اين رقم در سال 2024، به 200 ميليارد دلار افزايش خواهد يافت. اين مبالغ كمتر از ركورد 218 ميليارد دلاري درآمد نفتي روسيه در سال اول جنگ است، زماني كه اروپا هنوز حدود نيمي از صادرات نفت خود را خريداري مي‌كرد، اما همين رقم چشمگير نيز نشان مي‌دهد كه روسيه اين درآمد از دست رفته را به سرعت جايگزين كرده است. روسيه اكنون مجبور است نفت خود را در مسافت‌هاي بسيار طولاني‌تري ارسال كند. يان استاكبروگر، محقق گروه تحقيقات زيرساخت اقيانوس در دانشگاه كپنهاگ، گفت: اساسا فقط چين و هند براي شما باقي مانده است، بنابراين رقابت را كاهش داده و قيمت‌ها را كاهش مي‌دهد، اما نه زياد. استاكبروگر مي‌گويد نفت خام اورال روسيه در ماه اكتبر به قيمت 84 دلار به ازاي هر بشكه معامله شد كه خيلي كمتر از ميانگين قيمت 78/90 دلاري نفت برنت در همان ماه نيست.
راهكارهايي براي تحريم‌هاي موثر
به نظر مي‌رسد كه تحريم‌هاي آتي عليه روسيه نيز چندان كارساز نباشد و نتواند جلوي جاه‌طلبي پوتين را بگيرد. برخي ناظران معتقدند كه تنها يك راه وجود دارد كه از طريق آن فروش انرژي مسكو به اروپا واقعا و به‌طور غيرقابل برگشتي كاهش يابد. به گفته انديشكده اِمبِر، مستقر در لندن، در 10 ماهه اول سال جاري، انرژي بادي و خورشيدي ركورد 28درصد برق اروپا را توليد كرده است كه افزايشي 6درصدي نسبت به عملكرد سال گذشته داشته است. آنها مدت‌هاست در توليد برق از گاز طبيعي و زغال‌سنگ پيشي گرفته‌اند كه امسال مصرف آنها به ترتيب 15 و 30درصد كاهش يافت. بئاتريس پتروويچ، تحليلگر ارشد انرژي و آب و هوا در انديشكده اِمبِر در گفت‌وگو با شبكه الجزيره معتقد است كه توليد الكتريسيته از طريق نيروي خورشيدي يا بادي به جاي سوخت‌هاي فسيلي يا انرژي هسته‌اي، بسيار ارزان‌تر است. او افزود كه به همين دليل است كه اين انرژي‌هاي نوين سهمي از بازار را به دست مي‌آورند. اين خبر خوبي براي قاره‌اي است كه در سال اول جنگ اوكراين بين يك تا 2 تريليون دلار بيشتر از سال 2021 براي واردات انرژي خود پرداخت كرد. پتروويچ گفت اروپا نسبت به زمستان گذشته آماده‌تر ظاهر شد. او افزود؛ اين طرح انرژي‌هاي نوين بهترين تضمين در برابر افزايش قيمت‌ها و نوسانات سوخت‌هاي فسيلي است. همچنين خبر خوبي براي هدف اروپا براي كاهش 55درصدي انتشار گازهاي گلخانه‌اي در سال 2030 نسبت به سال 1990 است. اما اين طرح نيز درآمد روسيه را كاهش نمي‌دهد. ماريا دمرتزيس، اقتصاددان و كارشناس ارشد انديشكده بروگل در بروكسل نيز معتقد است كه اعمال سقف قيمت هميشه دشوار خواهد بود و اگر هند و چين استدلالي را كه غرب مي‌خواهد ارايه كند، نبينند، اين امر بسيار نگران‌كننده خواهد بود. مركز ثقل اكنون به سمت شرق رفته است و اگر آنها نسبت به مسائل يك‌طرفه به قاضي مي‌روند و نفع خود را مي‌جويند، به خاطر آن است كه قدرت آن را دارند. يان استاكبروگر، پژوهشگر گروه تحقيقات زيرساخت اقيانوس در دانشگاه كپنهاگ نيز بر آن است كه اساسا فقط چين و هند براي روسيه باقي مانده‌اند. بنابراين، اين امر رقابت و به تبع آن قيمت‌ها را كاهش مي‌دهد. استاكبروگر گفت: «ما هميشه در مورد چگونگي حمايت از اوكراين از نظر تعداد سلاح و مقدار مهمات صحبت مي‌كنيم. اما هرگز از اين نظر كه چقدر بايد به اين تحريم‌ها پايبند باشيم، صحبت نمي‌كنيم. و با اين معيار، حمايت ما در اروپا براي اوكراين كاملا محدود شده است».