سلام منامه؛ چرا عادي‌سازي روابط ايران و بحرين مهم است؟
محمد بيات
مهم‌ترين اولويت سياست خارجي دولت سيزدهم، بهبود و توسعه روابط با كشورهاي همسايه؛ به ويژه شيخ‌نشين‌هاي حاشيه خليجفارس بود. در دو دهه گذشته مسائلي همچون افزايش قدرت منطقه‌اي ايران و شيطنت صهيونيست‌ها در منطقه عربي سبب شد تا هاله‌اي از بدبيني و ترديد در روابط ايران با كشورهاي عرب منطقه ايجاد شود. اوج تشديد تنش ميان ايران و كشورهاي محافظه‌كار سني در جريان اعدام روحاني معروف جهان تشيع يعني شيخ نمر باقر نمر و به دنبال آن حوادث غيرعادي براي سفارتخانه و كنسولگري پادشاهي سعودي در تهران-مشهد بود. به دنبال قطع روابط ديپلماتيك ميان ايران-سعودي، حكومت آل خليفه نيز به پيروي از رياض اقدام به قطع روابط سياسي با تهران كرد و از نمايندگان ايراني خواست تا 48 ساعت آينده منامه را ترك كنند. امروز اما پس از امضاي توافق پكن ميان ايران-سعودي و كاهش سطح تنش‌ها در خاورميانه، فرصت جديدي براي از سرگيري روابط تهران-منامه و توسعه روابط دوجانبه دو كشور ايجاد شده است. در ادامه اين يادداشت به بررسي الزامات عادي‌سازي روابط ايران و بحرين پس از توافق پكن خواهيم پرداخت. آب شدن يخ روابط ايران و عربستان‌سعودي اين امكان را دراختيار تهران قرار داده است تا پس از شكست تجربه برجام و در عين حال ناكامي در ادامه اين توافق با اروپا، سياست گسترش روابط با كشورهاي حوزه خليجفارس را در دستور كار قرار دهد. تجربه موفق توسعه روابط استراتژيك با امارات عربي متحده سبب شده است تا ايران به دنبال تكرار اين الگو در تنظيم روابط با عربستان‌سعودي، قطر، عمان و حتي بحرين باشد. با كمرنگ شدن رقابت‌هاي ژئوپليتيكي-ايدئولوژيكي در منطقه غرب آسيا، فصل جديد روابط ايران و بحرين بايد براساس احترام متقابل، عدم مداخله در امور داخلي و گسترش وابستگي متقابل اقتصادي باشد. بحرين طي سال‌هاي اخير با تبديل شدن به محل استقرار ناوگان پنجم امريكا و در عين پايگاه افسران نظامي-امنيتي اسراييل در آستانه تنگه هرمز بدل به تهديد امنيتي براي كرانه شمالي خليجفارس شده است. اگر حكام بحرين قصدي براي تغيير اين سياست در كوتاه‌مدت ندارند بايد مانند امارات بدل به يكي از مسيرهاي خنثي‌سازي تحريم‌ها شوند. به عبارت ديگر افراد، شركت‌ها و بانك‌هاي ايراني بايد بتوانند با استفاده از ظرفيت‌هاي منامه در بازارهاي سرمايه و شبكه انتقال انرژي در جهان بخشي از رژيم تحريمي وزارت خزانه‌داري را دور بزنند.چنين كارويژه حسن‌نيت بحريني‌ها در توسعه روابط با ايران را نشان خواهد داد.
گسترش ديدارها و نشست‌هاي مشترك ميان اعضاي اتاق بازرگاني ايران با همتايان بحريني مي‌تواند يكي از پايه‌هاي گسترش روابط ميان تهران-منامه را ايجاد كند. به عنوان مثال ايراني‌ها مي‌توانند تامين‌كننده اصلي محصولات كشاورزي، دامي و حتي برخي ماشين‌هاي صنعتي به مقصد بحرين باشند. بسياري از كارشناسان معتقدند به دليل جنس خاص روابط ميان اين دو كشور مسلمان، شرط لازم براي مديريت تنش‌ها و بحران‌هاي احتمالي در آينده نزديك، تعميق وابستگي متقابل اقتصادي است. ديگر پيش‌زمينه لازم براي توسعه روابط تهران-منامه، مشخص شدن وضعيت شيعيان بحريني براي سفر به ايران جهت زيارت اماكن متبركه است. توسعه گردشگري يكي از پايه توسعه روابط دو كشور است، اما بايد به اين نكته توجه شود كه اين مهم بدون كاهش فشار بر شيعيان بحريني جهت انجام سفر ايمن به ايران امكان‌پذير نيست.
طي هفته‌هاي گذشته پادشاه بحرين در ديدار با پوتين و سپس رييس‌جمهور چين خواستار عادي‌سازي روابط با تهران شد و از قدرت‌هاي ياد شده خواست تا اين كشور عربي را در اين روند سياسي ياري كنند. حكومت آل خليفه براي تضمين پادشاهي وليعهد و در عين حال تهديدات حياتي گزينه «صلح» را بر «تنش» با تهران ترجيح داده است. در چنين شرايطي مهم‌ترين چالش بر سر بهبود روابط ميان ايران-بحرين، پيوستن اين كشور عربي به كلوپ كشورهاي حامي اسراييل است. با آنكه تاريخ روابط منامه-تل‌آويو حداقل به 20 سال قبل باز مي‌گردد، اما آشكارسازي اين روابط نقش جدي بر معادلات امنيتي در خليجفارس برجاي گذاشته است. پيشنهاد نگارنده براي مديريت اين نقطه بحران گسترش مناسبات اقتصادي است. البته در اين بستر هم ممكن است خطراتي طرف ايراني را تهديد كند، اما ايجاد نوعي وابستگي متقابل مي‌تواند ضمن تامين منافع ملي ايران، به مديريت رفتار دو طرف جهت رعايت خطوط قرمز امنيتي كمك كند.
كارشناس ارشد مسائل خاورميانه