به مناسبت زادروز كلنل علينقي وزيري
نوگراي اصيل
گروه هنر و ادبيات | علينقي وزيري، زاده مهر ماه بود. او كه به كلنل وزيري نيز مشهور است، موسيقيدان ايراني و از پيشگامان آهنگسازي براي اجراي اركستري موسيقي ايراني بود. او به دليل تاثيرات زيادي كه بر موسيقي ايراني گذاشت، ازجمله ايجاد روشي براي نت‌نويسي و شيوه تدوين رديف. بسياري از موسيقيدانان ايران معتقد هستند كه علينقي وزيري را بايد پدر موسيقي جديد ايراني دانست.
كلنل علينقي وزيري فرزند موسي، افسر قزاق مهر ماه سال 1265 خورشيدي در تهران متولد شد و در 15 سالگي نزد دايي خود به فراگرفتن تار پرداخت و بعد فراگيري ويلن را آغاز كرد. مدتي هم نزد درويش خان تعليم موسيقي گرفت. بعدها با ياورآقاخان مقامات موسيقي و نت‌خواني را ياد گرفت. براي ادامه يادگيري سه سال در پاريس و دو سال در آلمان علم هارموني و خط نت آموخت.
وزيري در سال ۱۳۰۲ به ايران بازگشت و بلافاصله نخستين مدرسه موسيقي ملي را در تهران بنا نهاد؛ گفته مي‌شود كه يك سال بعد براي جلب نخبگان و روشنفكران «كلوب موزيكال» را پديد آورد و باز يك سال بعد به ياري هنرآموزان و هنرجويان مدرسه، اركستري را تاسيس كرد كه بتواند آفريده‌هاي نوآورانه او و ديگران را اجرا كند. سال ۱۳۰۷ به عنوان رييس «مدرسه موسيقي دولتي» انتخاب شد كه از «رشته موسيقي نظام دارالفنون» جدا شده بود. او تا آغاز جنگ جهاني دوم در مقام رياست مدرسه موسيقي انجام وظيفه كرد. در اين دوران به تاليف كتاب‌هايي در زمينه‌هاي مختلف موسيقي پرداخت و سرانجام در سال ۱۳۵۸ در تهران درگذشت.
در رسانه‌ها نيز به صحبت‌هايي از وزيري اشاره شده كه وزيري در يكي از خطابه‌هايش در سال 1304 درباره موسيقي معاصر گفته است: «موسيقي معاصر عبارت است از يك سلسله آهنگ‌هاي بازاري كه به عنوان پيش‌درآمد و تصنيف و رنگ معمول است. آواز هم اكثرا يك طرز سوگواري است كه مي‌توان آن را يادگار مصايب گذشته دانست.» او درباره مخالفان و منتقدانش نيز اين‌گونه گفته است: «مي‌گويند فلان كس موسيقي ايران را از بين مي‌برد. بفرماييد ببينم كدام موسيقي را؟ اگر مقصودتان موسيقي مجالس كيف است كه اين خود خدمتي است.»
وزيري در مدتي كه مشغول به تدريس در مدارس موسيقي بود، از اجراي موسيقي خارج از كنسرت‌هاي كلوپ موزيكال پرهيز مي‌كرد. در سال ۱۳۱۲ و در پي آنكه وي از اجراي موسيقي همزمان با يك مراسم شام در دربار رضاشاه خودداري كرد، خانه‌نشين شد و به كار تحقيقي و دانشگاهي روي آورد. وزيري در همين سال رساله‌اي با عنوان «آرمُني موسيقي ربع پرده» نوشت و به واسطه آن صلاحيتش براي تدريس در دانشگاه تهران تاييد شد و به تدريس در دانشسراي عالي پرداخت. او در اين مدت كتاب‌هاي مختلفي در زمينه عروض، تاريخ موسيقي، تلفيق شعر و موسيقي، آيين نمايش و زيبايي‌شناسي تاليف كرد. همچنين موسسه باستان‌شناسي را تاسيس كرد كه خود نيز تا پايان فعاليت دانشگاهي‌اش رييس آن بود.
او چند صفحه گرامافون از اجراهاي موسيقي خودش (به ويژه تصنيف‌ها و سرودها) را در دهه‌هاي ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ ميلادي براي فروش منتشر كرد. همچنين پس از ملي شدن صنعت نفت ايران در اسفند ۱۳۲۹، شروع به ساخت يك سمفوني به همين مناسب كرد كه با نام «سمفوني نفت» منتشر شد. وزيري علاوه بر توليد آثار مكتوب موثر و مهم در محافل مختلف نيز به سخنراني درباره هنر و زيباشناسي پرداخته است كه آن سخنراني‌ها توسط سعيد نفيسي جمع‌آوري شده و طي سال‌هاي 1303 و 1304 در قالب كتابچه‌اي با عنوان «در عالم موسيقي و صنعت» منتشر شده است. اخيرا و در سال جاري هم ناداستان زندگي علينقي وزيري نوشته ضياءالدين ناظم‌پور توسط نشر ماهور منتشر شده است؛ عنوان اين كتاب «بندباز و دلقك‌ها» است.