سامانه‌هاي اشتراكي حمل و نقل اگر چه در دهه‌هاي اخير در دنيا پيشرفت زيادي كرده‌اند اما همچنان جديد به شمار مي‌آيند. اين سامانه‌ها مزاياي مختلفي دارند كه بسته به شهر محل به كارگيري و نوع به كارگيري آنها متفاوت هستند. درباره اهميت اين سامانه‌ها با خانم «سارا محبوب»، فعال شهري در حوزه ميكروموبيلتي (حمل و نقل خرد) گفت‌وگوي كوتاهي كرده‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.
وسايل حمل و نقل اشتراكي پديده جديدي است كه در حمل و نقل مدرن شهري استفاده مي‌شود، به نظر شما آيا اين وسايل واقعا مفيد هستند؟
هر نسلي از سيستم‌هاي اشتراكي براي شهر مفيد است. فرقي نمي‌كند موتور برقي يا اسكوتر باشد يا دوچرخه و حتي خودروي فسيلي. علت مفيد بودن اين وسايل اشتراكي اين است كه با كمترين هزينه، جابه‌جايي صورت مي‌گيرد و از سوي ديگر اشتراكي است و توسط افراد بيشتري استفاده مي‌شود.
از سوي ديگر فضاي كمتري استفاده مي‌شود، زيرا يكي از مهم‌ترين سرمايه‌هاي هر شهر، فضاهاي شهري است و در اين شيوه حمل و نقل، هم‌سطح كمتري از خيابان‌ها اشغال مي‌شود و هم پاركينگ كمتري براي آنها مورد نياز است. اگر اين سيستم اشتراكي دوچرخه يا اسكوتر باشد، از منظر اينكه وسيله نقليه پاك محسوب مي‌شوند، بهتر است ،زيرا آلودگي صوتي و آلودگي هوا نداشته و براي استفاده‌كننده‌ها نيز مزاياي شخصي دارند.
كدام يك از اين سامانه‌ها بيشتر از بقيه در دنيا مطرح است؟
از ميان سامانه‌هاي اشتراكي در دنيا، دوچرخه بيشتر از بقيه مطرح است. خودروي سواري اشتراكي فسيلي و برقي، موتور برقي و فسيلي نيز از جمله سامانه‌هاي مطرح هستند، اما آن چيزي كه در دنيا بيشتر مطرح است، دوچرخه است كه از نسل يك تا چهار پيشرفت كرده است. دوچرخه خود يك وسيله نقليه سنتي است كه در ميان مردم جا افتاده و گروه‌هاي سني مختلف از آن استفاده مي‌كنند و سهم قابل توجهي در جابه‌جايي‌هاي شهري به عهده دارد.
از سوي ديگر دوچرخه شناخته شده‌تر است و از منظر سلامتي فردي و اجتماعي از بقيه بهتر است، زيرا در حوزه حمل و نقل فعال مي‌گنجد و سبب انجام تحرك توسط شهروندان مي‌شود. در‌واقع با دوچرخه با يك تير، چند نشان زده مي‌شود.
اگر آماري از شهرهايي گرفته شود كه دوچرخه در حمل و نقل آنها نقش بيشتري دارد، مردماني سلامت و حتي شادتر را دارند كه اين مساله محسوس است. اين در حالي است كه نمونه‌هاي ديگر مانند اسكوتر كه در برخي شهرها مورد استفاده واقع شده‌اند، به دليل ايجاد برخي مشكلات جمع شده‌اند مانند پاريس كه اسكوتر را جمع كرده است.
مزاياي دوچرخه برقي در حمل و نقل شهري چيست؟
فارغ از مباحث مربوط به بازيافت باتري دوچرخه‌هاي برقي كه سبب آلودگي محيط‌زيستي مي‌شوند، اين دوچرخه‌ها براي شهرهاي داراي ناهمواري و سراشيبي، مفيد هستند و خيلي از شهرها سراغ دوچرخه‌هاي برقي اشتراكي رفته‌اند.
از سوي ديگر اين دوچرخه‌ها در مسافت بيشتري به نسبت دوچرخه‌هاي غير برقي مورد استفاده واقع مي‌شوند و اگر در گذشته تعداد سفر براي سامانه‌هاي دوچرخه‌هاي اشتراكي مطرح بود، حالا طول سفر به گزينه مهم‌تري تبديل شده است. از اين رو دوچرخه برقي سبب مي‌شود تا شهروندان سفرهاي طولاني‌تري را با آن انجام دهند و حجم بيشتري از سفرها با اين وسيله نقليه پاك صورت گيرد كه شامل سفرهاي سخت نيز مي‌شود.
هر شهري كه در دنيا با برنامه سراغ استفاده از دوچرخه رفته است، در اين زمينه موفق بوده و توانسته سهم قابل توجهي از حمل و نقل خود را به جاي خودرو يا موتورسيكلت و حتي حمل‌و‌نقل عمومي، به آن اختصاص دهد.
آينده حمل و نقل اشتراكي را چطور مي‌بينيد؟
هر قدر فناوري‌هاي جديد پديد آمده است، در حوزه حمل و نقل اشتراكي شاهد پيشرفت بوده‌ايم. با آمدن رك‌هاي دوچرخه، نياز به اپراتور براي تحويل گرفتن و تحويل دادن دوچرخه از بين رفت و سپس با آمدن موبايل، نسل چهارم دوچرخه‌هاي اشتراكي به وجود آمد كه امكان برداشتن و رها كردن دوچرخه در هر محلي را فراهم كرده است.
از اين رو با ادامه رشد فناوري، سامانه‌هاي شهري بيشتري در اين زمينه ايجاد خواهد شد و شهرها به سمت آن خواهند رفت. سفرهاي «هيچ سر خانه» كه هيچ يك از مبدا يا مقصد آن منزل فرد نيست يا پاره‌سفرهاي ابتدايي و انتهايي كه در حمل و نقل تركيبي مطرح است، با دوچرخه و سيستم‌هاي اشتراكي به شكل مطلوبي انجام مي‌شوند.
از اين رو آينده اين سامانه‌ها و وسايل را بسيار روشن مي‌بينم. در گذشته اسكوتر را وسيله بازي مي‌‌دانستند يا دوچرخه يك وسيله تفريحي بود، اما حالا به وسايل نقليه تبديل شده‌اند و هر چه جلوتر برويم، از وسايل جديدي در اين حوزه استفاده مي‌شود. اشتراك‌گذاري اين وسايل نيز در آينده راحت‌تر خواهد شد و در رشد و توسعه آنها اثر بيشتري دارد.
تاثير اقتصادي اين سيستم‌ها چيست؟
از نظر اقتصادي اين سيستم‌ها بر بازيگران مختلف اين عرصه اثر زيادي مي‌گذارد.
در حال حاضر خريد يك اتوبوس براي شهرها هزينه زيادي دارد اين در حالي است كه خريد ۱۰۰ عدد دوچرخه هزينه كمتري دارد و شايد قابل قياس با هزينه يك اتوبوس نسل جديد نباشد. در بسياري از شهرها، حتي پرداخت حقوق راننده‌هاي وسايل نقليه عمومي با هزينه دريافتي از مسافران جبران نمي‌شود، زيرا اتوبوس اصلا براي آن خط مناسب نيست، اما دوچرخه هزينه كمتر و استفاده بيشتري دارد.
از سوي ديگر مردم نيز در سامانه‌هاي اشتراكي هزينه كمتري مي‌كنند، زيرا دوچرخه را نمي‌خرند و تنها با پرداخت يك حق عضويت يا بيعانه، دوچرخه را تحويل گرفته و كرايه مختصري نيز براي استفاده مي‌دهند كه البته اين حق عضويت نيز در حال حذف شدن است. البته مدل گرفتن كرايه در هر شهري متفاوت است، اما در حال حاضر عمدتا داراي حمايت از سمت دولت مركزي يا دولت محلي مانند شهرداري‌ها هستند.
اين سامانه‌ها همچنين خيلي پاك هستند و تقريبا هيچ آلودگي‌اي به شهر تحميل نمي‌كنند و از اين منظر براي شهرها بسيار مفيد هستند. اگر چرخه عمر دوچرخه‌هاي اشتراكي نيز بررسي شود، داراي مزاياي اقتصادي قابل توجهي هستند. سيستم اقتصاد حمل و نقل شهر بايد مانند ساير اشكال حمل و نقل عمومي حامي سامانه‌هاي اشتراك دوچرخه باشد تا غير از سرمايه‌گذار همگي از مزاياي آن نفع برده و بهره‌مند شوند. اين مهم است كه بدانيم اين حمايت شامل آن سيستم نمي‌شود، بلكه در اصل براي حمايت از شهروندان شهر هزينه مي‌شود.