خاورمیانه در دوراهی جنگ و صلح!

احسان پناه‌بر | روز شنبه رویترز به نقل از خدمات دفاع مدنی فلسطین نوشت، اسرايیل دستور تخلیه خان یونس در جنوب نوار غزه و همچنین مناطقی در مرکز، شرق و غرب این منطقه را صادر کرده است. به گفته مقامات اسرايیلی رویداد اخیر یکی از مهم‌ترین رخدادها در درگیری 10 ماهه گذشته بوده است. به گزارش الجزیره، چند روزی از بازگشت تانک‌های به غزه می‌گذرد و به نظر می‌رسد اسرايیل قصد دارد دور تازه‌ای از حملات در این جغرافیا را رقم بزند؛ امری که می‌تواند به آوارگی مردم غزه و تشدید تنش در منطقه بینجامد. در شرق غزه، اطلاعیه تخلیه در شبکه ایکس و در پیام‌های متنی و صوتی به تلفن‌های ساکنان ارسال شد. در این اطلاعیه آمده است: باید فورا به منطقه بشردوستانه تازه ایجاد شده بروید. منطقه‌ای که در آن هستید منطقه جنگی خطرناک در نظر گرفته می‌شود.

فیلیپ لازارینی، ريیس آژانس سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی، آنروا، نیز به رویترز گفت که مردم غزه «به دام افتاده‌اند» و جایی برای رفتن ندارند. برخی تنها می‌توانند فرزندان خود را با خود ببرند. برخی تمام زندگی خود را در کیف کوچکی حمل می‌کنند. آنها به مکان‌های شلوغی می‌روند که سرپناه‌ها مملو از خانوارهای آواره است. ريیس آنروا گفت که آوارگان غزه «همه چیز» خود را از دست داده‌اند و به همه چیز نیاز دارند. این دور تازه عملیات ارتش رژیم اسرايیل در حالی رقم می‌خورد که تلاش‌ها برای رسیدن به آتش‌بس ادامه دارد. سی‌ان‌ان روز یکشنبه (11 آگوست) به نقل از منبعی اسرايیلی گزارش داد، میانجی‌های قطری و مصری در دور جدید مذاکرات به طرف اسرايیلی گفته‌اند یحیی سنوار، رهبر حماس خواهان توافق آتش‌بس است. پیش از این، دو منبع دیگر اسرايیلی به سی‌ان‌ان گفته بودند که متحدان نتانیاهو به رسانه‌ها و مقامات امریکایی گفته‌اند که نتانیاهو بدون توجه به تاثیری که بر ائتلاف کابینه‌اش خواهد داشت، آماده انجام یک توافق آتش‌بس و تبادل اسراست. این در‌حالی است که به گزارش منابع اسرايیلی، ایتامار بن گویر، وزیر تندرو کابینه نتانیاهو تهدید کرده است در صورت تصویب توافق آتش‌بس و تبادل اسرا از کابینه خارج خواهد شد.

با این حال، اکسیوس گزارش داد حماس روز یکشنبه اعلام کرده است که دعوت امریکا، قطر و مصر برای دور نهایی مذاکرات بر سر توافق آتش‌بس و تبادل اسرا را رد می‌کند. اعلامیه حماس شکست مهمی برای تلاش‌های دولت بایدن جهت دستیابی به یک توافق آتش‌بس و تبادل اسراست. بایدن تلاش دارد تا با توافق میان حماس و اسرايیل از تبدیل درگیری غزه به یک جنگ منطقه‌ای جلوگیری کند. میانجی‌ها و مقامات امریکایی، مصری و قطری قصد داشتند چند روز آینده را برای رفع شکاف‌ها بین اسرايیل و حماس پیش از دور نهایی مذاکرات بین طرف‌ها که قرار است در 15 آگوست برگزار شود، صرف کنند. مقامات اسرايیلی به اکسیوس گفتند مذاکرات روز پنجشنبه رویدادی «یا اکنون یا هیچ وقت» برای یک توافق است. حماس در بیانیه‌ای دلایل متعددی را برای تصمیم خود عنوان کرده است.

حماس در بیانیه‌اش شرایط و خواسته‌های جدید و غیرقابل قبول بنیامین نتانیاهو برای آتش‌بس، ترور اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس و حملات هوایی مرگبار اخیر اسرايیل در غزه را از دلایل خود برای رد مذاکرات آتش‌بس عنوان کرد و از میانجی‌ها خواست براساس طرح پیشنهادی پیشین بایدن که 2 جولاي تصویب شده (مفادی که در شورای امنیت نیز تایید شده است)، مقدمات تصمیم‌سازی را فراهم کنند. حماس در بیانیه خود گفت که دورهای اضافی مذاکرات یا بحث در مورد پیشنهادهای جدید پوششی برای تجاوزات بازیگر اشغالگر را فراهم می‌کند. طبق گزارش المیادین، حماس در بیانیه‌ای توضیح داد که تقاضای این جنبش در سایه انعطاف‌پذیری و مثبت‌اندیشی است که جنبش حماس در جهت دستیابی به اهداف و منافع مردم، توقف خونریزی و نسل‌کشی علیه آنها نشان داده که راه را برای فرآیند تبادل اسرا، امداد‌رسانی به مردم و بازگشت آوارگان و بازسازی فراهم می‌کند اما دشمن اشغالگر با موضع مخالف خود و تداوم کشتارها علیه مردم فلسطین به آن پاسخ می‌دهد. یک مقام ارشد اسرايیلی درگیر در مذاکرات مدعی شد که بیانیه حماس اقدامی تاکتیکی در آستانه حمله قریب‌الوقوع ایران و حزب‌الله و تلاش برای دستیابی به شرایط بهتر برای توافق است. این مقام مدعی شد: اگر حماس پای میز مذاکره نرود، ما به نابود کردن نیروهای آنها در غزه ادامه خواهیم داد.

در همین ارتباط، دو منبع آگاه به اکسیوس گفتند که ارزیابی به روز جامعه اطلاعاتی اسرايیل این است که ایران در پاسخ به ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس مستقیما به اسرايیل حمله می‌کند و احتمالا این کار را ظرف چند روز آینده انجام خواهد داد. این دو منبع مدعی شدند ارزیابی اطلاعاتی جدید نشان می‌دهد پاسخ ایران می‌تواند قبل از مذاکرات توافق آتش‌بس و تبادل اسرا، که برای روز پنجشنبه برنامه‌ریزی شده است، انجام شود. این دو منبع این ادعا را مطرح کردند که پاسخ ایران به اسرايیل می‌تواند به‌طور بالقوه مذاکرات آتش‌بس در غزه را به خطر ‌اندازد. اما یک منبع مستقیم و آگاه از داده‌های این نهاد اطلاعاتی گفت که وضعیت هنوز پیچیده نشده و هر لحظه می‌تواند تغییر کند. همزمان با افزایش دوباره گمانه‌زنی‌ها در باب پاسخ احتمالی ایران به اسرايیل، تروئیکای اروپا با انتشار بیانیه‌ای ادعایی از ایران خواست که به تنش‌ها در منطقه دامن نزند. در متن این بیانیه آمده، «ما عمیقا از تشدید تنش‌ها در منطقه نگرانیم و در تعهد خود برای کاهش تنش‌ها و ثبات در منطقه متحدیم. در این زمینه، و به‌ویژه، ما از ایران و متحدانش می‌خواهیم از حملاتی که تنش‌های منطقه‌ای را بیشتر می‌کند و فرصت توافق بر سر آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها را به خطر می‌اندازد، خودداری کنند.» تروئیکای اروپا در پایان بیانیه خود توپ را به زمین ایران و گروه‌های مقاومت در منطقه انداخت و مدعی شدند «آنها مسوولیت اقداماتی را برعهده خواهند داشت که این فرصت برای صلح و ثبات را به خطر می‌اندازد. هیچ کشور یا ملتی از تشدید بیشتر تنش در خاورمیانه سودی نخواهد برد.»

طی هفته گذشته، نهاد اطلاعاتی اسرايیل به این ارزیابی رسیده ایران هنوز درباره زمان و ماهیت واکنش خود تصمیم نگرفته است و فشار بین‌المللی و بحث‌های داخلی می‌تواند ایران را به سمت تعویق، مهار یا به حداقل رساندن پاسخ علیه اسرايیل سوق دهد. هیات ایران در سازمان ملل متحد روز جمعه در بیانیه‌ای اعلام کرد که پاسخ ما به‌موقع و به‌گونه‌ای انجام می‌شود که به آتش‌بس احتمالی لطمه نزند. اما یوآو گالانت، وزیر جنگ اسرايیل، روز یکشنبه با لوید آستین، وزیر دفاع ایالات‌متحده گفت‌وگو کرد و به او گفت که ارزیابی از سطح آماده‌سازی نظامی ایران حاکی از پاسخ قریب‌الوقوع ایران در قالب حمله گسترده به سرزمین‌های اشغالی است. به گزارش المیادین، حزب‌الله لبنان، محل تجمع سربازان اسرايیلی در اطراف پایگاه نظامی «میتات» را با راکت‌های کاتیوشا هدف قرار دادند. رزمندگان مقاومت همچنین با استفاده از پهپادهای انتحاری و توپخانه به برخی پایگاه نظامی المالکیه اسرايیلی شامل «المالکیه» و «المرج» در سرزمین‌های اشغالی حمله کردند و خساراتی به آنها وارد آوردند. در همین رابطه، وزارت دفاع روز یکشنبه اعلام کرد، لوید آستین، وزیر دفاع ایالات‌متحده دستور اعزام زیردریایی یواس‌اس جورجیا با قابلیت پرتاب موشک هدایت شونده به خاورمیانه را صادر کرده و به گروه حمله ناو هواپیمابر یواس‌اس آبراهام لینکلن گفته است که سریع‌تر به منطقه عزیمت کند. مقامات امریکایی خود را برای پاسخ احتمالی و قریب‌الوقوع ایران و حزب‌الله در واکنش به ترور شخصیت‌های مقاومت و کشتارهای اخیر اسرايیل در غزه آماده می‌کنند. همچنین، دولت بایدن نیز برای هفته‌ای دراماتیک برای دیپلماسی پرمخاطره اش جهت جلوگیری از جنگ در منطقه و تضمین توافق آتش‌بس در غزه خیز برداشته است. نتایج تحولات مارپیچی حاکم هفته آینده نشان خواهد داد آیا بایدن آن رهبری است که اراده‌اش برای تحقق صلح شدنی است یا فردی است که توان مهار بحران را ندارد. به‌زعم ناظران، منطقه طی ده ماهه اخیر تا‌کنون در آستانه چنین بحرانی قرار نگرفته و نتیجه این هفته می‌تواند میراث سیاست خارجی بایدن را به اشکال مثبت یا منفی تحت تاثیر قرار دهد.